Του Γ. ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΥ
Μια ερμηνεία για την ομάδα Βίζενγκραντ και το Αυστριακό Heimat Mitteleuropa.
Ενα βήμα πριν από την κατάρρευση βρίσκεται η Σέγκεν μετά την απόφαση της Διάσκεψης της Βιένης που συγκάλεσε η Αυστρία με τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων για το προσφυγικό. Η πρωτοβουλία αυτή ήταν η αιχμή της προσπάθειας να σταματήσει η ροή προσφύγων και μεταναστών προς την κεντρική ευρώπη, με το μερικό κλείσιμο των συνόρων Ελλάδας-Σκοπίων.
Η Σύνoδος Κορυφής για το προσφυγικό, απέδειξε αδυναμία διαμόρφωσης κοινής θέσης, επιτρέποντας μονομερείς ενέργειες από διάφορες πλευρές. Ακολούθησε ένας πρωτοφανής ‘πόλεμος’ διπλωματικών ενεργειών και ανακοινώσεων που δεν βελτίωσαν την ασυνεννοησία.
Η Αυστρία βέβαια έχει αποδεχθεί μεγάλο αριθμό προσφύγων και θεωρεί πως δεν μπορεί να δεχθεί περισσότερους. Είναι γνωστό πως οι ‘ξενοφοβικές’ παρατάξεις δημιουργούν μεγάλες εντάσεις στην χώρα. Το ίδιο όμως συμβαίνει και στις χώρες του Βίζενγραντ, αλλά και στο Βέλγιο, στην Γερμανία, την Ολλανδία κλπ. Αυτό που πρέπει επομένως να εξετασθεί, είναι οι αιτίες υιοθέτησης τέτοιων συμπεριφορών και ανάληψης τέτοιων πρωτοβουλιών που αποκλίνουν από κοινή ευρωπαική δράση.
Η ιστορία χωρών της κεντρικής ευρώπης (Βίζενγραντ και Αυστρίας) δίνει κάποιες απαντήσεις που βοηθούν στην κατανόηση της κατάστασης. Η Αυστρία υπήρξε μεγάλη ηγεμονική δύναμη (Αυστρο-ουγγρική αυτοκρατορία), ενώ οι χώρες του Βίζενγκραντ διατηρούν επί εκατοντάδες χρόνια το αίσθημα καταπίεσης και έλλειψης αυτονομίας. Στο πλαίσιο της παρούσας κρίσης, αναδύονται οι ‘εθνικοί μύθοι’ του παρελθόντος. Ενας κοινός μύθος για τις χώρες αυτές είναι ο ‘Μύθος της Μεσευρώπης’.
Για ένα μεγάλο διάστημα μετά την λήξη του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, η έννοια της Κεντρικής ευρώπης (Mitteleuropa-Μεσευρώπη) φαινόταν να είχε πεθάνει μαζί με τον Αδόλφο Χίτλερ, που την χρησιμοποιούσε σαν ζωτικό χώρο της Γερμανίας. Ακόμη και στην Αυστρία, πριν είκοσι χρόνια όλοι απέφευγαν την χρήση του όρου. Οι μεγαλύτερες όμως ηλικίες στην Πράγα και την Βουδαπέστη, εξακολουθούν να διατηρούν τις μνήμες που ανασύρει ο όρος γιαυτούς, οπως και οι συντηρητικότερες ομάδες στην ενοποιημένη πια Γερμανία και την Αυστρία.
Στήν Δύση, υιοθετήθηκαν για την διχοτομημένη Ευρώπη και την Γερμανία, οι όροι ανατολική και δυτική. Τα ιστορικά κράτη της κεντρικής ευρώπης περιελήφθησαν στον όρο ανατολική ευρώπη. Η Αυστρία διατηρήθηκε σε μια ουδετερότητα που επέτρεπε διπλές αναγνώσεις και συντήρησε τις ηγεμονικές μνήμες. Η χρήση του αφηρημένου όρου ‘ευρώπη’ από την ΕΕ, διευκόλυνε την συσκότιση των διαφορών. Τελικά η αναγέννηση του όρου Κεντρική Ευρώπη δεν προήλθε από το Βερολίνο η την Βιέννη, αλλά απο την Πράγα και την Βουδαπέστη.
Η ομάδα του Βίζενγκραντ σχηματίστηκε τον Φεβρουάριο του 1991 με δύο βασικούς στόχους 1. την κοινωνικο-οικονομική αλλαγή μετά την πτώση της σοβιετικής ενωσης και 2. την προώθηση της ολοκλήρωση τους στην ΕΕ. Η Ουγγαρία, με την επιλογή του κάστρου Visegrad συνέδεσε συναισθηματικά την συνάντηση, με το ιστορικό συνέδριο του 1335 στο ομώνυμο κάστρο, κατά το οποίο οι κεντροευρωπαικοί αυτοί λαοί εγκαινίασαν συνεργασία για την αυτονομία και κυριαρχία τους, απέναντι στην τευτονική και αυστριακή κηδεμονία.
Ομως ενώ ο ψυχρός πόλεμος κάλυψε πολλά με ένα πέπλο σιωπής, η εξέλιξη της ΕΕ στην οποία οι χώρες αυτές εντάχθηκαν πρόσφατα, προωθεί μια υπερεθνική ένωση, που μειώνει την εθνική κυριαρχία, αφυπνίζοντας μνήμες της εθνικής καταπίεσης του παρελθόντος ή θίγοντας την επιθυμία άσκησς κυρίαρχίας. Ας συνειδητοποιήσουμε πως στο κοινωνικό «φαντασιακό» των χωρών αυτών, διατηρείται μια εικόνα της ‘μεσευρώπης’ με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που συζητιόταν για χρόνια μόνο ιδιωτικά και κρυφά. Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά της εικόνας που αναδύεται σε αυτές τις κοινωνίες σε συμβολικό επίπεδο.
Η συζήτηση για την ταυτότητα της Μεσευρώπης, άνοιξε σε συνθήκες ψυχρού πολέμου, με το έργο του Μ. Κούντερα "Η Τραγωδία της Κεντρικής Ευρώπης". Οι Γερμανοί και οι Αυστριακοί στη συνέχεια, με διαφορετικούς τρόπους φρόντισαν για την αναβίωση του συμβολικού όρου που θεωρούν ότι τους ανήκει. Ο Kurt Waldheim πχ. οργάνωσε στη Βιέννη συμπόσιο με τον νοσταλγικό τίτλο Heimat Mitteleuropa (η νοσταλγία της Μεσευρώπης).
Οι χώρες της κεντρικής ευρώπης είχαν την ιστορική ‘ατυχία’ να μην ανεξαρτητοποιηθούν ούτε μετά την ‘ανατολική’ Ταταρο-Τουρκική κυριαρχία, ούτε μετά την ‘δυτική’ Γερμανο-αυστριακή ηγεμονία, αλλά να συμμετάσχει στο σοβιετικό στρατόπεδο υπό ρωσική ηγεμονία. Οι λαοί τους θεωρούν πως η εξέλιξη αυτή δεν τους επέτρεψε να πραγματοποιήσουν την δική τους αυτόνομη ιστορική πορεία για περισσότερο από μισή χιλιετία. Η ιστορία τους συλλαμβάνεται ‘εκ των υστέρων’ ως μια εικόνα του μέλλοντος. Αυτή η μυθοποιητική τάση αποδίδει στο παρελθόν της ‘Μεσευρώπης’, αυτό που ελπίζουν ότι θα χαρακτηρίσει το μέλλον της.
Σε τι συνίσταται όμως αυτός ο «Μύθος της Μεσευρώπης» ? Αν κρίνουμε από τα έργα των πιο γνωστών στη Δύση συγγραφέων, πρόκειται για μια κεντροευρωπαική αντίληψη και νοοτροπία χαρακτηριζόμενη από λιτότητα, σκεπτικισμό και πραγματισμό, σε αντίθεση με τον συναισθηματικό ριζοσπαστισμό. Κάποιοι ισχυρίζονται πως είναι τυπικό για τους κεντροευρωπαίους να θεωρουν ότι η ‘κεντροευρωπαική’ ταυτότητα είναι ανθρωπιστική, ορθολογική, ανεκτική, ‘δυτική’. Ολα τα άλλα είναι ‘ανατολικά’.
Ομως, ο υπερ-γραφειοκρατικός κρατισμός και ο φορμαλιστικός νομικισμός χαρακτήριζαν πάντοτε την κεντρική ευρώπη. Γιαυτό ακριβώς o Κάφκα αντιλήφθηκε και περιέγραψε τόσο καλά το κλίμα του επερχόμενου αυταρχισμού. Οι πρόσφατες συμπεριφορές με αφορμή το προσφυγικό επιβεβαιώνουν ότι ο «Μύθος της Μεσευρώπης» είναι μόνο ένας μύθος. Ενας πολύ βολικός μύθος, που κρύβει φαντάσματα του παρελθόντος.
www.fotavgeia.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου