Διάλογος (Δώδεκα ερωτικές διαδρομές)by ResPublica
Toυ Nίκου Ηλιόπουλου
Διάλογος,
είναι ο τίτλος αυτής της μικρής ομιλίας, που έγινε στο πατάρι της καφετέριας The White Rabbit, Σολωμού 12, Εξάρχεια.
Ι. Το συλλογικό βιβλίο
Το βιβλίο : ιδρυτικό γεγονός
Μερικές σκέψεις για το τι είναι το βιβλίο που θα κρατήσετε, ελπίζω, στα χέρια σας.Δοκίμιο κοινωνικής σκέψης το χαρακτήρισα με μια συνοπτική και πρόχειρη διατύπωση. Σκέψης για ένα καθαρά κοινωνικό ζήτημα, που αφορά όλη την κοινωνία.
Μπορεί τίποτα να μην πετυχαίνει πλήρως την αρχική του πρόθεση, αλλά το συλλογικό βιβλίο Δώδεκα ερωτικές διαδρομές έχει κατά βάση τα χαρακτηριστικά της αρχικής του σύλληψης : είναι συμπόσιο για τον έρωτα. Ίσως μας δοθεί η ευκαιρία να μιλήσουμε λίγο για το Συμπόσιον του Πλάτωνος. Το πρώτο και μοναδικό έργο φιλοσοφίας – αυτού που ονομάζεται φιλοσοφία – αφιερωμένο αμιγώς στον έρωτα. Σ’ έναν ιδιαίτερο έρωτα για την ακρίβεια, που ο Καβάφης ονόμασε ελληνικό (ποίημα Οροφέρνης), αλλά τελικά στον έρωτα. Οι φιλόσοφοι έγραψαν στη συνέχεια αλλά κυρίως για το γάμο και την αγάπημέσα στο γάμο.
Για μένα, το βιβλίο αυτό δεν είναι, και δεν μπορεί να είναι, τίποτα περισσότερο τίποτα λιγότερο παρά διάλογος. Με αυτή την έννοια, μένει κάτι για πάντα ανοικτό! Ο διάλογος για τον έρωτα δεν τελειώνει ποτέ. Τολμώ όμως να πω ότι επιδιώκει το βιβλίο να γίνει ένα ιδρυτικό γεγονός. Ο διάλογος μας, που ανοίγει με αυτή την πρώτη παρουσίαση του βιβλίου, μπορεί να εγκαινιάσει μια ουσιαστική, δημοκρατική και πολιτική, συζήτηση στην κοινωνία.
Ο εξόριστος απ’ την καθεστηκυία πολιτική έρωτας
Τον έρωτα θα τον δείτε παντού. Στο δρόμο να κυκλοφορεί, πρώτα και κύρια. Με χίλιες μορφές και μύρια πρόσωπα. Στην πολιτική σκέψη – είναι αυτό που επιχειρούμε τώρα – βάθρο είναι η πραγματικότητα. Η ίδια αυτή πραγματικότητα μας λέγει ότι δεν θα τον βρείτε, τον έρωτα, στην πολιτική σκέψη, στο στοχασμό για την κοινωνία, και στην πολιτική.
Σε ποια πολιτική; Σ’ αυτή που υπάρχει σήμερα. Την οποία αποκαλώ καθεστηκυία, καθεστωτική. Γιατί άραγε η πολιτική, η καθεστηκυία, δεν θίγει τα ζητήματα της λεγόμενης ιδιωτικής σφαίρας, τα προσωπικά (μέσα σε χίλια εισαγωγικά), και κυρίως τον έρωτα; Μα, διότι είναι άκρως συντηρητική, ετερόνομη. Στο βάθος, διότι δεν θέλει τίποτα ν’ αλλάξει ως προς αυτά, τίποτα το ουσιαστικό εννοείται. Την ακολουθούν όμως ακόμα πολλοί άνθρωποι που θεωρούνται μάλιστα πολιτικοποιημένοι και αριστεροί.
Τι να θέλει ν’ αλλάξει ένας άνθρωπος όταν πιστεύει ότι ο έρωτας είναι αγάπη; Όλοι και όλα λένε το ίδιο. Υπάρχουν πολλές ετερονομίες, εδώ πρόκειται για την ετερονομία ως προς την παράδοση, ως προς το καθιερωμένο, ως προς το καθεστώς! Μόνος στόχος αυτού του ανθρώπου θα είναι να προσαρμόσει τον έρωτα στην αγάπη – που δήθεν χάθηκε. (Λες και σε άλλες εποχές υπήρχε η αγάπη! Και τι αγάπη υπήρχε;)
Διάλογος και πολιτική χωρίς δημοκρατία, ισότητα, ελευθερία, δικαιοσύνη, κοσμικότητα, δεν έχουν για μένα κανένα ενδιαφέρον. (Κοσμικότητα είναι ο απόλυτος διαχωρισμός της πολιτικής απ’ τη θρησκεία και τη θρησκευτική σκέψη, με φόντο όσον με αφορά την αθεΐα, την αποφασιστική απόρριψη της πιο βαριάς ετερονομίας που είναι η θρησκεία.)
Να διακηρύσσουμε μερικές πηγές έμπνευσης (έτσι ονομάζω τα ιδανικά) και να μην πράττουμε κατά συνέπεια, εδώ και τώρα, είναι η ύστατη υποκρισία.
Εφιστώ την προσοχή σας σε τούτο. Καταθέτω την γνώμη μου, κι αν εκφράζω αντιθέσεις σε απόψεις, ή ανοίγω μέτωπα όπως λέμε, αυτό αφορά τις απόψεις που υπάρχουν γενικά στα κοινωνικά άτομα που είμαστε όλοι. Δεν κάνω αντίλογο σε κανένα και καμιά ειδικά. Όταν θα κατατεθούν όλες οι απόψεις, με σαφήνεια και καθαρότητα όμως, τότε μπορούμε να μιλήσουμε και εντελώς συγκεκριμένα.
ΙΙ. Ας επινοήσουμε ξανά τον έρωτα
Απελευθέρωση και ελευθερία. Προς την ελευθερία
Το κείμενό μου έχει τίτλο : Ας επινοήσουμε ξανά τον έρωτα. Είναι ένα δοκίμιο πολιτικής σκέψης, χωρίς να υποτιμώ καμιά άλλη μορφή έκφρασης, ίσα-ίσα όπως γράφω στο τέλος η λογοτεχνία, και κυρίως η ποίηση, μας έχουν δώσει σελίδες φανταστικής ερωτικής ομορφιάς. Στο κείμενο αυτό, επιμένω στην ιδέα ότι άλλο είναι η απελευθέρωση και άλλο η ελευθερία. Η απελευθέρωση είναι η απαλλαγή από κάτι, η απόρριψη του κυρίαρχου μοντέλου, η ελευθερία είναι η δημιουργία νέων μορφών. Παράδειγμα απλό, χειροπιαστό : να συζητάμε για τον έρωτα, απελευθέρωση είναι, δεν είναι όμως ελευθερία!
Θέλω ν’ απελευθερώσω τον έρωτα απ’ την αγάπη. Αγάπη : δεν έχω βρει ορισμό αλλού, εκτός στον Αριστοτέλη (ως φιλία) και τον Παύλο. Φωνάζω πάντα να μου πουν : τι είναι η αγάπη;
Ας επινοήσουμε ξανά τον έρωτα χωρίς επίλογο
Από τρεις πηγές πίνει η σκέψη, όταν θέλει να δει τον έρωτα. Είναι η προσωπική εμπειρία, η εμπειρία των άλλων – δεν θα μπορούσαμε ν’ αδιαφορήσουμε γι’ αυτήν, ακόμα κι αν το θέλαμε, διότι μας αγγίζει ή επηρεάζει άμεσα τη ζωή μας –, και τα διαβάσματα. Είναι επίσης ακούσματα και θεάματα, γιατί συμπεριλαμβάνω και την τέχνη. Πίνοντας απ’ αυτές τις πηγές, ο καθένας έχει πολλά να πει.
Προσπάθησα να τα συνδυάσω, για να πω το πιο ουσιαστικό που είναι η απόλυτη ιδιαιτερότητα του έρωτα. Ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό του αποτελεί το γεγονός ότι είναι θνητός. Γι’ αυτόν και πολλούς άλλους λόγους, δεν είναι αγάπη, ακόμα κι αν λάθρα δηλώνεται με το χιλιοειπωμένο «σ’ αγαπώ».
Ο έρωτας είναι σαρκική σχέση καρδιάς και καρδιών πάθος. Πάθος με τη διττή έννοια : ορμή μη ορίσιμη προς μύρια πράγματα και πάθημα με χίλια νοήματα. Δεν βιώνεται όμως ουσιαστικά έτσι, εγκλωβισμένος ακόμα σήμερα σε χίλιους περιορισμούς, σε άπειρες υποκρισίες και συγχύσεις, που του βάζει ένα υπάρχον μοντέλο/πρότυπο. Αυτό πρέπει να διαρραγεί προς απελευθέρωση, για ν’ ανοίξει ο δρόμος της δημιουργικής ελευθερίας.
Ας επινοήσουμε ξανά τον έρωτα, σημαίνει επίσης ότι επίλογος δεν υπάρχει και δεν θα υπάρξει ποτέ σ’ αυτό το ταξίδι. Πάντα θα μας εκπλήσσει. Δεν είναι ότι μπορεί να έχει happy end (κατάληξη ευτυχής, γάμος, συμβόλαιο) ή τραγικό τέλος (χωρισμός). Τοποθετείται πέρα και πάνω απ’ το τέλος, λέξη που σημαίνει επίσης σκοπός!
Δεν έχει ηλικία ο έρωτας, και σημαδεύει όλες τις ηλικίες. Δεν χωράει σε θεσμούς. Δεν έχει μπέσα ο έρωτας, όπως έλεγαν άλλοτε «οι πολλοί» (Συμπόσιον, 183b). Κατά βάθος, δεν ξέρουμε, ούτε θα μάθουμε ποτέ, τι είναι ο έρωτας.
Στον έρωτα, δεν ψάχνουμε να βρούμε την αλήθεια, αλλά την ωραιότητα, τη χαρά, την έμπνευση, την ηδονή. Χωρίς τέλος, δίχως σκοπό.
Προπαντός, δεν ψάχνουμε στον έρωτα την ενότητα, το αριστοτελικό «ο φίλος άλλος αυτός», διότι τούτο είναι ο ίδιος ο ορισμός του ολοκληρωτισμού και της ανελευθερίας. Αν ενωθώ με κάποιον, χάθηκα, κι εγώ και ο άλλος, και όλοι!
Ο πυρήνας της δικής μου σκέψης σε κίνηση
Απόλυτη ιδιαιτερότητα του έρωτα
Δύο όρια κοινότοπα : 1) Ο έρωτας δεν είναι αγάπη. 2) Ο έρωτας είναι σαρκική σχέση ή – καλύτερη διατύπωση – είναι αδιανόητος ο έρωτας χωρίς σαρκική σχέση.
Και συμμετέχει απόλυτα στα «των ανθρώπων πράγματα» : ο έρωτας είναι θνητός.
Η σύγχυση που διατρέχει τους αιώνες : απ’ την αριστοτελική φιλία στο σημερινό γαλλικό amour, mon ami, mon amie. Δεν μπορώ να επεκταθώ. Ο Αριστοτέλης προτείνει μια γενική κατηγορία, φιλία, και εντάσσει σε αυτή τον έρωτα. Λάθος. Φιλία της μάννας για το παιδί της, στοργή ας πούμε. Του φίλου για τον φίλο. Αλλά φιλία του εραστή προς την ερωμένη; Είναι προφανέστατο και ηλίου φαεινότερον, υπάρχει απόλυτη ιδιαιτερότητα του έρωτα, σε σύγκριση με όλες τις άλλες ανθρώπινες σχέσεις. Νόμιζα πως πρόκειται για κρυμμένη υποκρισία της γαλλικής γλώσσας. Είναι κι αυτό. Είναι όμως κυρίως η στέγαση στην ίδια έννοια (κατηγορία) δύο τελείως διαφορετικών σχέσεων, της ερωτικής και της αγαπητικής. Θα βρείτε κείμενα φωτισμένων στοχαστών, στα οποία γίνεται ένα ο έρωτας και η αγάπη, και τελικά δεν ξέρουμε για τι μιλάνε. Όσο για την καθομιλουμένη της καθημερινότητας, όταν κάποιος λέγει στα γαλλικά mon ami ή mon amie, δεν καταλαβαίνουμε – επί τούτου; – αν είναι φίλος ή φίλη, εραστής ή ερωμένη.
Σαρκική σχέση και γενετήσια ορμή, προοπτική, ενυπάρχουν στον έρωτα.
Ένα απ’ τα χαρακτηριστικά γεγονότα που δείχνει τη μη φυσικότητα του ανθρώπου : ο έρωτας δεν είναι για την τεκνοποιία! Αν ήταν, θα έφτανε να «κάνουμε έρωτα» (άσχημη έκφραση) δυο-τρεις φορές στη ζωή μας. Κοινοτοπία; Ναι! Με τις κοινοτοπίες θα φτάσουμε στη απελευθέρωση και την ελευθερία. Παραμένει ωστόσο η σύλληψη (προς τεκνοποιία) μια απολύτως μη αποφευκτέα ενδεχομενικότητα του έρωτα. Αν δεν κατανοηθεί, απελευθέρωση δεν υπάρχει. Στην περίπτωση προφανώς των ετεροφιλόφυλων σχέσεων, για τη σύλληψη, είτε είναι ομολογημένη θέληση, είτε κρυφή, ενδόμυχη, επιθυμία, είτε τυχαίο συμβάν, η εμπειρία δείχνει τούτο το πρωτάκουστο : ενώ η σύλληψη αποτελεί καρπό δύο υπάρξεων, που επιπλέον αφορά μια τρίτη ανθρώπινηύπαρξη (το παιδί), μία και μόνο θέληση μπορεί να επιβάλει τη βιολογική της συνέπεια, τη γέννηση. Θα ψάξω, αλλά δεν ξέρω για την ώρα άλλο ζήτημα το οποίο να διαρρηγνύει τη δημοκρατία, να την κάνει αδύνατη, στις ανθρώπινες σχέσεις. (Ισχύει και για το «αντίθετο», την άμβλωση.)
Το πρόθεμα μονο-
Φαντασιακή σημασία (έστω σημασίες) και θέσμιση (θεσμίσεις) του έρωτα υπάρχουν. Το πρόθεμα μονο-, όπως μονο-γαμία, μονο-θεϊσμός (δεν αναφέρω τυχαία αυτό το τελευταίο), μας βοηθά να τις εντοπίσουμε. Εδώ πρόκειται για την κατάδειξη της απόλυτης ιδιαιτερότητας του έρωτα, ακόμα και στην καθιερωμένη μορφή που έχει με το υπάρχον μοντέλο/πρότυπο. Ταυτόχρονα, πρόκειται κυρίως για την ανάδειξη τηςπολιτικής στόχευσης προς την απελευθέρωση και την ελευθερία του έρωτα.
Ι. Μοναδικός ερωτικός εταίρος, και γιατί να μην το πούμε με το αληθινό όνομά του : εραστής, ερωμένη, σ’ ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Μοναδικός, αποκλειστκός, επί ποινή θανάτου του έρωτα!
Δεν ξέρω αν αποτελούν πλειονότητα, αλλά για πάρα πολλούς ανθρώπους ακόμα και σήμερα το ιδανικό, ο ορίζοντας, η προοπτική, ακόμα και στο τέλος της ζωής τους (και παρά όλη την εξόφθαλμη εμπειρία), είναι η διάρκεια, η αιωνιότητα. Αυτό ξεπερνά τις στατιστικές (με αυτή την έννοια είπα ότι δεν ξέρω). Η σκέψη σε μερικά πράγματα, αν όχι σε όλα, καθυστερεί σε σχέση με την πραγματικότητα. («Ξέρεις ότι σ’ αγαπώ. Ανήκω μόνο σε σένα.», άκουσα να λέει μια γυναίκα στο τηλέφωνο. Δεν φταίω που το άκουσα, το φώναζε.)
Επανέρχεται η διάρκεια, ακόμα και όταν η πραγματικότητα βοά για τη θνητότητα και την πολλότητα, πολλαπλότητα, την επιθυμία άλλων εραστών. (Είχε δίκιο ένας μεγάλος ψυχαναλυτής, στοχαστής της ανθρώπινης ψυχής ας πούμε καλύτερα, όταν έλεγε ότι βράχος της ανάλυσης είναι ο θάνατος της επανάληψης. Να κάνουμε να πεθάνει αυτό που «μάθαμε» να κάνουμε.)
ΙΙ. Μοναδικότητα φύλου
Όλα είναι κοινωνικές κατασκευές ακόμα και τα συναισθήματα. (Μη φοβόμαστε τη λέξη κατασκευή, γράφτηκε απ’ τον Πλάτωνα ήδη.) Υπάρχει μια έρειση (στήριγμα) στη φύση για τα δύο φύλα, αλλά ο χωρισμός και όλα όσα προκύπτουν για τον ορισμό τους είναι κοινωνικές κατασκευές. Η μικρή διαφορά με τις μεγάλες συνέπειες : απ’ το ντύσιμο μέχρι τις κινήσεις, τον τρόπο ομιλίας, και απ’ τον καταμερισμό της εργασίας (αυτό εκπνέει) μέχρι την κατανομή των ρόλων – στο μεγάλο θέατρο της ζωής.
Εκπλήσσει το γεγονός ότι έχουμε ως ερωτικούς συνδυασμούς αποκλειστικούς : άρρεν-θήλυ, θήλυ-θήλυ, άρρεν-άρρεν, μοναδικότητα έκδηλη κι εδώ. Σε αυτό θα ’πρεπε ίσως ν’ αναζητήσουμε τις ρίζες της μονο-φυλίας, και άρα της ομοφυλοφιλίας. Αν υπάρχει «φυσική» κατάσταση, με όλες τις έννοιες, όπως λέμε «είναι φυσικό», δηλαδή ευνόητο, η κατάσταση του ανθρώπου θα ήταν η πολυ-φιλοφυλία.
(Συμπλήρωμα. Το είπε ως χειροπιαστή εμπειρία μία απ’ τις συγγραφείς του βιβλίου, η Prem Amodini. Είπε ότι στα ομοφυλοφιλικά, λεσβιακά, περιβάλλοντα ο αμφισεξουαλικός δεν θεωρείται ευπρόσδεκτος, δεν είναι δικός τους. Για να είσαι αληθινή λεσβία, δεν πρέπει να πηγαίνεις με άνδρες. Και αυτή η ζωντανή μαρτυρία είναι για μένα κεφαλαιώδης. Επιβεβαιώνει τη μονο-φυλοφιλικότητα ως νοοτροπία, και μάλιστα νοοτροπία κλειστής ομάδας.)
Εκπλήσσει κι ένα επιπλέον γεγονός : οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις είναι αντιγραφή των ετεροφυλοφιλικών. Αντιγραφή, ωραία λέξη μιας φίλης που είναι ανάμεσά μας, μου το είπε χτες.
ΙΙΙ. Μοναδικότητα της εκτέλεσης της σαρκικής σχέσης
Έχει ακόμα τη γενετήσια μορφή. Εισβολή (pénétration), διείσδυση, οργασμός και κυρίως εκσπερμάτωση. Από εδώ προκύπτουν, αυτό έχουν ως κριτήριο, αυτά που ονομάζουμε ανωμαλίες!
Με μια έννοια, οι δύο πρώτες μοναδικότητες είναι πιο ευλύγιστες απ’ την τελευταία.
Η σεξουαλική κτητικότητα έχει εδώ τη μεγαλύτερη σημασία και είναι ο βράχος. Επιμένω σε αυτό βλέποντας πάντα την πραγματικότητα που την λέει τόσο καθαρά και χαρακτηριστικά το ωραίο τραγούδι : δε χωράνε δύο αγάπες σε μια καρδιά... Άλλωστε ο πολυ-ερωτισμός σε αυτό στηρίζεται, για να το αμφισβητήσει. Απλά πράγματα : εκτός από ακραίες καταστάσεις, νοσηρές, ποιος ρώτησε ποτέ πόσους φίλους έχω; Με ποια «κάνω έρωτα» γίνεται κομβικό! Γίνεται ο ορισμός – και καθορισμός, νομοτέλεια λες – των πάντων. («Κάνω έρωτα», κακή έκφραση όπως εξηγώ συνοπτικά στο κείμενό μου.)
Δεν έχω καμιά σχέση με την αναζήτηση της αγάπης, που κάνει εκτός πολλών άλλων να μοιάζουν καταστροφικοί οι έρωτες. Οι έρωτες που πέθαναν αναβλύζουν τη πιο ζωντανή ζωή. (Διότι δεν σάπισαν, δεν έγιναν ψέμα!)
Ο έρωτας δεν χωρά σε καμιά θρησκεία ή φιλοσοφία, διότι είναι στάση ζωής καθημερινής, και συνάμα πηγή κάθε απροόπτου. Είναι ευαισθησία, ποιητική και μελωδική, είναι έμπνευση δημιουργίας, είναι χαρά και άφατη λύπη, είναι αγωνία, είναι δάκρυ και πόνος, αβάσταχτος καημός, υπόκειται στα βάσανα του κόσμου που δεν έχουν τελειωμό (πάλι το τραγούδι). Μιλώ για το τικ, τικ, τίκι, τίκι, τακ, της καρδιάς.
Επιδιώκω να βαθύνω πάντα τη σκέψη μου. Ένα κλειδί της κατανόησης του έρωτα είναι η σαρκική σχέση, ηδονή είναι το αληθινό της όνομα. Γιατί οι ενοχές όμως μετά; Ή όταν υπάρχει μόνο αυτό; Τι βρίσκεται πίσω από αυτά; Το σώμα το αμαρτωλό (χριστιανισμός). Άρα, κάθε διαίρεση σώμα-ψυχή, είναι αδιανόητη. Αδιανόητη επίσης η ιδέα ότι υπάρχει μια χρυσή εποχή, ένα καθεστώς, μία γενεσιουργός αιτία ή συνθήκη, που κάνει τον έρωτα έτσι όπως ήταν επί αιώνες και είναι τώρα. Η φύση; Ακόμα πιο αδιανόητη η ιδέα αυτή. Ανθρώπινη δημιουργία είναι, πρώτα και κύρια, ο έρωτας, επινόηση της πιο δημιουργικής ικανότητας του ανθρώπου, της φαντασίας.
Μιλάμε για τα πάντα που πληρώσαμε στη ζωή μας (τα οικονομικά κυρίως, τα οποία κάναμε να είναι τα πάντα).
Πότε θα σταθούμε να σκεφτούμε μια στιγμή, όλοι, οι παλιοί και νέοι φίλοι, των οποίων η παρουσία και η ιστορία με συγκινούν αφάνταστα πάντα, πόσο πληρώσαμε τον έρωτα;
Όχι! Δεν τον πληρώσαμε! Μας πλήρωσε – μας γέμισε. Και μας εκπλήρωσε – μας έκανε πιο πολύ ανθρώπους!!!
Nίκος Ηλιόπουλος
Αθήνα, 17 Μαρτίου 2016
www.fotavgeia.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου