Αποδοτική χρήση πόρων και απόβλητα
Οι παλαιότεροι και οι σημερινοί τρόποι χρήσης των πόρων έχουν οδηγήσει στη δημιουργία υψηλών επιπέδων ρύπανσης, την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και την εξάντληση των φυσικών πόρων. Ο Χάρτης πορείας για μια αποδοτική, από πλευράς πόρων, Ευρώπη αναμένεται να μεταβάλει αυτή την τάση, δεδομένου ότι εκθέτει τον τρόπο για να μετασχηματιστεί η οικονομία της ΕΕ σε βιώσιμη έως το 2050. Η πολιτική της ΕΕ για τα απόβλητα έχει μακρά ιστορία και παραδοσιακά εστιάστηκε στην περισσότερο βιώσιμη περιβαλλοντικά διαχείριση αποβλήτων. Το νέο θεματολόγιο, βασισμένο στην αποδοτική χρήση των πόρων, θα περιλαμβάνει επανεξέταση των βασικών στόχων που εκτίθενται στην ενωσιακή νομοθεσία περί αποβλήτων.
Νομική βάση και στόχοι
Άρθρα 191-193 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ).
Γενικό πλαίσιο
Όλα τα προϊόντα έχουν φυσική βάση. Οι ευρωπαϊκές οικονομίες εξαρτώνται έντονα από τους φυσικούς πόρους. Εάν διατηρηθούν οι σημερινοί τρόποι χρήσης, θα συνεχιστεί η υποβάθμιση και η εξάντληση των φυσικών πόρων, καθώς και η παραγωγή αποβλήτων. Οι διαστάσεις της τρέχουσας χρήσης των πόρων από τον άνθρωπο είναι τέτοιες που διακυβεύονται οι πιθανότητες να έχουν οι μελλοντικές γενιές — και οι αναπτυσσόμενες χώρες — πρόσβαση στο μερίδιο περιορισμένων πόρων που δικαίως τους αναλογεί. Αυτή τη στιγμή, κάθε χρόνο χρησιμοποιούνται στην ΕΕ περίπου 16 τόνοι υλικών κατά κεφαλήν, από τους οποίους οι 10 τόνοι αντιστοιχούν στο υλικό απόθεμα (υποδομές, στέγαση, διαρκή αγαθά) ενώ 6 τόνοι φεύγουν από την οικονομία με τη μορφή αποβλήτων. Το 2011, το 37% των αποβλήτων απορριπτόταν σε χωματερές, το 23% αποτεφρωνόταν και ποσοστό λίγο μικρότερο από 40% υφίστατο ανάκτηση, ανακύκλωση ή επαναχρησιμοποίηση. Η ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων ήταν μία από τις πρώτες περιβαλλοντικές ανησυχίες που αποτέλεσαν τη βάση των πρώτων ευρωπαϊκών συνθηκών. Το έκτο πρόγραμμα δράσης της ΕΕ για το περιβάλλον (6ο ΠΔΠ) αναγνώρισε την πρόληψη και διαχείριση των αποβλήτων ως μία από τις τέσσερις κορυφαίες προτεραιότητες. Ο Χάρτης πορείας για την αποδοτική χρήση των πόρων είναι ανάμεσα στις κομβικές πρωτοβουλίες του 7ου ΠΔΠ. Ένας από τους βασικούς στόχους του είναι να απελευθερωθεί το οικονομικό δυναμικό της ΕΕ ώστε να είναι περισσότερο παραγωγικό, με παράλληλη χρήση λιγότερων πόρων και με μετακίνηση προς μια κυκλική οικονομία.
Α. Αποδοτική χρήση των πόρων
Ο Χάρτης πορείας για μια αποδοτική, από πλευράς πόρων, Ευρώπη (COM(2011)0571) είναι τμήμα της εμβληματικής πρωτοβουλίας για την αποδοτική χρήση των πόρων της στρατηγικής Ευρώπη 2020. Υποστηρίζει τη μετατόπιση προς τη βιώσιμη ανάπτυξη μέσω μιας οικονομίας αποδοτικής χρήσης των πόρων με χαμηλές ανθρακούχες εκπομπές. Ο χάρτης πορείας λαμβάνει υπόψη την πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά τη θεματική στρατηγική για την αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων του 2005 (COM(2005)0670) και τη στρατηγική της ΕΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη, και εκθέτει ένα πλαίσιο για το σχεδιασμό και την υλοποίηση της μελλοντικής δράσης. Εκθέτει επίσης τις διαρθρωτικές και τεχνολογικές αλλαγές που απαιτούνται έως το 2050, συμπεριλαμβανομένων οροσήμων που πρέπει να επιτευχθούν έως το 2020. Προτείνει τρόπους για την αύξηση της παραγωγικότητας των πόρων και την αποσύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης από τη χρήση πόρων και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο. Η αυξημένη αποδοτικότητα της χρήσης των πόρων έχει κεφαλαιώδη σημασία για την εξασφάλιση της ανάπτυξης και της απασχόλησης στην Ευρώπη. Μέσω της τεχνολογικής καινοτομίας, παράγει μείζονες οικονομικές ευκαιρίες, αυξάνει την παραγωγικότητα, μειώνει το κόστος και τονώνει την ανταγωνιστικότητα. Αναμένεται να αυξήσει την απασχόληση στον ταχέως αναπτυσσόμενο τομέα της «πράσινης τεχνολογίας» και να ανοίξει νέες εξαγωγικές αγορές.
Β. Διαχείριση και πρόληψη αποβλήτων
Η τρέχουσα οδηγία πλαίσιο για τα απόβλητα (2008/98/ΕΚ), αποτελεί συνέχεια της θεματικής στρατηγικής για την πρόληψη και την ανακύκλωση των αποβλήτων (ανακοίνωση COM(2005)0666). H οδηγία πλαίσιο κατάργησε την προηγούμενη οδηγία (75/442/ΕΟΚ όπως κωδικοποιήθηκε με την οδηγία 2006/12/ΕΚ), την οδηγία για τα επικίνδυνα απόβλητα (91/689/ΕΟΚ) και την οδηγία για τα χρησιμοποιημένα ορυκτέλαια (75/439/ΕΟΚ). Αποσκοπεί στη μεταρρύθμιση και την απλοποίηση της πολιτικής της ΕΕ μέσω ενός νέου πλαισίου και στόχων που εστιάζονται στην πρόληψη. Ορίζει βασικές έννοιες και ορισμούς στον τομέα της διαχείρισης αποβλήτων, μεταξύ των οποίων τους ορισμούς των αποβλήτων, της ανακύκλωσης και της ανάκτησης. Απαιτεί από τα κράτη μέλη να θεσπίσουν εθνικά προγράμματα για την πρόληψη αποβλήτων έως το 2013 και προβλέπει ιεράρχηση των αποβλήτων.
Ο κανονισμός για τη μεταφορά αποβλήτων ((EC) No 1013/2006) εκθέτει διατάξεις για τις μεταφορές αποβλήτων τόσο εντός της ΕΕ όσο και μεταξύ της ΕΕ και τρίτων χωρών, με συγκεκριμένο στόχο τη βελτίωση της προστασίας του περιβάλλοντος. Ο κανονισμός καλύπτει ουσιαστικά όλους τους τύπους αποβλήτων (εκτός από τα ραδιενεργά), περιλαμβανομένων οχημάτων οδικών μεταφορών, τρένων, πλοίων και αεροσκαφών. Ειδικότερα, απαγορεύονται οι εξαγωγές επικίνδυνων αποβλήτων σε χώρες εκτός ΟΟΣΑ και οι εξαγωγές αποβλήτων για διάθεση εκτός της ΕΕ/ΕΖΕΣ. Ωστόσο, οι παράνομες μεταφορές αποβλήτων εξακολουθούν να αποτελούν σοβαρό πρόβλημα και η πρόταση τροποποίησης του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1013/2006, που εγκρίθηκε από το Κοινοβούλιο στις 18 Απριλίου 2014, έχει στόχο να εξασφαλίσει την περισσότερο ομοιόμορφη εφαρμογή του κανονισμού για τη μεταφορά αποβλήτων. Ο νέος κανονισμός θα ενισχύσει τις διατάξεις περί επιθεωρήσεων της υφιστάμενης νομοθεσίας, με ισχυρότερες απαιτήσεις για εθνικές επιθεωρήσεις και σχεδιασμό.
Γ. Νομοθεσία για την παραγωγή αποβλήτων και για ειδικές κατηγορίες αποβλήτων
Οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Στόχος της οδηγίας (2000/53/ΕΚ) είναι η πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων από οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους και από τα κατασκευαστικά στοιχεία τους μέσω, παραδείγματος χάριν, της αύξησης του ποσοστού επαναχρησιμοποίησης και ανάκτησης στο 95% και του ποσοστού επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης σε τουλάχιστον 85% έως το 2015. Η οδηγία παροτρύνει επίσης τους κατασκευαστές και εισαγωγείς να περιορίσουν τη χρήση επικίνδυνων ουσιών, καθώς και να ενισχύσουν την ενσωμάτωση ανακυκλωμένων υλικών. Μια έκθεση εφαρμογής (COM(2009)635) δείχνει ότι η επιβολή της οδηγίας υπήρξε προβληματική σε πολλά κράτη μέλη, καθώς υπάρχουν διαφορές μεταξύ των αριθμών των αυτοκινήτων που έχουν αποταξινομηθεί και των οχημάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους, καθώς και παράνομες εξαγωγές οχημάτων προς αναπτυσσόμενες χώρες.
Ο κανονισμός για την ανακύκλωση πλοίων ((EU) No 1257/2013) τέθηκε σε ισχύ στις 30 Δεκεμβρίου 2013. Βασικός στόχος του είναι η πρόληψη, ο περιορισμός και η εξάλειψη ατυχημάτων, τραυματισμών και άλλων δυσμενών επιπτώσεων για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον που απορρέουν από την ανακύκλωση και επεξεργασία πλοίων στην ΕΕ, ιδίως με στόχο να εξασφαλιστεί ότι τα επικίνδυνα απόβλητα από αυτή την ανακύκλωση πλοίων υπόκεινται σε περιβαλλοντικά ορθή διαχείριση. Ο κανονισμός εκθέτει μια σειρά απαιτήσεις για τα ευρωπαϊκά πλοία, τους Ευρωπαίους πλοιοκτήτες, τις εγκαταστάσεις ανακύκλωσης πλοίων που δέχονται να ανακυκλώνουν ευρωπαϊκά πλοία, και τις σχετικές αρμόδιες αρχές ή διοικήσεις. Προκειμένου να εξασφαλιστεί νομική σαφήνεια και να αποφευχθεί ο διοικητικός φόρτος, τα πλοία που καλύπτονται από τον νέο κανονισμό θα εξαιρεθούν από το πεδίο εφαρμογής του κανονισμού για τη μεταφορά αποβλήτων (EΚ) 1013/2006.
Η οδηγία 2002/96/EΚ, όπως τροποποιήθηκε από την οδηγία 2008/34/ΕΚ, έχει στόχο την προστασία των εδαφών, των υδάτων και του ατμοσφαιρικού αέρα μέσω της καλύτερης και μειωμένης διάθεσης αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ). Η οδηγία 2002/95/ΕΚ σχετικά με τον περιορισμό της χρήσης ορισμένων επικίνδυνων ουσιών σε είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (RoHS) εγκρίθηκε παράλληλα με την οδηγία για τα ΑΗΗΕ και στοχεύει στην προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας μέσω του περιορισμού ορισμένων ουσιών (όπως ο μόλυβδος, ο υδράργυρος, το κάδμιο, το χρώμιο και τα βρωμιούχα επιβραδυντικά φλόγας) σε είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Στα κράτη μέλη, η εφαρμογή των οδηγιών ΑΗΗΕ και RoHS αποδείχθηκε δύσκολη, δεδομένου ότι μόνο το ένα τρίτο των εν λόγω ειδών συλλέχθηκε και υποβλήθηκε σε κατάλληλη επεξεργασία. Κατά συνέπεια, το 2012, ύστερα από μακρά νομοθετική διαδικασία, εγκρίθηκε αναδιατυπωμένη οδηγία ΑΗΗΕ (2012/19/ΕΕ) και οδηγία RoHS (2012/18/ΕΕ). Στόχος ήταν να βελτιωθεί η εφαρμογή τους, να μειωθεί ο σχετικός διοικητικός φόρτος και να διευκρινιστεί η σχέση ανάμεσα στις δύο οδηγίες. Οι νέες οδηγίες υποχρεώνουν τα κράτη μέλη να αυξήσουν τη συλλογή ηλεκτρονικών αποβλήτων και επιτρέπουν στους καταναλωτές να επιστρέφουν τις συσκευές τους σε οποιοδήποτε κατάστημα ηλεκτρικών ειδών, χωρίς να είναι αναγκασμένοι να αγοράζουν νέα είδη. Το βάρος της αποδείξεως όσον αφορά τη μεταφορά των ηλεκτρονικών αποβλήτων τώρα βρίσκεται στην πλευρά του εξαγωγέα, εμποδίζοντας έτσι τις παράτυπες μεταφορές και την περιβαλλοντικά επιζήμια διάθεση αποβλήτων σε τρίτες χώρες.
Διάθεση χρησιμοποιημένων ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών. Η οδηγία 2006/66/EΚ για τις ηλεκτρικές στήλες, τους συσσωρευτές και τα απόβλητα ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών αποβλέπει στη βελτίωση της διαχείρισης αποβλήτων και των περιβαλλοντικών επιδόσεων των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών μέσω της θέσπισης μέτρων για τη συλλογή, ανακύκλωση, επεξεργασία και διάθεσή τους. Επιπλέον, η οδηγία ορίζει οριακές τιμές για ορισμένες επικίνδυνες ουσίες (ιδίως για τον υδράργυρο και το κάδμιο) στις ηλεκτρικές στήλες και στους συσσωρευτές. Η τροποποίηση της οδηγίας 2013/56/ΕΚ κατάργησε την εξαίρεση για στοιχεία-κουμπιά με περιεκτικότητα σε υδράργυρο που δεν υπερβαίνει το 2% κατά βάρος. Οποτεδήποτε αρμόζει, οι απαιτήσεις και η μορφή της καταχώρησης των παραγωγών πρέπει να είναι συνεπείς με τους κανόνες και τη μορφή καταχώρησης που ορίζονται σύμφωνα με την οδηγία ΑΗΗΕ.
Ραδιενεργά απόβλητα και ουσίες. Σύμφωνα με την οδηγία 96/29/Ευρατόμ, κάθε κράτος μέλος οφείλει να καταστήσει υποχρεωτική τη δήλωση δραστηριοτήτων που ενέχουν κίνδυνο προερχόμενο από ιοντίζουσες ακτινοβολίες. Λαμβάνοντας υπόψη τους πιθανούς κινδύνους, οι δραστηριότητες αυτές υπόκεινται, σε ορισμένες περιπτώσεις, σε εκ των προτέρων έγκριση που καθορίζονται από κάθε κράτος μέλος. Οι μεταφορές ραδιενεργών αποβλήτων καλύπτονται από τον κανονισμό (Ευρατόμ) 1493/93 του Συμβουλίου και από την οδηγία του Συμβουλίου 2006/117/Ευρατόμ.
Συσκευασίες και απορρίμματα συσκευασίας. Η οδηγία 94/62/ΕΚ καλύπτει όλες τις συσκευασίες που διατίθενται στην αγορά της Κοινότητας και όλα τα απορρίμματα συσκευασίας, είτε έχουν χρησιμοποιηθεί είτε προέρχονται από τις βιομηχανίες, το εμπόριο, τα γραφεία, τα καταστήματα, τις υπηρεσίες, τα νοικοκυριά η οποιαδήποτε άλλη πηγή. Απαιτεί από τα κράτη μέλη να λάβουν μέτρα, για την αποφυγή της δημιουργίας απορριμμάτων συσκευασίας και να αναπτύξουν συστήματα επαναχρησιμοποίησης των συσκευασιών. Η τροποποιητική οδηγία 2004/12/EΚ ορίζει κριτήρια και διευκρινίζει τον ορισμό της «συσκευασίας». Τον Νοέμβριο του 2013 η Επιτροπή παρουσίασε πρόταση οδηγίας για τη μείωση της κατανάλωσης ελαφρών πλαστικών σακουλών στην ΕΕ. Το Κοινοβούλιο ενέκρινε τη θέση του σε πρώτη ανάγνωση στις 16 Απριλίου 2014, οι δε διατάξεις θα τεθούν σε διαπραγμάτευση κατά την όγδοη κοινοβουλευτική περίοδο.
Απόβλητα από βιομηχανίες εξόρυξης. Η οδηγία για τη διαχείριση αποβλήτων από εξορυκτικές βιομηχανίες (η οδηγία για τα απόβλητα ορυχείων, 2006/21/ΕΕ) επιδιώκει να αντιμετωπίσει τους σημαντικούς κινδύνους για το περιβάλλον και την υγεία που συνδέονται με τον όγκο και το ρυπαντικό δυναμικό των σημερινών και των παλαιότερων αποβλήτων της εξορυκτικής βιομηχανίας.
Δ. Επεξεργασία και διάθεση αποβλήτων
Χρησιμοποίηση της ιλύος καθαρισμού λυμάτων στη γεωργία. Η προοδευτική εφαρμογή της οδηγίας 91/271/EΟΚ για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων σε όλα τα κράτη μέλη έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των ποσοτήτων ιλύος καθαρισμού λυμάτων προς διάθεση. Η οδηγία 86/278/ΕΟΚ του Συμβουλίου ρυθμίζει τη χρησιμοποίηση της ιλύος καθαρισμού λυμάτων στη γεωργία με σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος (και ιδιαίτερα του εδάφους) καθώς και της ανθρώπινης υγείας από βαρέα μέταλλα και άλλες επιβλαβείς ουσίες.
Πολυχλωροδιφαινύλια (PCB) και πολυχλωροτριφαινύλια (PCT). Η οδηγία 96/59/ΕΚ προσεγγίζει τις νομοθεσίες των κρατών μελών σχετικά με την ελεγχόμενη διάθεση πολυχλωροδιφαινυλίων (PCB) και πολυχλωροτριφαινυλίων (PCT), την απολύμανση ή διάθεση συσκευών που περιέχουν PCB και/ή τη διάθεση χρησιμοποιημένων PCB προκειμένου να εξαλειφθούν πλήρως. Επιπλέον, ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 850/2004 σχετικά με τους έμμονους οργανικούς ρύπους καλύπτει τα PCB.
Χώροι υγειονομικής ταφής. Η οδηγία 1999/31/EΚ για τους χώρους υγειονομικής ταφής αποσκοπεί στην πρόληψη ή τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων της υγειονομικής ταφής των αποβλήτων στο περιβάλλον, και συγκεκριμένα στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, στο έδαφος και στην ατμόσφαιρα, αλλά και στην ανθρώπινη υγεία. Η οδηγία θεσπίζει ένα σύστημα αδειών λειτουργίας. Τα κράτη μέλη πρέπει να υποβάλλουν έκθεση στην Επιτροπή κάθε τρία χρόνια σχετικά εφαρμογή της οδηγίας. Η εφαρμογή παραμένει μάλλον ανεπαρκής, δεδομένου ότι δεν έχουν μεταφερθεί όλες οι διατάξεις από όλα τα κράτη μέλη, ενώ υπάρχει μεγάλος αριθμός παράνομων χωρών υγειονομικής ταφής.
Αποτέφρωση αποβλήτων. Η οδηγία 2000/76/EΚ σχετικά με την αποτέφρωση αποβλήτων απέβλεπε να αποτρέψει ή να μειώσει, στο μέτρο του δυνατού, τη ρύπανση του αέρα, των υδάτων και του εδάφους που προκαλείται από την αποτέφρωση ή τη συναποτέφρωση αποβλήτων. Τον Νοέμβριο του 2010, καταργήθηκε από την οδηγία 2010/75/EΕ για τις βιομηχανικές εκπομπές και από συναφείς οδηγίες.
Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Το Κοινοβούλιο έχει επανειλημμένα ζητήσει έναν νέο θεματολόγιο για τη μελλοντική ευρωπαϊκή ανάπτυξη με την αποδοτική χρήση των πόρων στον πυρήνα της, κάτι που θα απαιτήσει ορισμένες ριζικές αλλαγές στα πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσής μας. Η συνεκτίμηση του συνολικού κύκλου ζωής αναμένεται να βελτιώσει τη χρήση δευτερογενών υλικών και να δημιουργήσει τα κατάλληλα οικονομικά κίνητρα για την αποφυγή αποβλήτων και την επαναχρησιμοποίησή τους.
Κατά τις διαπραγματεύσεις για την οδηγία πλαίσιο για τα απόβλητα το 2008, το Κοινοβούλιο ενίσχυσε τις διατάξεις σχετικά με τους στόχους επαναχρησιμοποίησης, ανακύκλωσης και ανάκτησης και σχετικά με τον κατά προτεραιότητα καθορισμό μιας πενταβάθμιας ιεραρχίας αποβλήτων, καθώς και σε σχέση με την υποχρέωση της Επιτροπής να υποβάλλει εκθέσεις σχετικά με την παραγωγή αποβλήτων και την πρόληψη αποβλήτων στην ΕΕ. Κατά τις διαπραγματεύσεις σχετικά με την αναδιατύπωση των οδηγιών ΑΗΗΕ και RoHS, το Κοινοβούλιο ζήτησε πιο φιλόδοξους στόχους συλλογής και επεξεργασίας ΑΗΗΕ, επέκτεινε την ευθύνη του παραγωγού και ζήτησε αυστηρότερα μέτρα για τις εξαγωγές ΑΗΗΕ, με το βάρος της αποδείξεως να βρίσκεται στον εξαγωγέα. Το Κοινοβούλιο υποστήριξε, με επιτυχία, ότι οι καταναλωτές πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να επιστρέφουν μικρά είδη σε οποιοδήποτε μεγάλο κατάστημα πώλησης ηλεκτρικών ειδών, χωρίς να υποχρεώνονται να αγοράσουν ένα νέο προϊόν.
Κατά τις διαπραγματεύσεις σχετικά με τον κανονισμό για την ανακύκλωση πλοίων, το Κοινοβούλιο ενίσχυσε την υποχρέωση των εγκαταστάσεων ανακύκλωσης πλοίων να παίρνουν σαφή μέτρα για να εμποδίζουν την πρακτική της προσάραξης. Κατά τις διαπραγματεύσεις σχετικά με τον κανονισμό για τη μεταφορά αποβλήτων, το Κοινοβούλιο ενίσχυσε την πρόταση με στόχο να βελτιωθεί η βάση γνώσεων για τις παράνομες μεταφορές μέσω της συμπερίληψης διατάξεων για τη διενέργεια εκτίμησης κινδύνου, έτσι ώστε να εντοπίζεται ο ελάχιστος αριθμός επιθεωρήσεων που απαιτούνται, καθώς και διατάξεων που παρέχουν περισσότερες εξουσίες στις αρχές που διενεργούν επιθεωρήσεις.
Dagmara Stoerring
09/2016
www.fotavgeia.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου