Αrt1890 Κυριακή 30 Οκτωβριου 2016
Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ 20ο ΑΙΩΝΑ
Dr. Ειρήνης Αρτέμη
Πτ. Θεολογίας –Φιλολογίας
MA & PhD Θεολογίας
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η εργασία αυτή θα ασχοληθεί με την παιδική εργασία. Θα εξετάσει κατά πόσο συνάδει με την ψυχολογία ενός παιδιού να εργάζεται και τι αυτό στοιχίζει στο ίδιο το παιδί. Αρχικά θα αναφερθούμε συνοπτικά στην ψυχολογία ενός παιδιού και στον τρόπο που πρέπει να μεγαλώνει. Ύστερα θα εξετασθεί το φαινόμενο της παιδικής εργασίας κάνοντας μία αναφορά στο παρελθόν και στα αίτια που οδήγησαν τότε τα παιδιά να εργάζονται και τις άμεσες συνέπειες τόσο για τα ίδια τα παιδιά όσο και για την κοινωνία και την ανάπτυξη της οικονομίας στον ελλαδικό χώρο. Στη συνέχεια θα γίνει μία αναφορά στο τι γίνεται σήμερα στον Ελλάδα
Έπειτα θα παρουσιασθεί το φαινόμενο της παιδικής εργασίας σε διάφορα μέρη του κόσμου. Θα παρουσιασθούν οι κίνδυνοι που διατρέχουν τα παιδιά αυτά και οι προσπάθειες που γίνονται από διάφορες οργανώσεις να σταματήσουν το φαινόμενο της παιδικής εργασίας που στις αρχές του 21ου αιώνα συνεχίζει να έχει απειλητικές διαστάσεις για τη σωματική και ψυχική υγεία των σύγχρονων σκλάβων των παιδιών.
Με τη βοήθεια της βιβλιογραφικής μεθόδου θα παρουσιασθούν στοιχεία των κλάδων που απασχολούν παιδιά και κατά πόσο αυτά τα παιδιά κακοποιούνται τόσο από τους γονείς τους όσο και από τους εργοδότες τους.
Με βάση τις στατικές έρευνες που έχουν γίνει κατά καιρούς θα γίνει λόγος για τη φθίνουσα ή την αύξουσα πορεία της παιδικής εργασίας με αναφορά στους λόγους που ευθύνονται για την εκάστοτε αυτή πορεία.
Τέλος στα συμπεράσματα-επίλογος θα γίνει μία συγκεντρωτική αναφορά στα στοιχεία του κυρίου θέματος και στην εξαγωγή ενός συμπεράσματος με βάση τα στοιχεία που παρατέθηκαν στο κύριο μέρος της εργασίας αυτής.
Στόχος μας είναι η εργασία αυτή να αποτελέσει το μέσο αφύπνισης των συνειδήσεων των ανθρώπων για την προστασία των παιδιών από την εργασία. Πρέπει να συνειδητοποιηθεί ότι δεν μπορεί η ευδαιμονία μερικών ανθρώπων –έστω και αν πρόκειται για εκατομμύρια- να στηρίζεται στη δυστυχία κάποιων παιδιών που αντί για την ξεγνοιασιά και το παιχνίδι να γνωρίζουν από νήπια ή μωρά ακόμη το σκληρό πρόσωπο της ζωής μέσα από την οποιαδήποτε εργασία.
Κεφάλαιο Α΄: Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ Ι. Η ανατροφή ενός παιδιού κατά την ψυχολογία Ο λαός μας λέει ότι ένα παιδί για να μεγαλώσει σωστά χρειάζεται ένα καλό οικογενειακό περιβάλλον, αγάπη και παιχνίδι. Η οικογένεια αποτελεί μία από τις σημαντικότερες παραμέτρους της ηθικής και ψυχολογικής ανάπτυξης ενός παιδιού αλλά και της γενικότερης ανατροφής του. Η οικογένεια –ανεξάρτητα από τη δομή που μπορεί να έχει1 - αποτελεί ένα σύνθετο σύστημα αλλά συγχρόνως είναι το κύριο κοινωνικό περιβάλλον που εντάσσεται ο άνθρωπος με τη γέννηση του.
Το παιχνίδι από την άλλη είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το παιδί..
Το παιχνίδι ανήκει στην οικογένεια των λέξεων παις-παιδί, παίζω, παιδεία και φανερώνει τη σχέση της λέξης με το παιδί, τη διασκέδαση, την πνευματική καλλιέργεια και την εκπαίδευσή του. Ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας Θιοντόρ Ντοστογιέφσκυ στο έργο του. Αδελφοί Καραμαζώφ υπογραμμίζει σχετικά με τη σχέση του παιδιού με το παιχνίδι: «Ό,τι χρειάζεται η ψυχή ενός παιδιού είναι το φως του ήλιου, τα παιχνίδια, το καλό παράδειγμα και λίγη αγάπη».
Το παιχνίδι αποτελεί το ισχυρότερο μέσο έκφρασής τους των παιδιών, είναι η «φυσική» γλώσσα τους αλλά και η αναπόσπαστη δραστηριότητα της καθημερινότητάς τους. Μέσω του παιχνιδιού, το παιδί εκφράζεται, μαθαίνει, αισθάνεται χαρά, λύπη, ικανοποίηση, απογοήτευση, ανακαλύπτει τις δυνατότητές του αλλά και εισάγεται σιγά - σιγά μέσα στον κόσμο. Το παιχνίδι είναι πολύ σημαντική παράμετρος της ζωής του παιδιού, κάτι που μπορεί
1 Οικογένεια είναι μία κοινωνικά αναγνωρισμένη και παραδοσιακά καθιερωμένη μορφή συμβίωσης των μελών της κοινωνίας (Τσαρδάκης, 1987). Ο Goode αναφέρει τέσσερις διαφορετικές μορφές οικογένειας:
α) η πυρηνική οικογένεια που περιλαμβάνει το σύζυγο, τη σύζυγο και το ένα ή περισσότερα παιδιά. Μπορεί η πυρηνική οικογένεια να είναι και μονογονεϊκή δηλαδή να υπάρχει μόνο πατέρας ή μητέρα και παιδί ή παιδιά.
β) η διευρυμένη οικογένεια που περιλαμβάνει τα μέλη της πυρηνικής οικογένειας διευρυμένη οικογένεια με τους παππούδες, τους θείους ή άλλα συγγενικά πρόσωπα που συγκατοικούν κάτω από την ίδια οικογενειακή εστία.
γ) η πολυγυνία που είναι μία μορφή οικογένειας, κατά την οποία ο άνδρας έχει δύο ή περισσότερες συζύγους. Αυτή η μορφή συναντάται συνήθως σε μουσουλμανικά κράτη ή σε κράτη της Αφρικής
δ) η πολυανδρία που μία γυναίκα έχει δύο ή περισσότερους συζύγους συναντάται συνήθως σε κράτη της Ασίας και της Αφρικής.
Η πιο συνήθης μορφή οικογένειας είναι η πυρηνική.
2 να συμπεράνει κάποιος παρατηρώντας την αφοσίωση και την απορρόφηση ενός παιδιού κατά την ώρα του παιχνιδιού. Όπως απέδειξαν πολλές μελέτες, παιδιά που στερήθηκαν σε σημαντικό βαθμό το παιχνίδι, παρουσιάζουν σημαντική καθυστέρηση στην εξέλιξη τους και επιβράδυνση στη σχολική ωριμότητα τους.
Πολλά από ωριμάζουν με σκληρότητα και δεν γίνονται σχεδόν ποτέ ευτυχισμένα. Ποια άραγε τα συναισθήματα ενός παιδιού που αντί για παιχνίδι και ξεγνοιασιά αναγκάζεται να εργάζεται; Ποια η ψυχολογία του παιδιού, όταν αντί για τσάντα και βιβλία ασχολείται με εργασίες που αφορούν μεγάλους;
Πώς αισθάνεται ένα παιδί που είναι αναγκασμένο σα σύγχρονος σκλάβος να δουλεύει πολλές ώρες σε ανήλια μέρη, χωρίς το δικαίωμα ξεκούρασης, ύπνου, μάθησης και κυρίως παιχνιδιού;
Όλα τα παραπάνω ερωτήματα θα απαντηθούν μέσα από τις επόμενες σελίδες της μελέτης αυτής. ΙΙ.
Συνοπτική παρουσίαση της παιδικής εργασία στην Ελλάδα από το 1870 έως και το τέλος της δεκαετίας του 1940. Στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα αλλά και στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα καθώς και στη περίοδο του μεσοπολέμου (1923-1940) η βιοτεχνία και η βιομηχανία έκαναν και στην Ελλάδα την εμφάνισή τους, εισάγοντας νέα ήθη στην ελληνική κοινωνία και νέες αντιλήψεις για την ανάπτυξη και ανατροφή των παιδιών.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου, είναι η αντίληψη ότι το παιδί δεν διαφέρει καθόλου από τους ενήλικες, έτσι αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο στην κοινωνία και έχει τα ίδια προβλήματα με τους μεγάλους
. Ωστόσο, πραγματοποιούνται σταδιακά τα πρώτα δειλά βήματα προς τη θεώρηση της παιδικής ηλικίας ως ξεχωριστής κοινωνικής κατηγορίας, κάτι που όμως βρίσκει ανταπόκριση στις οικονομικά εύπορες τάξεις, όπως οι γαιοκτήμονες, οι αστοί και οι μικροαστοί, ενώ είναι σχεδόν ανύπαρκτη η αντίληψη αυτή στους εργάτες και τους αγρότες
3 . Ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα στην Ευρώπη και έναν αιώνα αργότερα στην Ελλάδα τα παιδιά «υπήρχαν» καθώς και η παιδική ηλικία αναγνωριζόταν μόνο όπου υπήρχε καλή οικονομική κατάσταση4 , όπως προαναφέρθηκε. 2 «Οι παίδες δεν επλάσθησαν απλώς προς το παίζειν, αλλ' ενωρίς πρέπει να κερδίσωσιν τον επιούσιον αυτών άρτον» Ανώνυμος, «Εργατικοί παίδες», Οικονομική Επιθεώρησις, φ.17, 1874, σ. 194 3 Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, http://www.ime.gr 4 Χ. Νόβα –Καλτσούνη,
Κοινωνικοποίηση. Η γένεση του κοινωνικού υποκειμένου, Gutenberg, Αθήνα 1996, σ. 95. Ειρήνη Αρτέμη
Οι συνθήκες διαβίωσης για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν πολύ δύσκολες. Η φτώχεια και η εξαθλίωση κυριαρχούσαν παντού τόσο στις πόλεις όσο και στις γεωργικές περιοχές. Τα παιδιά αντιμετωπίζονταν ως μέσο για την αύξηση του οικογενειακού εισοδήματος, ως ένα «χέρι» βοηθείας. Χαρακτηριστικά ο Μ. Ρηγίνος αναφέρει στο βιβλίο του:
«Ο φτωχός μεροκαματιάρης που δεν μπορεί να συντηρήσει τα παιδιά του για να ολοκληρώσουν την 5η και 6η τάξη του δημοτικού, μόλις φτάσουν (τα παιδιά) το 12ο έτος της ηλικίας τους, αναγκάζεται χωρίς την θέλησή του να βρει οποιοδήποτε επάγγελμα για να τα απασχολήσει»
5 . Επομένως η εισαγωγή του παιδιού στο χώρο της εργασίας αποτελούσε μοναδική λύση στην αντιμετώπιση της φτώχειας που μάστιζε την ελληνική οικογένεια τότε. Ένα από τα βασικά κριτήρια για το εργασία θα έκανε κάθε παιδί ήταν η σωματική και πνευματική ανάπτυξη του παιδιού αλλά και το φύλο του. Όταν κάποιο αγόρι ήταν αδύναμο, ασθενικό μπορούσε να εργαστεί ως τεχνίτης, βοσκός ή υπηρέτης. Αντίθετα εάν ήταν σωματικά αλλά και πνευματικά αναπτυγμένο αναλάμβανε τις γεωργικές εργασίες της οικογένειας
Το κορίτσι αντίστοιχα βοηθούσε τη μητέρα στις δουλειές του σπιτιού. Πολλά από την ηλικία των επτά ετών και άνω γίνονταν υπηρέτριες σε σπίτια εύπορων συγγενών ή αστικών οικογενειών με την προϋπόθεση ότι εκτός από τα χρήματα που θα τους έδιναν ως αμοιβή θα τους εξασφάλιζαν τροφή και στέγη και ίσως στο μέλλον θα τα προικοδοτούσαν
8 . Τέλος πολλά κορίτσια αλλά και αγόρια με την ανάπτυξη της βιοτεχνίας και της βιομηχανίας έγιναν εργάτες και αρχικά μαθητευόμενοι εργάτες
Ως μαθητευόμενοι προσέφεραν τις υπηρεσίες τους αμισθί ως αντάλλαγμα για τη μαθητεία τους. Αυτό εξουθένωνε ακόμα περισσότερο τα παιδιά, αφού δούλευαν πολύ, κακοποιούνταν επίσης πολύ με σωματική τιμωρία και δεν αμείβονταν. Σε αντίθεση με τα αφεντικά τους που κέρδιζαν σε βάρος τους
9 . Οι συνθήκες που επικρατούσαν στους εργασιακούς των μεγάλων εργοστασίων ή των διαφόρων βιοτεχνιών από το 1870 έως το 1940 ήταν άθλιες τόσο για τους ανήλικους όσο και για τους ενήλικους εργάτες. Χαρακτηρίζονταν « « εργαστήρια θανάτου» όπου οι εργάται υποχρεούνται να δουλεύουν βουτηγμένοι εις τα νερά, δολοφόνα ρεύματα αέρος, αναγκαία εργασίαν, ένεκα των οποίων υφίστανται συχνάς προσβολάς πλευρίτιδας ή πνευμονιών, αι οποίαι καταλήγουν πολλάκις εις Μ. Ρηγίνου, Μορφές παιδικής εργασίας στην βιομηχανία και την βιοτεχνία (1870-1940), Αθήνα 1995, σ. 16. 6 Αυτόθι, σ. 17. 7 Χ. Γεωργούλα,
Εργασία ανηλίκων: Έκταση, μορφές και επιπτώσεις στη σχολική επίδοση και στην επαγγελματική σταδιοδρομία, διπλωματική εργασία, Αθήνα 2004, σ. 8.
8 Μ. Ρηγίνου, Μορφές παιδικής εργασίας στην βιομηχανία και την βιοτεχνία (1870-1940), σ. 27. 9 Αυτόθι, σ. 68.φθίσιν (=φυματίωση) και τόσα άλλα νοσήματα των οφθαλμών, των αναπνευστικών και πεπτικών οργάνων, του δέρματος κλπ, άτινα μαστίζουσι (τα οποία βασανίζουν) το ως επί το πολύ αδύνατον αυτών εξ ανηλίκων εργατίδων προσωπικόν»
. Τα πράγματα σε οποιαδήποτε εργασία για τα παιδιά είναι δύσκολα. Οι συνθήκες εργασίας απάνθρωπες και η συμπεριφορά των εργοδοτών –προστατών τους ιδιαίτερα σκληρή. Σανίδα σωτηρίας για τα παιδιά αποτέλεσε η επέμβαση του Εθνικού Κράτους που όρισε ως υποχρεωτικά κάποια στάδια σχολικής εκπαίδευσης και τη θέσπιση του κατώτατου ορίου ηλικίας για την εργασία ενός παιδιού.
Έτσι άρχισε να καλλιεργείται –κυρίως να ωριμάζει- σε ολόκληρο το κοινωνικό φάσμα η ιδέα της ύπαρξης παιδικής ηλικίας .
Η εισαγωγή των κοινωνιών στο βιομηχανικό και στο βιοτεχνικό χώρο είχε σα συνέπεια την αναζήτηση φθηνού εργατικού δυναμικού. Αυτό βρέθηκε στα πρόσωπα των παιδιών. Έτσι με την είσοδο των κοινωνιών στον κόσμο της βιοτεχνίας και αργότερα της βιομηχανίας έχουμε και την είσοδο των παιδιών σε νέα περιβάλλοντα εργασίας.
Οι οικογένειες λόγω της ανέχειας και της φτώχειας που τις ταλάνιζαν ωθούσαν τα παιδιά τους στην εργασία σε βιοτεχνίες και βιομηχανίες προκειμένου να αυξήσουν το εισόδημά τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα κάποια παιδιά να ωριμάζουν γρηγορότερα και να αποκτούν εμπειρίες ενηλίκων συνδυασμένες με υποχρεώσεις και υπευθυνότητα σε αντίθεση με κάποια άλλα παιδιά που χαίρονταν την ανεμελιά των παιδικών χρόνων τους σε συνδυασμό με την παρακολούθηση μαθημάτων στο σχολείο12 .
Πολλά παιδιά από τα νησιά ή τα ορεινά χωριά της Ελλάδας έρχονταν στις πόλεις για να εργαστούν είτε σε βιομηχανίες είτε σε βιοτεχνίες αλλά κυρίως σε παντοπωλεία, μαγαζιά ή σε διάφορους άλλους εργασιακούς χώρους. Τα περισσότερα παιδιά ήταν αναγκασμένα να κοιμούνται μέσα στους χώρους εργασίας τους, αφού δεν είχαν που να μείνουν13. Οι ώρες εργασίας τους ξεπερνούσαν τις δέκα και πολλές φορές βιάζονταν όχι μόνο ψυχικά αλλά και σωματικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούσαν τα μικρά κορίτσια που ως υπηρετικό προσωπικό ήταν αναγκασμένα να υποστούν από τη μία τις βρισιές και την ψυχική ή και σωματική κακομεταχείριση της κυρίας του και από την άλλη να λειτουργούν ως αντικείμενο πόθου των αρσενικών
Αυτόθι, σ. 45. Πρβλ. Εργατικό κέντρο Αθήνας 1911,
Οι εργάται της Ελλάδος προς την διπλήν Βουλήν των Ελλήνων, Αθήνα 1911, σ.20
Μ. Ρηγίνου, Μορφές παιδικής εργασίας στην βιομηχανία και την βιοτεχνία (1870-1940), σ. 15.
Α. Davin, «When is a child not a child», in H. Carr, and L. Jamieson, The Politics of Everyday Life, Basingstoke, Macmillan 1990, p. 39. 13 Επιθεώρηση Εργασίας 1921.
της οικογένειας.
Έτσι οι γιοι ή ο κύριος της οικογένειας πάνω στο σώμα των μικρών αυτών κοριτσιών ικανοποιούσαν με τη βία σχεδόν πάντοτε τις κάθε είδους σεξουαλικές ορέξεις τους .
Το 1870 πολλά παιδιά εργάζονται στις βιομηχανίες.
Στην Κέρκυρα και συγκεκριμένα στο εργοστάσιο Αξιώτη που έφτιαχνε χαρτί για παιχνίδια υπήρχε εργαζόμενο παιδί ηλικίας 8 ετών, το οποίο ήταν κοριτσάκι. Ενώ υπάρχουν μαρτυρίες την εποχή εκείνη και για εργασία σε εργοστάσια παιδιών 6 και 7 ετών. Η πλειοψηφία των παιδιών αυτών ήταν κυρίως ορφανά ή παιδιά που οι γονείς ήταν άρρωστοι ή ανάπηροι.
Ο αριθμός των πολύ μικρής ηλικίας εργαζομένων παιδιών στα εργοστάσια ή τις βιοτεχνίες αυξήθηκε μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, αφού πολλά παιδιά που επέζησαν από τη σφαγή ήταν ορφανά. Σώθηκαν από τη σφαγή στη Μικρά Ασία και ήρθαν στην Ελλάδα για να γνωρίσουν το απάνθρωπο πρόσωπο μίας κοινωνίας που τους μεταχειριζόταν ως δούλους χωρίς καθόλου λύπηση και με πολλή σκληρότητα. Χαρακτηριστική είναι η έρευνα της Επιθεώρησης Εργασίας το 1926 στο βιομηχανικό και βιοτεχνικό κλάδο της Αθήνας και του Πειραιά.
Εκεί, την περίοδο εκείνη εργάζονταν 226 αγόρια και 2309 κορίτσια ηλικίας 9-13 ετών. Πολλά ατυχήματα σε βιοτεχνίες και βιομηχανίες είχαν θύματα παιδιά κάτω των 20 ετών. Τα περισσότερα από τα ατυχήματα συνέβαιναν ύστερα από την καταστρατήγηση του ωραρίου των 10 ωρών που σε μερικές εργασίες έφτανε και τις 16 ώρες.
Το ωράριο δεν είχε απόλυτα καθιερωθεί, κάτι που δε συνέβαινε με την αργία της Κυριακής. «Η πρώτη εργατική νομοθεσία μετά το κίνημα του 1909 καθιέρωνε την αργία της Κυριακής […] και ορισμένων εορτών.
Η νομοθεσία αυτή […] αφορούσε μόνον ορισμένες βιομηχανίες. […] Η εβδομαδιαία αργία έγινε υποχρεωτική στις πόλεις της Αθήνας, του Πειραιά, του Βόλου, της Σύρας και της Πάτρας, που ήταν και τα σημαντικότερα βιομηχανικά κέντρα, και υποχρεωτική επίσης για τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω των 16 ετών»
. Φυσικά στις περισσότερες φορές της επαρχίας ούτε ωράριο υπήρχε ούτε Κυριακή ή οποιαδήποτε άλλη αργία .
Χ. Γεωργούλα, Εργασία ανηλίκων: Έκταση, μορφές και επιπτώσεις στη σχολική επίδοση και στην επαγγελματική σταδιοδρομία, σ. 18.
Μ. Ρηγίνου, Μορφές παιδικής εργασίας στην βιομηχανία και την βιοτεχνία (1870-1940), σσ. 29, 44
P. F.Martin, La Grèce nouvelle, Paris 1911, σ. 19.
Επιθεώρηση Εργασίας 1921. 18 Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, διεύθυνση Εργασίας 1921.
Μ. Ρηγίνου, Μορφές παιδικής εργασίας στην βιομηχανία και την βιοτεχνία (1870-1940), σ. 86.
Γ. Λεονταρίτη, «Το ελληνικό εργατικό κίνημα και το αστικό κράτος 1910-20», Μελετήματα γύρω από τον Βενιζέλο και την εποχή του, Φιλιππότης, Αθήνα 1980, σ. 55.
Απόσπασμα από την Έκθεση Επιθεωρητή Εργασίας προς τον υπουργό Εθνικής Οικονομίας (31.8.1912): «Εις αμφοτέρας τας πόλεις (Πάτρα, Κέρκυρα) οι εργατικοί νόμοι είναι σχεδόν άγνωστοι
Δυστυχώς, όμως, παρά τις εξαθλιωτικές συνθήκες εργασίας των παιδιών ο αριθμός των εργαζομένων ανηλίκων ποίκιλε συνεχώς από περιοχή σε περιοχή ενώ διατηρούσε μία σταθερά αυξητική στάση. Χαρακτηριστικά «Στα 1920, οι κάτω των 18 ετών αποτελούσαν το 25,95% της εργατικής δύναμης στη βιομηχανία και βιοτεχνία, με ποσοστά που κυμαίνονταν από 49,13% στη ραφή ενδυμάτων έως 9,87% στην παραγωγή ενέργειας.
Στα 1928, η συμμετοχή των ανηλίκων ανέβηκε στο 30,48%, ενώ στην απογραφή του 1930, σε σύνολο 261.057 εργαζομένων σε βιομηχανικές επιχειρήσεις, βρέθηκαν 11.096 παιδιά κάτω των 14 ετών, εκ των οποίων τα 2.833 κορίτσια και 70.617 έφηβοι, 15-19 ετών, εκ των οποίων 21.605 ήταν κοπέλες.
Αν, βέβαια, μπορούσαμε να υπολογίσουμε και πόσα παιδιά εργάζονταν στις οικοδομές, στα μικρομάγαζα, σε προσωπικές υπηρεσίες, ως μικροπωλητές, λαχειοπώλες κ.λπ., τότε θα είχαμε ακόμη μεγαλύτερη διαφοροποίηση σχετικά με την εργασία των παιδιών και των εφήβων.
Ο μεγαλύτερος βιομηχανικός κλάδος με παράδοση στην παιδική εργασία ήταν η κλωστοϋφαντουργία.
Το 1928, στα νηματουργεία του Πειραιά εργάζονταν 4.000 παιδιά»21 . Η οικονομική κρίση του 1929 συνέβαλε ακόμη περισσότερο στην αύξηση της παιδικής εργασίας Με το πέρασμα των χρόνων πολλά παιδιά βίωσαν τη σκληρότητα της παιδικής εργασίας.
Δυστυχώς ακόμη και σήμερα στην Ελλάδα υπάρχει η παιδική εργασία, όχι μόνο ως εργαζόμενα στις βιομηχανίες –βιοτεχνίες αλλά σε διάφορα άλλα «επαγγέλματα», όπως η επαιτεία, το καθάρισμα τζαμιών αυτοκινήτου και χίλιες άλλες εργασίες προκειμένου να εξασφαλίσουν ένα καλό μεροκάματο, το οποίο πολλές φορές συνοδεύεται από λιγοστό φαγητό αλλά και άφθονο ξύλο.
Στη σημερινή εποχή τα εργαζόμενα παιδιά είναι παιδιά που μεταναστών, προσφύγων ή πολύ χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων που προσπαθούν να βοηθήσουν οικονομικά την οικογένειά τους είτε για να δώσουν χρήματα στα διάφορα «αφεντικά τους».
Πολλά από αυτά τα αφεντικά έχουν νοικιάσει ή αγοράσει τα συγκεκριμένα παιδιά από δουλεμπόρους. Φυσικά, υπάρχουν παιδιά που ασχολούνται ως εργασία με τη γη, την αλιεία και τη κτηνοτροφία αλλά αυτό γίνεται μέσα στα πλαίσια της και η εφαρμογή αυτών εις πολλά εργοστάσια, μήτε ήρχισεν, μήτε δύναται, να υπάρξει ελπίς ότι θα αρχίση […] η δεκάωρος εργασία δια τας γυναίκας και τους ανηλίκους εις ελάχιστα εργοστάσια είχεν εφαρμοσθή […] Κυριακή αργία δεν τηρείται εις πολλά των εργοστασίων […]
Αι προφυλάξεις δια την υγείαν των εργαζομένων ουδόλως λαμβάνονται υπ’ όψει». 21 Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη, Γ΄Λυκείου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2001, σσ. 54-55. Βλ. συναφώς Α. Λιάκου, Εργασία και πολιτική στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Το Διεθνές Γραφείο Εργασίας και η ανάδυση των κοινωνικών θεσμών, εκδόσεις Ίδρυμα Έρευνας και Παιδείας της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1993 σσ. 274-292. οικογένειάς και σε πολύ ελάχιστες περιπτώσεις υπάρχει εκδήλωση βίας ή απάνθρωπης εκμετάλλευσης.
ΙΙ. Συνοπτική παρουσίαση της παιδικής εργασίας ανά τον κόσμο έως τα τέλη του 1940 Η παιδική εργασία δεν έκανε την εμφάνισή της μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε διάφορες χώρες της Ευρώπης. Χαρακτηριστικά είναι τα έργα του Άγγλου συγγραφέα Καρόλου Ντίκενς, όπως ο Ντέιβιντ Κόπερφιλντ και ο Όλιβερ Τουίστ.
Μέσα σε αυτά μπορεί κάποιος να διαπιστώσει τις εξαθλιωτικές συνθήκες της παιδικής εργασίας και τα δεινά που επέφερε στα παιδιά που εργάζονταν.
Η Αγγλία ήδη από τις αρχές του 18ου αιώνα βλέπει να συρρέουν στα εδάφη της πολλά παιδιά από την Ινδία και χώρες της Αφρικής ζητώντας να εργαστούν οπουδήποτε. Μέσα από τα έργα του Ντίκενς, τα οποία πολλά από αυτά είναι με στοιχεία βιογραφικά, διαφαίνεται η πορεία της παιδικής εργασίας κατά τον 19αιώνα και προεικονίζεται και η πορεία της τον 20 εικοστό.
Στην Αγγλία κατά το 19ο αιώνα πολλά παιδιά είναι εκείνα που εργάζονται στα εργοστάσια βαμβακουργίας.
Οι Άγγλοι εργοστασιάρχες προσελάμβαναν παιδιά στα εργοστάσιά τους φροντίζοντας τα παιδιά αυτά να είναι κυρίως ορφανά. Προσελάμβαναν παιδιά ηλικίας 4 με 5 ετών μόλις διαπίστωναν ότι μπορούσαν να κατανοήσουν κάποιες οδηγίες και να τις εφαρμόσουν πιστά
. Στη Γερμανία υπήρχαν παιδιά εργάτες που με το πολύ ξύλο μάθαιναν να γίνονται γρήγοροι και να είναι πολύ παραγωγικοί στη θέση τους.
Στη Γαλλία πολλά παιδιά εργάζονταν στην υφαντουργία μεταξύ 9-14 ωρών εργασίας.
Φυσικά από την υπερβολική κούραση πολλά παιδιά δεν μπορούσαν να φάνε έστω και λίγο με αποτέλεσμα να αρρωσταίνουν και να πεθαίνουν ή να παθαίνουν ατυχήματα μένοντας ανάπηρα ή να υποκύπτουν στην «κατάκτησή τους» από τη φυματίωση.
Τα παιδιά που εργάζονταν σε οικογενειακές επιχειρήσεις έστω και στα χωράφια μαζί με την οικογένειά τους βρίσκονταν σε καλύτερη μοίρα από εκείνα που δούλευαν σε εργοστάσια ή βιοτεχνίες.
Τουλάχιστον αυτά είχαν καλύτερη μεταχείριση –όχι πάντα- από τους δικούς τους. Σε χειρότερη μοίρα από όλα τα εργαζόμενα Χ. Γεωργούλα, Εργασία ανηλίκων: Έκταση, μορφές και επιπτώσεις στη σχολική επίδοση και στην επαγγελματική σταδιοδρομία, σ. 18. 23T. S. Ashton The industrial revolution 1876-1830, Οxford 1986, σ. 94. ανήλικα παιδιά βρίσκονταν εκείνα που εργάζονταν στα ορυχεία.
Εκεί οι συνθήκες ήταν απαράδεκτες για τους ενήλικες πόσο μάλλον για τα παιδιά.
Επιπλέον πολλά παιδιά στην Ευρώπη, στη Αμερική χρησιμοποιήθηκαν ως «εργαζόμενα» σε πολεμικές επιχειρήσεις για την ανίχνευση ναρκών. Το τελευταίο ήταν επαχθές αλλά βοηθούσε στο να σωθούν στρατιώτες, ήταν η αιτιολογία που χρησιμοποιούνταν. Από τα παραπάνω προκύπτει το συμπέρασμα ότι η βιομηχανική επανάσταση στηρίχθηκε στην εργασία πολλών χιλιάδων παιδιών που εργάζονταν ως σκλάβοι αμέτρητες ώρες προκειμένου να εξασφαλίσουν λίγα χρήματα για να αυξήσουν το οικογενειακό εισόδημά τους.
Μετά το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, το φαινόμενο της παιδικής εργασίας αποτέλεσε μείζον ζήτημα, για τη διεθνή κοινότητα. Στην πρώτη συνεδρία της Διεθνούς Διάσκεψης Εργασίας το 1919 με τις συμβάσεις 5 και 6 αντίστοιχα ορίζονται η ελάχιστη αποδεκτή ηλικία των εργαζόμενων στη βιομηχανία και ζητήματα που αφορούν τη νυχτερινή εργασία των νέων σε αυτήν
. Στη συνέχεια το 1920 (Σύμβαση 7) ορίζεται η ελάχιστη ηλικία εργαζόμενων στη ναυτιλία, το 1921 (Σύμβαση 10) στην αγροτική οικονομία, το 1932 (Σύμβαση 33) για επαγγέλματα εκτός βιομηχανίας. Το 1973 με τη Σύμβαση 138 ορίζεται ότι η ηλικία του εργαζόμενου δεν πρέπει να είναι μικρότερη από την ηλικία που απαιτείται για την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (και όχι κάτω των 15 ετών)24 .
Πολλά χρόνια αργότερα έγινε η σύνδεση μεταξύ των δικαιωμάτων του παιδιού και της επιβίωσης και ανάπτυξής του. Αυτή επιτεύχθηκε με την Σύμβαση των δικαιωμάτων του παιδιού το 1989, που επικυρώθηκε από 187 κράτη
. Τα - συμβαλλόμενα στη Σύμβαση κράτη έλαβαν υπ' όψιν τους τη Διακήρυξη της Γενεύης του 1924. Εκεί γινόταν λόγος για τα δικαιώματα του παιδιού, δηλαδή αναγνωρίζουν ως παιδί (άρθρο 1) «κάθε ανθρώπινο ον μικρότερο των δεκαοκτώ ετών, εκτός εάν η ενηλικίωση επέρχεται νωρίτερα, σύμφωνα με την ισχύουσα για το παιδί νομοθεσία».
Στο άρθρο 32 της ίδιας Σύμβασης αναγνωρίζεται το δικαίωμα του παιδιού να προστατεύεται από την οικονομική εκμετάλλευση και από την εκτέλεση οποιασδήποτε εργασίας που ενέχει κινδύνους ή που μπορεί να βλάψει την υγεία του ή τη σωματική, πνευματική, ψυχική, ηθική ή κοινωνική του ανάπτυξη
. Η Σύμβαση καλεί τα κράτη μέλη: α. να ορίζουν ένα κατώτατο όριο ή κατώτατα όρια ηλικίας για την είσοδο στην επαγγελματική απασχόληση, β. να προβλέπουν μια κατάλληλη ρύθμιση των ωραρίων και των συνθηκών εργασίας, γ. να προβλέπουν κατάλληλες 24 http://www.iatrikathemata.gr/paidiergasia.htm (2012) ποινές και άλλες κυρώσεις για να εξασφαλίσουν την αποτελεσματική εφαρμογή του παρόντος άρθρου
. Φυσικά πολλά πράγματα αυτής της Σύμβασης δεν εφαρμόστηκαν στην πλειονότητα του πληθυσμού της εκάστοτε χώρας μέλους. Παρακάτω θα εξετάσουμε τι γίνεται σήμερα με βάση την εικόνα της παιδικής εργασίας που υπάρχει σε πολλές χώρες.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β: Η Εργασία ανηλίκων σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα.
Ι. Η παιδική εργασία σήμερα στην Ελλάδα. Η Ελλάδα αναθεώρησε τις διεθνείς συμβάσεις των ετών 1919-1965 με την έκδοση προεδρικών διαταγμάτων. Η ισχύουσα νομοθεσία (Ν1837/89) για την εργασία ανηλίκων είναι προσαρμοσμένη στις διατάξεις της 138 διεθνούς σύμβασης εργασίας, σύμφωνα με την οποία επιτρέπεται σε παιδιά άνω των 14 ετών να εκτελούν ελαφρές εργασίες. Στην Ελλάδα, συντριπτική πλειοψηφία νέων παιδιών ηλικίας 14 ετών εξακολουθεί να εργάζεται στην αγροτική παραγωγή, στο εμπόριο, στη βιομηχανία και στην οικοδομή.
Είναι παιδιά που φοίτησαν μόνο στο δημοτικό και αρκετές φορές ούτε και σε αυτό. Πολλά από αυτά τα παιδιά ανήκουν σε μετανάστες, σε αθίγγανους. Κάποια από αυτά τα παιδιά εργάζονται σε οικογενειακές επιχειρήσεις ή λαμβάνουν μέρος σε επαιτεία και κλεψιές. Δεν είναι λίγες οι φορές που παιδιά επαιτούν σε φανάρια, παίζουν μουσικά όργανα σε πλατείες και πεζοδρόμια ζητώντας χρήματα. Τα παιδιά αυτά είτε είναι νοικιασμένα είτε κλεμμένα είτε ανήκουν στην οικογένεια συχνά έρχονται αντιμέτωπα με σκληρές τιμωρίες, όπως στέρηση φαγητού, ξυλοδαρμούς και πολλά άλλα εάν δεν φέρουν το ικανοποιητικό ημερομίσθιο στους «προστάτες τους».
Δυστυχώς πολλά εξωθούνται στην πορνεία και μην αντέχοντας τη σεξουαλική κακοποίηση πεθαίνουν ή τα σκοτώνουν. Αυτό φυσικά δεν ενοχλεί καθόλου τους προστάτες τους αφού στη συγκεκριμένη περίπτωση τα χρήματα που θα τους αποφέρει ο θάνατος των παιδιών είναι αρκετά. Φυσικά όσα παιδιά επιβιώνουν και καταφέρνουν να μεγαλώσουν είναι γεμάτα από βαριά ψυχικά τραύματα.
Τέλος το AIDS, τα αφροδίσια νοσήματα, οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και τα ναρκωτικά έρχονται να συμπληρώσουν το μακρύ κατάλογο των οδυνηρών συνεπειών στα παιδιά αυτά που αποτελούν κληρονομιά του ανελέητου κόσμου που έζησαν.
Αυτόθι.
Φυσικά υπάρχουν και τα παιδιά που εργάζονται στη γεωργία, στη κτηνοτροφία και σε διάφορους άλλους τομείς της οικονομίας με σκοπό να βοηθήσουν αποκλειστικά της οικογένειές τους. Από τα παιδιά αυτά πολλά δε λαμβάνουν ούτε τη στοιχειώδη εκπαίδευση.
Χαρακτηριστικό είναι ότι τα τελευταία 15 χρόνια, 30.000 παιδιά δεν φοίτησαν ούτε στο δημοτικό σχολείο, ενώ 15.000 παιδιά το χρόνο εγκαταλείπουν την υποχρεωτική εκπαίδευση, και 120.000 νέοι ηλικίας 15-19 χρονών δεν ολοκλήρωσαν την βασική - στοιχειώδη εκπαίδευση παρόλο που βρίσκονταν σε σχολική ηλικία όταν αυτή θεσμοθετήθηκε ως υποχρεωτική\
. Ροδόπης 16,43
Αιτ/νίας 14,56
Ξάνθης 29,73
Ευρυτανίας 22,18
Δράμας 8,68
Κορινθίας 12,34
Σερρών 13,71
Ευβοίας 12,08
Κιλκίς 10,20
Λακωνίας 15,74
Πέλλας 12,59
Αργολίδος 8,36
Καστοριάς 2,45
Καβάλας 14,31
Κερκύρας 16,65
Χαλκιδικής 12,62
Θεσπρωτίας 14,08
Λέσβου 12,56
Άρτας 10,74
Χίου 9,63
Λευκάδος 9,79
Σάμου 10,83
Κεφαλληνίας 10,68
Κυκλάδων 17,55
Ζακύνθου 30,43
Δωδεκανήσου 14 26
http://www.iatrikathemata.gr/paidiergasia.htm (2012).
Έβρου 8,92
Χανίων 9,29
Ημαθίας 9,32
Ρεθύμνου 25,99
Γρεβενών 12,41
Ηρακλείου 15,66
Τρικάλων 11,72
Λασιθίου 16,41
Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνα Εργατικού δυναμικού, 1996 Ποσοστό (%) μαθητών που δεν ολοκληρώνουν την υποχρεωτική εκπαίδευση
ΙΙ. Η εργασία ανηλίκων στο σύγχρονο κόσμο, σε αναπτυσσόμενες και ανεπτυγμένες χώρες. Αν και βρισκόμαστε στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα με τις τεχνολογικές ανακαλύψεις να διαδέχεται η μία την άλλη με γρήγορους ρυθμούς, εντούτοις η ανθρωπότητα δε θα μπορούσε να είναι περήφανη για τις συνθήκες διαβίωσης πολλών παιδιών.
Η φτώχεια είναι ένας σημαντικός παράγοντας που αναγκάζει εκατομμύρια παιδιά ανά τον κόσμο να ζουν ως σύγχρονοι σκλάβοι, χωρίς να έχουν ελπίδα για το μέλλον, χωρίς να νιώθουν αγάπη και φροντίδα, χωρίς όνειρα για το μέλλον χωρίς παιχνίδι. Είναι τα παιδιά ενός άλλου Θεού, ενός κατώτερου Θεού.
Οι χώρες της Ασίας και του Ειρηνικού ωκεανού βρίσκονται πρωταθλήτριες στην καταναγκαστική παιδική εργασία. Ενώ ακολουθούν η Αφρική και οι χώρες της Λατινικής Αμερικής. Σύμφωνα με στατιστικές της UNICEF στη Νότιο Σαχάρα της Αφρικής 1 στα 3 παιδιά είναι θύματα της παιδικής εργασίας∙ αυτό το ποσοστό αντιπροσωπεύει 69 εκατομμύρια παιδιά.
Στη Νότιο Ασία άλλα 44 εκατομμύρια παιδιά συμμετέχουν στην παιδική εργασία. Τα παιδιά που ζουν στις φτωχότερες οικογένειες και στις αγροτικές περιοχές είναι πλέον πιθανά να ασχοληθούν με την εργασία. Τα παιδιά στις χώρες αυτές αναγκάζονται να δουλεύουν σκληρά κάτω από άθλιες συνθήκες, ζέστης, υγρασίας, παγετού προκειμένου να εξασφαλίσουν ένα μικρό εισόδημα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας 1 στα 6 παιδιά εργάζονται σε διάφορους τομείς της οικονομίας της χώρας του ενώ 1 στα 8 εργάζονται σε χείριστες μορφές «εργασίας», όπως για την ικανοποίηση σεξουαλικών παθών ενηλίκων συνήθως των ανεπτυγμένων χωρών. Όλα αυτά τα παιδιά το 2003 άγγιζαν τον 186 εκατομμυρίων παιδιών .'
Τα παραπάνω στατιστικά στοιχεία είναι ενδεικτικά μόνο, της έκτασης που λαμβάνει το φαινόμενο «παιδική εργασία» στις μέρες μας.
Η σύνδεση μεταξύ των δικαιωμάτων του παιδιού και της επιβίωσης και ανάπτυξής του, επιτεύχθηκε με την Σύμβαση των δικαιωμάτων του παιδιού το 1989, που επικυρώθηκε από 187 κράτη.
Τα - συμβαλλόμενα στη Σύμβαση - κράτη έχοντας υπόψη τους την Διακήρυξη της Γενεύης του 1924 για τα δικαιώματα του παιδιού αναγνωρίζουν ως παιδί (άρθρο 1) «κάθε ανθρώπινο ον μικρότερο των δεκαοκτώ ετών, εκτός εάν η ενηλικίωση επέρχεται νωρίτερα, σύμφωνα με την ισχύουσα για το παιδί νομοθεσία».
Στο άρθρο 32 της ίδιας Σύμβασης αναγνωρίζεται το δικαίωμα του παιδιού να προστατεύεται από την οικονομική εκμετάλλευση και από την εκτέλεση οποιασδήποτε εργασίας που ενέχει κινδύνους ή που μπορεί να βλάψει την υγεία του ή τη σωματική, πνευματική, ψυχική, ηθική ή κοινωνική του ανάπτυξη .
Ίσως αναρωτηθεί κάποιος γιατί όλα αυτά δεν εφαρμόζονται και η οικονομική εκμετάλλευση των παιδιών σε όλα τα επίπεδα ανθεί. Η φτώχεια και η ανέχεια σε ένα μεγάλο μέρος του κόσμου αποκτηνώνει σε πολλές περιπτώσεις το γονέα και έτσι χωρίς ίχνος αγάπης προς το παιδί του και αδιαφορώντας για την τύχη του το βλέπει μόνο ως ένα μέσο αύξησης του πενιχρού οικογενειακού επιδόματός του. Στην πραγματικότητα, όμως, όσο ευθύνη έχει ο γονιός που εκμεταλλεύεται το παιδί του αλλά και ο εκάστοτε εργοδότης του τόσο μεγάλη ευθύνη έχουν και οι πολίτες των ανεπτυγμένων χωρών που κερδίζουν από την παιδική εργασία, χρησιμοποιώντας τα
Χ. Γεωργούλα, Εργασία ανηλίκων: Έκταση, μορφές και επιπτώσεις στη σχολική επίδοση και στην επαγγελματική σταδιοδρομία, σ. 24. 28 http://www.tydky.gr/news/news/stop-child-labour.html (2012) ως φθηνά εργατικά χέρια.
Στη συνέχεια πολλά παιδιά ανά τον κόσμο πωλούνται για την ικανοποίηση διαφόρων σεξουαλικών ορέξεων ανθρώπων του αναπτυγμένου κόσμου, οι οποίοι αν και καλούνται «άνθρωποι» στην πραγματικότητα ενεργούν ως κτήνη.
Εάν δεν υπάρξει τιμωρία και αυστηροί νόμοι για όσους κάνουν πραγματική κατάχρηση της εργασίας των παιδιών σε όλους τους τομείς και εκθέτουν την ψυχή τους σε ψυχικά και σωματικά τραύματα είτε πρόκειται για άτομα αναπτυσσόμενων είτε αναπτυγμένων χωρών, τότε θα συνεχίσει να διαιωνίζεται το φαινόμενο της παιδικής εργασίας και συγχρόνως θα γίνεται ολοένα και πιο σκληρό αφού η δίψα του ανθρώπου για χρήμα δεν έχει ποτέ κορεσμό.
ΙΙ. Η παιδική εργασία στην Ελλάδα σήμερα.
Σε τουλάχιστον 100.000 με 150.000 υπολογίζονται οι ανήλικοι κάτω των 18 ετών που εργάζονται στην Ελλάδα. Είναι παιδιά που εγκατέλειψαν το σχολείο ή δεν πήγαν καθόλου σ’ αυτό (τσιγγανόπουλα, μετανάστες και πρόσφυγες), ανήλικοι που εργάζονται τις απογευματινές ώρες, τα Σαββατοκύριακα ή στις διακοπές τους, πέραν της πρωινής φοίτησης στο σχολείο, σύμφωνα με την κοινωνική οργάνωση προστασίας νέων «Αρσις» (συγκέντρωσε τα στοιχεία σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, το Δημοκρίτειο και το Πάντειο Πανεπιστήμιο).
Η διαφορά των τωρινών ανήλικων εργαζομένων με εκείνων των τελευταίων δεκαετιών του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου είναι ότι κείνα τα παιδιά ήταν ελληνόπουλα που προσπαθούσαν να βοηθήσουν στην αύξηση του πενιχρού οικογενειακού εισοδήματος.
Σήμερα, όμως, τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά αφού τα παιδιά που επωμίζονται με την άσχημη πλευρά της παιδικής εργασίας είναι πολλές φορές κάτω από δέκα ετών και πρόκειται για παιδιά αθίγγανων, προσφύγων, μεταναστών
. Φυσικά υπάρχουν και τα ελληνόπουλα οικογενειών της υπαίθρου που με την εργασία τους βοηθούν στη συμπλήρωση των οικονομικών της οικογένειας είτε βγάζουν το δικό τους χαρτζιλίκι .
Αντίθετα για τα παιδιά αυτά η εργασία δεν τα εξαθλιώνει ούτε σωματικά ούτε ψυχικά. Αντίθετα τα παιδιά που εργάζονται «ως επαίτες», πόρνες κλέφτες, διακινητές ναρκωτικών είτε ως «δωρητές» οργάνων τα οποία είναι καταδικασμένα να βιώνουν καθημερινά τον πόνο και την ψυχική αλλά και σωματική εξαθλίωση.
Αν και ο ελληνικός νόμος ορίζει την απαγόρευση της εργασίας των ανηλίκων κάτω των 15 ετών, εντούτοις λογίζονται σαν συμβοηθούντα μέλη της οικογένειας. «Αρκεί να είναι όντως μέλη της οικογένειας» υπογραμμίζει με νόημα ο κ. Κουζής.
Εύλογα προκύπτει το ερώτημα πώς μπορούν να ελεγχθούν όλοι εκείνοι που παρανόμως απασχολούν παιδιά.
«Η Επιθεώρηση Εργασίας είναι μη επαρκώς στελεχωμένη» συνεχίζει ο κ. Κουζής. «Αντικειμενικά είναι δύσκολο να μεταβεί, ιδιαίτερα στις δυσπρόσιτες περιοχές, με αποτέλεσμα εκεί να ανθεί η μαύρη εργασία των παιδιών
. Ο νόμος είναι αυστηρός, αλλά δύσκολο να εφαρμοστεί στην πράξη», καταλήγει. Νομοθετικά, η Ελλάδα έχει επικυρώσει τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (ν. 2101/1992) για τον ορισμό της παιδικής εργασίας, τη Διεθνή Σύμβαση Εργασίας 182 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για τις χειρότερες μορφές παιδικής εργασίας (ν. 2918/2001), έχει ψηφίσει τον νόμο 1837/1989 για την προστασία των ανηλίκων από την απασχόληση, περιλαμβάνει άρθρο για την προστασία των εργαζομένων ανηλίκων στον ν. 3144/2003 περί κοινωνικού διαλόγου για την προώθηση της απασχόλησης και την κοινωνική προστασία, έχει συμπεριλάβει αναφορά για τα ανήλικα θύματα της εμπορίας ανθρώπων (trafficking) στον σχετικό ν. 3064/200229 .
Στην Ελλάδα οι νόμοι γίνονται «ελαστικοί» για κάποιους και σε συνάρτηση με τη μέγιστη καθυστέρηση που μπορεί να έχει η εκδίκαση μίας υπόθεσης –ένα με δύο χρόνια το νωρίτερο - αφήνει τους εργαζόμενους ανήλικους της χώρας μας αθωράκιστους σε κάθε είδους εκμετάλλευση και πιέσεις.
Ο καθηγητής Κουζής υπογραμμίζει ότι «Η Ελλάδα έρχεται πρώτη στην παραβίαση της εργατικής νομοθεσίας. Έξι στις δέκα επιχειρήσεις που επανελέγχονται για παραβάσεις της εργατικής νομοθεσίας, βρίσκονται να μην έχουν συμμορφωθεί ή να έχουν εν μέρει συμμορφωθεί. Για τα παιδιά δεν εφαρμόζεται τίποτα από τη νομοθεσία.
Πολλοί την παραβιάζουν, επειδή συμψηφιστικά έχουν όφελος». Αλλά αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα. «Γεμάτα από εργαζόμενα παιδιά είναι τα περίχωρα του Παρισιού, ενώ στις ΗΠΑ έξι από τις επτά διεθνείς εργατικές νομοθεσίες δεν έχουν επικυρωθεί», συμπληρώνει.
Η παιδική εργασία στην Ελλάδα βρίσκεται στο περιθώριο της έρευνας, όχι εξαιτίας της αδιαφορίας των διαφόρων οργανώσεων, των ειδικών μελετητών αλλά και των πανεπιστημιακών, αλλά κυρίως γιατί το στοίχημα της απασχόλησης που 29 http://www.anthropos.gr/spots/spdetail.asp?SID=30 (2012) αποτελεί κορυφαίο θέμα στη σχέση της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν πρέπει να έχει «γκρίζες ζώνες».
Καθώς, λοιπόν, η λέξη «ευημερία» συνεχώς αυξάνει τη συχνότητα χρήσης της στην πολιτική και οικονομική σκηνή της χώρας, μερικά στοιχεία έρχονται να δοκιμάσουν την ουσία της.
Στοιχεία που αποκρύπτονται ή ακόμη χειρότερα αγνοούνται από την επίσημη κρατική εξουσία. Άλλωστε, η χώρα μας έχει το μοναδικό πλεονέκτημα να εμφανίζει ακόμα και σήμερα κενά στοιχείων σε πολλές επίσημες ευρωπαϊκές στατιστικές αναφορές.
Με την πολιτική που ακολουθείται σήμερα στον τρόπο συλλογής δεδομένων, η εθνική στατιστική υπηρεσία το δεύτερο τρίμηνο του 2006 δίνει πληθυσμό 8.000 παιδιών εργαζομένων ηλικίας 16–18.
Αυτό όμως δεν είναι το πραγματικό για την Ελλάδα νούμερο. Τα πραγματικά στοιχεία της ντροπής για τη χώρα μας δείχνουν ότι 100.000 με 150.000 ανήλικοι κάτω των 18 ετών εργάζονται, ενώ μόλις λιγότεροι από 30.000 εξ’ αυτών εργάζονται νομίμως. Δυστυχώς, μέσα σε αυτόν τον πληθυσμό καταγράφεται απασχόληση ανηλίκων σε χείριστες μορφές εργασίας, όπως δουλειά στο δρόμο, πορνεία, εξαναγκαστική εργασία, κ.ά.
Την ίδια στιγμή, στην χώρα μας 460.000 παιδιά ηλικίας κάτω των 18 ετών ζουν σε συνθήκες φτώχειας ενώ το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, χωρίς να συμπεριλαμβάνει τον πληθυσμό Ρομά και μεταναστών, υπολογίζει πως γύρω στις 40.000 παιδιά ετησίως εγκαταλείπουν το σχολείο πριν την ολοκλήρωση της εννιάχρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης και οδηγούνται στην αγορά εργασίας.
Τα προβλήματα αυτά, λοιπόν, είναι εδώ και συνεχώς αυξάνονται γιατί τα παράγει η φτώχεια και τα επιτρέπει το κράτος μη λαμβάνοντας τα κατάλληλα μέσα πρόληψης και αντιμετώπισης των κοινωνικών ρηγμάτων που παρουσιάζει η χώρα μας.
Τα παιδιά που εργάζονται σήμερα στο δρόμο στερούνται των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους, όπως ασφάλεια, εκπαίδευση και αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης. Στερούνται της παιδικότητάς τους και είναι εκτεθειμένα στον κόσμο των ενηλίκων με αποτέλεσμα να ωριμάζουν πρόωρα και να κοινωνικοποιούνται ατελώς, ενώ το κοινωνικό και επαγγελματικό τους μέλλον διαγράφεται αβέβαιο και αδιέξοδο.
Οι πολίτες μπορούν να συμβάλλουν στην εξάλειψη τέτοιων φαινομένων που δεν ταιριάζουν σε μια κοινωνία που θέλει να αυτοχαρακτηρίζεται «πολιτισμένη». Πιο συγκεκριμένα, δεν πρέπει να «επιδοτεί» κανείς την παιδική εργασία δίνοντας χρήματα στα παιδιά που δουλεύουν στο δρόμο.
Αυτό που πρέπει να κάνει κάθε ευαισθητοποιημένος πολίτης είναι να ενημερώνεται, να συμπράττει με ΜΚΟ, να προσφέρει προσωπικά είδη και είδη διατροφής στα παιδιά του δρόμου και το πιο σημαντικό, να επιστήσει την προσοχή του σε αυτά τα παιδιά και να ενημερώνει τις οργανώσεις που ασχολούνται με την παιδική εκμετάλλευση.
Η άρνησή μας να δώσουμε χρήματα σε αυτά τα παιδιά ίσως αποτελεί και παράγοντα αποδέσμευσης των συγκεκριμένων παιδιών από τα κυκλώματα που τα εκμεταλλεύονται με σκοπό το κέρδος. Όταν το κέρδος δε θα υφίσταται, η ύπαρξή του ως μέσο εισροής χρημάτων στις παράνομες αυτές εταιρείες εκμετάλλευσης παιδιών δε θα έχει λόγο να χρησιμοποιεί παιδιά. Έτσι πολλά θα λυτρωθούν από το μαρτύριό τους
. ΕΠΙΛΟΓΟΣ -ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η παιδική εργασία είναι ένα φαινόμενο που στοιχειώνει τις διάφορες χώρες του κόσμου αλλά και την Ελλάδα κυρίως από τα χρόνια της Βιομηχανικής Επανάστασης.
Η αναζήτηση ευπειθών και υπάκουων φθηνών εργατικών χεριών μπορούσε να πάρει σάρκα και οστά μόνο στο πρόσωπο ενός ανήλικου εργαζόμενου. Όσο πιο μικρός ήταν ο εργαζόμενος τόσο πιο φοβισμένος γινόταν και συγχρόνως τόσο πιο «συνεργάσιμος» με τον εκάστοτε εργοδότη του.
Η συνθήκες της ανήλικης εργασίας τις περισσότερες φορές ήταν ακατάλληλες για ενήλικες πόσο μάλλον για τα παιδιά. Τα τελευταία αναγκάζονται να ωριμάσουν γρηγορότερα να ξεχάσουν την ξεγνοιασιά και το παιχνίδι –εάν τα είχαν ποτέ- και να εισέλθουν σε έναν κόσμο που είναι πολύ σκληρός ακόμα και για τους ενήλικες.
Σε αντίθεση βέβαια με τα παιδιά αυτά κάποια άλλα απολαμβάνουν τις χαρές της ζωής, το σχολείο τους, ενώ έχουν την τύχη να τα περιμένει το βράδυ ένα ζεστό κρεβάτι και ένα πιάτο φαγητό τόσο το μεσημέρι όσο και το βράδυ στο τραπέζι του σπιτιού τους.
Τέλος τα περιμένει το πιο πολύτιμο αγαθό για τα παιδιά η ζεστή αγκαλιά της μητέρας τους. Δυστυχώς σήμερα στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα οι συνθήκες παιδικές εργασίας παραμένουν χείριστες και εφιαλτικές σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες. Στο σημείο αυτό μεγάλη ευθύνη αναλογεί και στους πολίτες των αναπτυγμένων χωρών.
Αυτοί υποταγμένοι στο ολοένα και μεγαλύτερο κέρδος, έχοντας γίνει δέσμιοι των σεξουαλικών επιθυμιών τους και γενικότερα των διαφόρων επίκτητων παθών (π.χ. ναρκωτικά) χρησιμοποιούν τα εργαζόμενα αυτά παιδιά περισσότερα σαν ένα άψυχο κομμάτι κρέας παρά σαν έναν άνθρωπο ίδιο με εκείνους,
Μόνο όταν οι αναπτυγμένες χώρες προσπαθήσουν να δώσουν στους πολίτες τους την υιοθέτηση μίας πραγματικά ανθρωπιστικής παιδείας τότε μόνο ο άνθρωπος θα φέρεται ως άνθρωπο στον άλλο ακόμα και όταν αυτός βρίσκεται στην άλλη άκρη της γης.
Όταν το κέρδος και η ικανοποίηση κάθε πάθους μερικών ανθρώπων πάψει να είναι ο μοναδικός στόχος στη ζωή τους ίσως κάποια παιδιά μπορέσουν να μεγαλώσουν σε ανθρώπινες συνθήκες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Ashton, T. S. The industrial revolution 1876-1830, Οxford 1986.
• Ανώνυμου, «Εργατικοί παίδες», Οικονομική Επιθεώρησις, φ.17, 1874, σσ. 189-207.
• Απόσπασμα από την Έκθεση Επιθεωρητή Εργασίας προς τον υπουργό Εθνικής Οικονομίας (31.8.1912)
• Γεωργούλα, Χ. Εργασία ανηλίκων: Έκταση, μορφές και επιπτώσεις στη σχολική επίδοση και στην επαγγελματική σταδιοδρομία, διπλωματική εργασία, Αθήνα 2004
• Davin, Α., «When is a child not a child», in H. Carr, and L. Jamieson, The Politics of Everyday Life, Basingstoke, Macmillan 1990.
• Επιθεώρηση Εργασίας 1921
• Εργατικό κέντρο Αθήνας 1911, Οι εργάται της Ελλάδος προς την διπλήν Βουλήν των Ελλήνων, Αθήνα 1911.
• Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, http://www.ime.gr • Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη, Γ΄Λυκείου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2001.
• Λεονταρίτη, Γ., «Το ελληνικό εργατικό κίνημα και το αστικό κράτος 1910- 20», Μελετήματα γύρω από τον Βενιζέλο και την εποχή του, Φιλιππότης, Αθήνα 1980.
• Λιάκου, Α. Εργασία και πολιτική στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Το Διεθνές Γραφείο Εργασίας και η ανάδυση των κοινωνικών θεσμών, εκδόσεις Ίδρυμα Έρευνας και Παιδείας της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1993
• Martin, P. F, La Grèce nouvelle, Paris 1911
• Νόβα –Καλτσούνη, Χ., Κοινωνικοποίηση. Η γένεση του κοινωνικού υποκειμένου, Gutenberg, Αθήνα 1996, σ. 95.
• Ρηγίνου, Μ. Μορφές παιδικής εργασίας στην βιομηχανία και την βιοτεχνία (1870-1940), Αθήνα 1995.
• Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, διεύθυνση Εργασίας 192. ,
ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-http://www.iatrikathemata.gr/paidiergasia.htm (2012) - http://www.iatrikathemata.gr/paidiergasia.htm (2012). - http://www.tydky.gr/news/news/stop-child-labour.html (2012) -http://www.anthropos.gr/spots/spdetail.asp?SID=30 (2012)
www.fotavgeia.blogspot.com
Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ 20ο ΑΙΩΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η εργασία αυτή θα ασχοληθεί με την παιδική εργασία. Θα εξετάσει κατά πόσο συνάδει με την ψυχολογία ενός παιδιού να εργάζεται και τι αυτό στοιχίζει στο ίδιο το παιδί. Αρχικά θα αναφερθούμε συνοπτικά στην ψυχολογία ενός παιδιού και στον τρόπο που πρέπει να μεγαλώνει. Ύστερα θα εξετασθεί το φαινόμενο της παιδικής εργασίας κάνοντας μία αναφορά στο παρελθόν και στα αίτια που οδήγησαν τότε τα παιδιά να εργάζονται και τις άμεσες συνέπειες τόσο για τα ίδια τα παιδιά όσο και για την κοινωνία και την ανάπτυξη της οικονομίας στον ελλαδικό χώρο. Στη συνέχεια θα γίνει μία αναφορά στο τι γίνεται σήμερα στον Ελλάδα
Έπειτα θα παρουσιασθεί το φαινόμενο της παιδικής εργασίας σε διάφορα μέρη του κόσμου. Θα παρουσιασθούν οι κίνδυνοι που διατρέχουν τα παιδιά αυτά και οι προσπάθειες που γίνονται από διάφορες οργανώσεις να σταματήσουν το φαινόμενο της παιδικής εργασίας που στις αρχές του 21ου αιώνα συνεχίζει να έχει απειλητικές διαστάσεις για τη σωματική και ψυχική υγεία των σύγχρονων σκλάβων των παιδιών.
Με τη βοήθεια της βιβλιογραφικής μεθόδου θα παρουσιασθούν στοιχεία των κλάδων που απασχολούν παιδιά και κατά πόσο αυτά τα παιδιά κακοποιούνται τόσο από τους γονείς τους όσο και από τους εργοδότες τους.
Με βάση τις στατικές έρευνες που έχουν γίνει κατά καιρούς θα γίνει λόγος για τη φθίνουσα ή την αύξουσα πορεία της παιδικής εργασίας με αναφορά στους λόγους που ευθύνονται για την εκάστοτε αυτή πορεία.
Τέλος στα συμπεράσματα-επίλογος θα γίνει μία συγκεντρωτική αναφορά στα στοιχεία του κυρίου θέματος και στην εξαγωγή ενός συμπεράσματος με βάση τα στοιχεία που παρατέθηκαν στο κύριο μέρος της εργασίας αυτής.
Στόχος μας είναι η εργασία αυτή να αποτελέσει το μέσο αφύπνισης των συνειδήσεων των ανθρώπων για την προστασία των παιδιών από την εργασία. Πρέπει να συνειδητοποιηθεί ότι δεν μπορεί η ευδαιμονία μερικών ανθρώπων –έστω και αν πρόκειται για εκατομμύρια- να στηρίζεται στη δυστυχία κάποιων παιδιών που αντί για την ξεγνοιασιά και το παιχνίδι να γνωρίζουν από νήπια ή μωρά ακόμη το σκληρό πρόσωπο της ζωής μέσα από την οποιαδήποτε εργασία.
Κεφάλαιο Α΄: Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ Ι. Η ανατροφή ενός παιδιού κατά την ψυχολογία Ο λαός μας λέει ότι ένα παιδί για να μεγαλώσει σωστά χρειάζεται ένα καλό οικογενειακό περιβάλλον, αγάπη και παιχνίδι. Η οικογένεια αποτελεί μία από τις σημαντικότερες παραμέτρους της ηθικής και ψυχολογικής ανάπτυξης ενός παιδιού αλλά και της γενικότερης ανατροφής του. Η οικογένεια –ανεξάρτητα από τη δομή που μπορεί να έχει1 - αποτελεί ένα σύνθετο σύστημα αλλά συγχρόνως είναι το κύριο κοινωνικό περιβάλλον που εντάσσεται ο άνθρωπος με τη γέννηση του.
Το παιχνίδι από την άλλη είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το παιδί..
Το παιχνίδι ανήκει στην οικογένεια των λέξεων παις-παιδί, παίζω, παιδεία και φανερώνει τη σχέση της λέξης με το παιδί, τη διασκέδαση, την πνευματική καλλιέργεια και την εκπαίδευσή του. Ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας Θιοντόρ Ντοστογιέφσκυ στο έργο του. Αδελφοί Καραμαζώφ υπογραμμίζει σχετικά με τη σχέση του παιδιού με το παιχνίδι: «Ό,τι χρειάζεται η ψυχή ενός παιδιού είναι το φως του ήλιου, τα παιχνίδια, το καλό παράδειγμα και λίγη αγάπη».
Το παιχνίδι αποτελεί το ισχυρότερο μέσο έκφρασής τους των παιδιών, είναι η «φυσική» γλώσσα τους αλλά και η αναπόσπαστη δραστηριότητα της καθημερινότητάς τους. Μέσω του παιχνιδιού, το παιδί εκφράζεται, μαθαίνει, αισθάνεται χαρά, λύπη, ικανοποίηση, απογοήτευση, ανακαλύπτει τις δυνατότητές του αλλά και εισάγεται σιγά - σιγά μέσα στον κόσμο. Το παιχνίδι είναι πολύ σημαντική παράμετρος της ζωής του παιδιού, κάτι που μπορεί
1 Οικογένεια είναι μία κοινωνικά αναγνωρισμένη και παραδοσιακά καθιερωμένη μορφή συμβίωσης των μελών της κοινωνίας (Τσαρδάκης, 1987). Ο Goode αναφέρει τέσσερις διαφορετικές μορφές οικογένειας:
α) η πυρηνική οικογένεια που περιλαμβάνει το σύζυγο, τη σύζυγο και το ένα ή περισσότερα παιδιά. Μπορεί η πυρηνική οικογένεια να είναι και μονογονεϊκή δηλαδή να υπάρχει μόνο πατέρας ή μητέρα και παιδί ή παιδιά.
β) η διευρυμένη οικογένεια που περιλαμβάνει τα μέλη της πυρηνικής οικογένειας διευρυμένη οικογένεια με τους παππούδες, τους θείους ή άλλα συγγενικά πρόσωπα που συγκατοικούν κάτω από την ίδια οικογενειακή εστία.
γ) η πολυγυνία που είναι μία μορφή οικογένειας, κατά την οποία ο άνδρας έχει δύο ή περισσότερες συζύγους. Αυτή η μορφή συναντάται συνήθως σε μουσουλμανικά κράτη ή σε κράτη της Αφρικής
δ) η πολυανδρία που μία γυναίκα έχει δύο ή περισσότερους συζύγους συναντάται συνήθως σε κράτη της Ασίας και της Αφρικής.
Η πιο συνήθης μορφή οικογένειας είναι η πυρηνική.
2 να συμπεράνει κάποιος παρατηρώντας την αφοσίωση και την απορρόφηση ενός παιδιού κατά την ώρα του παιχνιδιού. Όπως απέδειξαν πολλές μελέτες, παιδιά που στερήθηκαν σε σημαντικό βαθμό το παιχνίδι, παρουσιάζουν σημαντική καθυστέρηση στην εξέλιξη τους και επιβράδυνση στη σχολική ωριμότητα τους.
Πολλά από ωριμάζουν με σκληρότητα και δεν γίνονται σχεδόν ποτέ ευτυχισμένα. Ποια άραγε τα συναισθήματα ενός παιδιού που αντί για παιχνίδι και ξεγνοιασιά αναγκάζεται να εργάζεται; Ποια η ψυχολογία του παιδιού, όταν αντί για τσάντα και βιβλία ασχολείται με εργασίες που αφορούν μεγάλους;
Πώς αισθάνεται ένα παιδί που είναι αναγκασμένο σα σύγχρονος σκλάβος να δουλεύει πολλές ώρες σε ανήλια μέρη, χωρίς το δικαίωμα ξεκούρασης, ύπνου, μάθησης και κυρίως παιχνιδιού;
Όλα τα παραπάνω ερωτήματα θα απαντηθούν μέσα από τις επόμενες σελίδες της μελέτης αυτής. ΙΙ.
Συνοπτική παρουσίαση της παιδικής εργασία στην Ελλάδα από το 1870 έως και το τέλος της δεκαετίας του 1940. Στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα αλλά και στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα καθώς και στη περίοδο του μεσοπολέμου (1923-1940) η βιοτεχνία και η βιομηχανία έκαναν και στην Ελλάδα την εμφάνισή τους, εισάγοντας νέα ήθη στην ελληνική κοινωνία και νέες αντιλήψεις για την ανάπτυξη και ανατροφή των παιδιών.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου, είναι η αντίληψη ότι το παιδί δεν διαφέρει καθόλου από τους ενήλικες, έτσι αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο στην κοινωνία και έχει τα ίδια προβλήματα με τους μεγάλους
. Ωστόσο, πραγματοποιούνται σταδιακά τα πρώτα δειλά βήματα προς τη θεώρηση της παιδικής ηλικίας ως ξεχωριστής κοινωνικής κατηγορίας, κάτι που όμως βρίσκει ανταπόκριση στις οικονομικά εύπορες τάξεις, όπως οι γαιοκτήμονες, οι αστοί και οι μικροαστοί, ενώ είναι σχεδόν ανύπαρκτη η αντίληψη αυτή στους εργάτες και τους αγρότες
3 . Ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα στην Ευρώπη και έναν αιώνα αργότερα στην Ελλάδα τα παιδιά «υπήρχαν» καθώς και η παιδική ηλικία αναγνωριζόταν μόνο όπου υπήρχε καλή οικονομική κατάσταση4 , όπως προαναφέρθηκε. 2 «Οι παίδες δεν επλάσθησαν απλώς προς το παίζειν, αλλ' ενωρίς πρέπει να κερδίσωσιν τον επιούσιον αυτών άρτον» Ανώνυμος, «Εργατικοί παίδες», Οικονομική Επιθεώρησις, φ.17, 1874, σ. 194 3 Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, http://www.ime.gr 4 Χ. Νόβα –Καλτσούνη,
Κοινωνικοποίηση. Η γένεση του κοινωνικού υποκειμένου, Gutenberg, Αθήνα 1996, σ. 95. Ειρήνη Αρτέμη
Οι συνθήκες διαβίωσης για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν πολύ δύσκολες. Η φτώχεια και η εξαθλίωση κυριαρχούσαν παντού τόσο στις πόλεις όσο και στις γεωργικές περιοχές. Τα παιδιά αντιμετωπίζονταν ως μέσο για την αύξηση του οικογενειακού εισοδήματος, ως ένα «χέρι» βοηθείας. Χαρακτηριστικά ο Μ. Ρηγίνος αναφέρει στο βιβλίο του:
«Ο φτωχός μεροκαματιάρης που δεν μπορεί να συντηρήσει τα παιδιά του για να ολοκληρώσουν την 5η και 6η τάξη του δημοτικού, μόλις φτάσουν (τα παιδιά) το 12ο έτος της ηλικίας τους, αναγκάζεται χωρίς την θέλησή του να βρει οποιοδήποτε επάγγελμα για να τα απασχολήσει»
5 . Επομένως η εισαγωγή του παιδιού στο χώρο της εργασίας αποτελούσε μοναδική λύση στην αντιμετώπιση της φτώχειας που μάστιζε την ελληνική οικογένεια τότε. Ένα από τα βασικά κριτήρια για το εργασία θα έκανε κάθε παιδί ήταν η σωματική και πνευματική ανάπτυξη του παιδιού αλλά και το φύλο του. Όταν κάποιο αγόρι ήταν αδύναμο, ασθενικό μπορούσε να εργαστεί ως τεχνίτης, βοσκός ή υπηρέτης. Αντίθετα εάν ήταν σωματικά αλλά και πνευματικά αναπτυγμένο αναλάμβανε τις γεωργικές εργασίες της οικογένειας
Το κορίτσι αντίστοιχα βοηθούσε τη μητέρα στις δουλειές του σπιτιού. Πολλά από την ηλικία των επτά ετών και άνω γίνονταν υπηρέτριες σε σπίτια εύπορων συγγενών ή αστικών οικογενειών με την προϋπόθεση ότι εκτός από τα χρήματα που θα τους έδιναν ως αμοιβή θα τους εξασφάλιζαν τροφή και στέγη και ίσως στο μέλλον θα τα προικοδοτούσαν
8 . Τέλος πολλά κορίτσια αλλά και αγόρια με την ανάπτυξη της βιοτεχνίας και της βιομηχανίας έγιναν εργάτες και αρχικά μαθητευόμενοι εργάτες
Ως μαθητευόμενοι προσέφεραν τις υπηρεσίες τους αμισθί ως αντάλλαγμα για τη μαθητεία τους. Αυτό εξουθένωνε ακόμα περισσότερο τα παιδιά, αφού δούλευαν πολύ, κακοποιούνταν επίσης πολύ με σωματική τιμωρία και δεν αμείβονταν. Σε αντίθεση με τα αφεντικά τους που κέρδιζαν σε βάρος τους
9 . Οι συνθήκες που επικρατούσαν στους εργασιακούς των μεγάλων εργοστασίων ή των διαφόρων βιοτεχνιών από το 1870 έως το 1940 ήταν άθλιες τόσο για τους ανήλικους όσο και για τους ενήλικους εργάτες. Χαρακτηρίζονταν « « εργαστήρια θανάτου» όπου οι εργάται υποχρεούνται να δουλεύουν βουτηγμένοι εις τα νερά, δολοφόνα ρεύματα αέρος, αναγκαία εργασίαν, ένεκα των οποίων υφίστανται συχνάς προσβολάς πλευρίτιδας ή πνευμονιών, αι οποίαι καταλήγουν πολλάκις εις Μ. Ρηγίνου, Μορφές παιδικής εργασίας στην βιομηχανία και την βιοτεχνία (1870-1940), Αθήνα 1995, σ. 16. 6 Αυτόθι, σ. 17. 7 Χ. Γεωργούλα,
Εργασία ανηλίκων: Έκταση, μορφές και επιπτώσεις στη σχολική επίδοση και στην επαγγελματική σταδιοδρομία, διπλωματική εργασία, Αθήνα 2004, σ. 8.
8 Μ. Ρηγίνου, Μορφές παιδικής εργασίας στην βιομηχανία και την βιοτεχνία (1870-1940), σ. 27. 9 Αυτόθι, σ. 68.φθίσιν (=φυματίωση) και τόσα άλλα νοσήματα των οφθαλμών, των αναπνευστικών και πεπτικών οργάνων, του δέρματος κλπ, άτινα μαστίζουσι (τα οποία βασανίζουν) το ως επί το πολύ αδύνατον αυτών εξ ανηλίκων εργατίδων προσωπικόν»
. Τα πράγματα σε οποιαδήποτε εργασία για τα παιδιά είναι δύσκολα. Οι συνθήκες εργασίας απάνθρωπες και η συμπεριφορά των εργοδοτών –προστατών τους ιδιαίτερα σκληρή. Σανίδα σωτηρίας για τα παιδιά αποτέλεσε η επέμβαση του Εθνικού Κράτους που όρισε ως υποχρεωτικά κάποια στάδια σχολικής εκπαίδευσης και τη θέσπιση του κατώτατου ορίου ηλικίας για την εργασία ενός παιδιού.
Έτσι άρχισε να καλλιεργείται –κυρίως να ωριμάζει- σε ολόκληρο το κοινωνικό φάσμα η ιδέα της ύπαρξης παιδικής ηλικίας .
Η εισαγωγή των κοινωνιών στο βιομηχανικό και στο βιοτεχνικό χώρο είχε σα συνέπεια την αναζήτηση φθηνού εργατικού δυναμικού. Αυτό βρέθηκε στα πρόσωπα των παιδιών. Έτσι με την είσοδο των κοινωνιών στον κόσμο της βιοτεχνίας και αργότερα της βιομηχανίας έχουμε και την είσοδο των παιδιών σε νέα περιβάλλοντα εργασίας.
Οι οικογένειες λόγω της ανέχειας και της φτώχειας που τις ταλάνιζαν ωθούσαν τα παιδιά τους στην εργασία σε βιοτεχνίες και βιομηχανίες προκειμένου να αυξήσουν το εισόδημά τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα κάποια παιδιά να ωριμάζουν γρηγορότερα και να αποκτούν εμπειρίες ενηλίκων συνδυασμένες με υποχρεώσεις και υπευθυνότητα σε αντίθεση με κάποια άλλα παιδιά που χαίρονταν την ανεμελιά των παιδικών χρόνων τους σε συνδυασμό με την παρακολούθηση μαθημάτων στο σχολείο12 .
Πολλά παιδιά από τα νησιά ή τα ορεινά χωριά της Ελλάδας έρχονταν στις πόλεις για να εργαστούν είτε σε βιομηχανίες είτε σε βιοτεχνίες αλλά κυρίως σε παντοπωλεία, μαγαζιά ή σε διάφορους άλλους εργασιακούς χώρους. Τα περισσότερα παιδιά ήταν αναγκασμένα να κοιμούνται μέσα στους χώρους εργασίας τους, αφού δεν είχαν που να μείνουν13. Οι ώρες εργασίας τους ξεπερνούσαν τις δέκα και πολλές φορές βιάζονταν όχι μόνο ψυχικά αλλά και σωματικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούσαν τα μικρά κορίτσια που ως υπηρετικό προσωπικό ήταν αναγκασμένα να υποστούν από τη μία τις βρισιές και την ψυχική ή και σωματική κακομεταχείριση της κυρίας του και από την άλλη να λειτουργούν ως αντικείμενο πόθου των αρσενικών
Αυτόθι, σ. 45. Πρβλ. Εργατικό κέντρο Αθήνας 1911,
Οι εργάται της Ελλάδος προς την διπλήν Βουλήν των Ελλήνων, Αθήνα 1911, σ.20
Μ. Ρηγίνου, Μορφές παιδικής εργασίας στην βιομηχανία και την βιοτεχνία (1870-1940), σ. 15.
Α. Davin, «When is a child not a child», in H. Carr, and L. Jamieson, The Politics of Everyday Life, Basingstoke, Macmillan 1990, p. 39. 13 Επιθεώρηση Εργασίας 1921.
της οικογένειας.
Έτσι οι γιοι ή ο κύριος της οικογένειας πάνω στο σώμα των μικρών αυτών κοριτσιών ικανοποιούσαν με τη βία σχεδόν πάντοτε τις κάθε είδους σεξουαλικές ορέξεις τους .
Το 1870 πολλά παιδιά εργάζονται στις βιομηχανίες.
Στην Κέρκυρα και συγκεκριμένα στο εργοστάσιο Αξιώτη που έφτιαχνε χαρτί για παιχνίδια υπήρχε εργαζόμενο παιδί ηλικίας 8 ετών, το οποίο ήταν κοριτσάκι. Ενώ υπάρχουν μαρτυρίες την εποχή εκείνη και για εργασία σε εργοστάσια παιδιών 6 και 7 ετών. Η πλειοψηφία των παιδιών αυτών ήταν κυρίως ορφανά ή παιδιά που οι γονείς ήταν άρρωστοι ή ανάπηροι.
Ο αριθμός των πολύ μικρής ηλικίας εργαζομένων παιδιών στα εργοστάσια ή τις βιοτεχνίες αυξήθηκε μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, αφού πολλά παιδιά που επέζησαν από τη σφαγή ήταν ορφανά. Σώθηκαν από τη σφαγή στη Μικρά Ασία και ήρθαν στην Ελλάδα για να γνωρίσουν το απάνθρωπο πρόσωπο μίας κοινωνίας που τους μεταχειριζόταν ως δούλους χωρίς καθόλου λύπηση και με πολλή σκληρότητα. Χαρακτηριστική είναι η έρευνα της Επιθεώρησης Εργασίας το 1926 στο βιομηχανικό και βιοτεχνικό κλάδο της Αθήνας και του Πειραιά.
Εκεί, την περίοδο εκείνη εργάζονταν 226 αγόρια και 2309 κορίτσια ηλικίας 9-13 ετών. Πολλά ατυχήματα σε βιοτεχνίες και βιομηχανίες είχαν θύματα παιδιά κάτω των 20 ετών. Τα περισσότερα από τα ατυχήματα συνέβαιναν ύστερα από την καταστρατήγηση του ωραρίου των 10 ωρών που σε μερικές εργασίες έφτανε και τις 16 ώρες.
Το ωράριο δεν είχε απόλυτα καθιερωθεί, κάτι που δε συνέβαινε με την αργία της Κυριακής. «Η πρώτη εργατική νομοθεσία μετά το κίνημα του 1909 καθιέρωνε την αργία της Κυριακής […] και ορισμένων εορτών.
Η νομοθεσία αυτή […] αφορούσε μόνον ορισμένες βιομηχανίες. […] Η εβδομαδιαία αργία έγινε υποχρεωτική στις πόλεις της Αθήνας, του Πειραιά, του Βόλου, της Σύρας και της Πάτρας, που ήταν και τα σημαντικότερα βιομηχανικά κέντρα, και υποχρεωτική επίσης για τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω των 16 ετών»
. Φυσικά στις περισσότερες φορές της επαρχίας ούτε ωράριο υπήρχε ούτε Κυριακή ή οποιαδήποτε άλλη αργία .
Χ. Γεωργούλα, Εργασία ανηλίκων: Έκταση, μορφές και επιπτώσεις στη σχολική επίδοση και στην επαγγελματική σταδιοδρομία, σ. 18.
Μ. Ρηγίνου, Μορφές παιδικής εργασίας στην βιομηχανία και την βιοτεχνία (1870-1940), σσ. 29, 44
P. F.Martin, La Grèce nouvelle, Paris 1911, σ. 19.
Επιθεώρηση Εργασίας 1921. 18 Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, διεύθυνση Εργασίας 1921.
Μ. Ρηγίνου, Μορφές παιδικής εργασίας στην βιομηχανία και την βιοτεχνία (1870-1940), σ. 86.
Γ. Λεονταρίτη, «Το ελληνικό εργατικό κίνημα και το αστικό κράτος 1910-20», Μελετήματα γύρω από τον Βενιζέλο και την εποχή του, Φιλιππότης, Αθήνα 1980, σ. 55.
Απόσπασμα από την Έκθεση Επιθεωρητή Εργασίας προς τον υπουργό Εθνικής Οικονομίας (31.8.1912): «Εις αμφοτέρας τας πόλεις (Πάτρα, Κέρκυρα) οι εργατικοί νόμοι είναι σχεδόν άγνωστοι
Δυστυχώς, όμως, παρά τις εξαθλιωτικές συνθήκες εργασίας των παιδιών ο αριθμός των εργαζομένων ανηλίκων ποίκιλε συνεχώς από περιοχή σε περιοχή ενώ διατηρούσε μία σταθερά αυξητική στάση. Χαρακτηριστικά «Στα 1920, οι κάτω των 18 ετών αποτελούσαν το 25,95% της εργατικής δύναμης στη βιομηχανία και βιοτεχνία, με ποσοστά που κυμαίνονταν από 49,13% στη ραφή ενδυμάτων έως 9,87% στην παραγωγή ενέργειας.
Στα 1928, η συμμετοχή των ανηλίκων ανέβηκε στο 30,48%, ενώ στην απογραφή του 1930, σε σύνολο 261.057 εργαζομένων σε βιομηχανικές επιχειρήσεις, βρέθηκαν 11.096 παιδιά κάτω των 14 ετών, εκ των οποίων τα 2.833 κορίτσια και 70.617 έφηβοι, 15-19 ετών, εκ των οποίων 21.605 ήταν κοπέλες.
Αν, βέβαια, μπορούσαμε να υπολογίσουμε και πόσα παιδιά εργάζονταν στις οικοδομές, στα μικρομάγαζα, σε προσωπικές υπηρεσίες, ως μικροπωλητές, λαχειοπώλες κ.λπ., τότε θα είχαμε ακόμη μεγαλύτερη διαφοροποίηση σχετικά με την εργασία των παιδιών και των εφήβων.
Ο μεγαλύτερος βιομηχανικός κλάδος με παράδοση στην παιδική εργασία ήταν η κλωστοϋφαντουργία.
Το 1928, στα νηματουργεία του Πειραιά εργάζονταν 4.000 παιδιά»21 . Η οικονομική κρίση του 1929 συνέβαλε ακόμη περισσότερο στην αύξηση της παιδικής εργασίας Με το πέρασμα των χρόνων πολλά παιδιά βίωσαν τη σκληρότητα της παιδικής εργασίας.
Δυστυχώς ακόμη και σήμερα στην Ελλάδα υπάρχει η παιδική εργασία, όχι μόνο ως εργαζόμενα στις βιομηχανίες –βιοτεχνίες αλλά σε διάφορα άλλα «επαγγέλματα», όπως η επαιτεία, το καθάρισμα τζαμιών αυτοκινήτου και χίλιες άλλες εργασίες προκειμένου να εξασφαλίσουν ένα καλό μεροκάματο, το οποίο πολλές φορές συνοδεύεται από λιγοστό φαγητό αλλά και άφθονο ξύλο.
Στη σημερινή εποχή τα εργαζόμενα παιδιά είναι παιδιά που μεταναστών, προσφύγων ή πολύ χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων που προσπαθούν να βοηθήσουν οικονομικά την οικογένειά τους είτε για να δώσουν χρήματα στα διάφορα «αφεντικά τους».
Πολλά από αυτά τα αφεντικά έχουν νοικιάσει ή αγοράσει τα συγκεκριμένα παιδιά από δουλεμπόρους. Φυσικά, υπάρχουν παιδιά που ασχολούνται ως εργασία με τη γη, την αλιεία και τη κτηνοτροφία αλλά αυτό γίνεται μέσα στα πλαίσια της και η εφαρμογή αυτών εις πολλά εργοστάσια, μήτε ήρχισεν, μήτε δύναται, να υπάρξει ελπίς ότι θα αρχίση […] η δεκάωρος εργασία δια τας γυναίκας και τους ανηλίκους εις ελάχιστα εργοστάσια είχεν εφαρμοσθή […] Κυριακή αργία δεν τηρείται εις πολλά των εργοστασίων […]
Αι προφυλάξεις δια την υγείαν των εργαζομένων ουδόλως λαμβάνονται υπ’ όψει». 21 Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη, Γ΄Λυκείου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2001, σσ. 54-55. Βλ. συναφώς Α. Λιάκου, Εργασία και πολιτική στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Το Διεθνές Γραφείο Εργασίας και η ανάδυση των κοινωνικών θεσμών, εκδόσεις Ίδρυμα Έρευνας και Παιδείας της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1993 σσ. 274-292. οικογένειάς και σε πολύ ελάχιστες περιπτώσεις υπάρχει εκδήλωση βίας ή απάνθρωπης εκμετάλλευσης.
ΙΙ. Συνοπτική παρουσίαση της παιδικής εργασίας ανά τον κόσμο έως τα τέλη του 1940 Η παιδική εργασία δεν έκανε την εμφάνισή της μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε διάφορες χώρες της Ευρώπης. Χαρακτηριστικά είναι τα έργα του Άγγλου συγγραφέα Καρόλου Ντίκενς, όπως ο Ντέιβιντ Κόπερφιλντ και ο Όλιβερ Τουίστ.
Μέσα σε αυτά μπορεί κάποιος να διαπιστώσει τις εξαθλιωτικές συνθήκες της παιδικής εργασίας και τα δεινά που επέφερε στα παιδιά που εργάζονταν.
Η Αγγλία ήδη από τις αρχές του 18ου αιώνα βλέπει να συρρέουν στα εδάφη της πολλά παιδιά από την Ινδία και χώρες της Αφρικής ζητώντας να εργαστούν οπουδήποτε. Μέσα από τα έργα του Ντίκενς, τα οποία πολλά από αυτά είναι με στοιχεία βιογραφικά, διαφαίνεται η πορεία της παιδικής εργασίας κατά τον 19αιώνα και προεικονίζεται και η πορεία της τον 20 εικοστό.
Στην Αγγλία κατά το 19ο αιώνα πολλά παιδιά είναι εκείνα που εργάζονται στα εργοστάσια βαμβακουργίας.
Οι Άγγλοι εργοστασιάρχες προσελάμβαναν παιδιά στα εργοστάσιά τους φροντίζοντας τα παιδιά αυτά να είναι κυρίως ορφανά. Προσελάμβαναν παιδιά ηλικίας 4 με 5 ετών μόλις διαπίστωναν ότι μπορούσαν να κατανοήσουν κάποιες οδηγίες και να τις εφαρμόσουν πιστά
. Στη Γερμανία υπήρχαν παιδιά εργάτες που με το πολύ ξύλο μάθαιναν να γίνονται γρήγοροι και να είναι πολύ παραγωγικοί στη θέση τους.
Στη Γαλλία πολλά παιδιά εργάζονταν στην υφαντουργία μεταξύ 9-14 ωρών εργασίας.
Φυσικά από την υπερβολική κούραση πολλά παιδιά δεν μπορούσαν να φάνε έστω και λίγο με αποτέλεσμα να αρρωσταίνουν και να πεθαίνουν ή να παθαίνουν ατυχήματα μένοντας ανάπηρα ή να υποκύπτουν στην «κατάκτησή τους» από τη φυματίωση.
Τα παιδιά που εργάζονταν σε οικογενειακές επιχειρήσεις έστω και στα χωράφια μαζί με την οικογένειά τους βρίσκονταν σε καλύτερη μοίρα από εκείνα που δούλευαν σε εργοστάσια ή βιοτεχνίες.
Τουλάχιστον αυτά είχαν καλύτερη μεταχείριση –όχι πάντα- από τους δικούς τους. Σε χειρότερη μοίρα από όλα τα εργαζόμενα Χ. Γεωργούλα, Εργασία ανηλίκων: Έκταση, μορφές και επιπτώσεις στη σχολική επίδοση και στην επαγγελματική σταδιοδρομία, σ. 18. 23T. S. Ashton The industrial revolution 1876-1830, Οxford 1986, σ. 94. ανήλικα παιδιά βρίσκονταν εκείνα που εργάζονταν στα ορυχεία.
Εκεί οι συνθήκες ήταν απαράδεκτες για τους ενήλικες πόσο μάλλον για τα παιδιά.
Επιπλέον πολλά παιδιά στην Ευρώπη, στη Αμερική χρησιμοποιήθηκαν ως «εργαζόμενα» σε πολεμικές επιχειρήσεις για την ανίχνευση ναρκών. Το τελευταίο ήταν επαχθές αλλά βοηθούσε στο να σωθούν στρατιώτες, ήταν η αιτιολογία που χρησιμοποιούνταν. Από τα παραπάνω προκύπτει το συμπέρασμα ότι η βιομηχανική επανάσταση στηρίχθηκε στην εργασία πολλών χιλιάδων παιδιών που εργάζονταν ως σκλάβοι αμέτρητες ώρες προκειμένου να εξασφαλίσουν λίγα χρήματα για να αυξήσουν το οικογενειακό εισόδημά τους.
Μετά το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, το φαινόμενο της παιδικής εργασίας αποτέλεσε μείζον ζήτημα, για τη διεθνή κοινότητα. Στην πρώτη συνεδρία της Διεθνούς Διάσκεψης Εργασίας το 1919 με τις συμβάσεις 5 και 6 αντίστοιχα ορίζονται η ελάχιστη αποδεκτή ηλικία των εργαζόμενων στη βιομηχανία και ζητήματα που αφορούν τη νυχτερινή εργασία των νέων σε αυτήν
. Στη συνέχεια το 1920 (Σύμβαση 7) ορίζεται η ελάχιστη ηλικία εργαζόμενων στη ναυτιλία, το 1921 (Σύμβαση 10) στην αγροτική οικονομία, το 1932 (Σύμβαση 33) για επαγγέλματα εκτός βιομηχανίας. Το 1973 με τη Σύμβαση 138 ορίζεται ότι η ηλικία του εργαζόμενου δεν πρέπει να είναι μικρότερη από την ηλικία που απαιτείται για την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (και όχι κάτω των 15 ετών)24 .
Πολλά χρόνια αργότερα έγινε η σύνδεση μεταξύ των δικαιωμάτων του παιδιού και της επιβίωσης και ανάπτυξής του. Αυτή επιτεύχθηκε με την Σύμβαση των δικαιωμάτων του παιδιού το 1989, που επικυρώθηκε από 187 κράτη
. Τα - συμβαλλόμενα στη Σύμβαση κράτη έλαβαν υπ' όψιν τους τη Διακήρυξη της Γενεύης του 1924. Εκεί γινόταν λόγος για τα δικαιώματα του παιδιού, δηλαδή αναγνωρίζουν ως παιδί (άρθρο 1) «κάθε ανθρώπινο ον μικρότερο των δεκαοκτώ ετών, εκτός εάν η ενηλικίωση επέρχεται νωρίτερα, σύμφωνα με την ισχύουσα για το παιδί νομοθεσία».
Στο άρθρο 32 της ίδιας Σύμβασης αναγνωρίζεται το δικαίωμα του παιδιού να προστατεύεται από την οικονομική εκμετάλλευση και από την εκτέλεση οποιασδήποτε εργασίας που ενέχει κινδύνους ή που μπορεί να βλάψει την υγεία του ή τη σωματική, πνευματική, ψυχική, ηθική ή κοινωνική του ανάπτυξη
. Η Σύμβαση καλεί τα κράτη μέλη: α. να ορίζουν ένα κατώτατο όριο ή κατώτατα όρια ηλικίας για την είσοδο στην επαγγελματική απασχόληση, β. να προβλέπουν μια κατάλληλη ρύθμιση των ωραρίων και των συνθηκών εργασίας, γ. να προβλέπουν κατάλληλες 24 http://www.iatrikathemata.gr/paidiergasia.htm (2012) ποινές και άλλες κυρώσεις για να εξασφαλίσουν την αποτελεσματική εφαρμογή του παρόντος άρθρου
. Φυσικά πολλά πράγματα αυτής της Σύμβασης δεν εφαρμόστηκαν στην πλειονότητα του πληθυσμού της εκάστοτε χώρας μέλους. Παρακάτω θα εξετάσουμε τι γίνεται σήμερα με βάση την εικόνα της παιδικής εργασίας που υπάρχει σε πολλές χώρες.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β: Η Εργασία ανηλίκων σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα.
Ι. Η παιδική εργασία σήμερα στην Ελλάδα. Η Ελλάδα αναθεώρησε τις διεθνείς συμβάσεις των ετών 1919-1965 με την έκδοση προεδρικών διαταγμάτων. Η ισχύουσα νομοθεσία (Ν1837/89) για την εργασία ανηλίκων είναι προσαρμοσμένη στις διατάξεις της 138 διεθνούς σύμβασης εργασίας, σύμφωνα με την οποία επιτρέπεται σε παιδιά άνω των 14 ετών να εκτελούν ελαφρές εργασίες. Στην Ελλάδα, συντριπτική πλειοψηφία νέων παιδιών ηλικίας 14 ετών εξακολουθεί να εργάζεται στην αγροτική παραγωγή, στο εμπόριο, στη βιομηχανία και στην οικοδομή.
Είναι παιδιά που φοίτησαν μόνο στο δημοτικό και αρκετές φορές ούτε και σε αυτό. Πολλά από αυτά τα παιδιά ανήκουν σε μετανάστες, σε αθίγγανους. Κάποια από αυτά τα παιδιά εργάζονται σε οικογενειακές επιχειρήσεις ή λαμβάνουν μέρος σε επαιτεία και κλεψιές. Δεν είναι λίγες οι φορές που παιδιά επαιτούν σε φανάρια, παίζουν μουσικά όργανα σε πλατείες και πεζοδρόμια ζητώντας χρήματα. Τα παιδιά αυτά είτε είναι νοικιασμένα είτε κλεμμένα είτε ανήκουν στην οικογένεια συχνά έρχονται αντιμέτωπα με σκληρές τιμωρίες, όπως στέρηση φαγητού, ξυλοδαρμούς και πολλά άλλα εάν δεν φέρουν το ικανοποιητικό ημερομίσθιο στους «προστάτες τους».
Δυστυχώς πολλά εξωθούνται στην πορνεία και μην αντέχοντας τη σεξουαλική κακοποίηση πεθαίνουν ή τα σκοτώνουν. Αυτό φυσικά δεν ενοχλεί καθόλου τους προστάτες τους αφού στη συγκεκριμένη περίπτωση τα χρήματα που θα τους αποφέρει ο θάνατος των παιδιών είναι αρκετά. Φυσικά όσα παιδιά επιβιώνουν και καταφέρνουν να μεγαλώσουν είναι γεμάτα από βαριά ψυχικά τραύματα.
Τέλος το AIDS, τα αφροδίσια νοσήματα, οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και τα ναρκωτικά έρχονται να συμπληρώσουν το μακρύ κατάλογο των οδυνηρών συνεπειών στα παιδιά αυτά που αποτελούν κληρονομιά του ανελέητου κόσμου που έζησαν.
Αυτόθι.
Φυσικά υπάρχουν και τα παιδιά που εργάζονται στη γεωργία, στη κτηνοτροφία και σε διάφορους άλλους τομείς της οικονομίας με σκοπό να βοηθήσουν αποκλειστικά της οικογένειές τους. Από τα παιδιά αυτά πολλά δε λαμβάνουν ούτε τη στοιχειώδη εκπαίδευση.
Χαρακτηριστικό είναι ότι τα τελευταία 15 χρόνια, 30.000 παιδιά δεν φοίτησαν ούτε στο δημοτικό σχολείο, ενώ 15.000 παιδιά το χρόνο εγκαταλείπουν την υποχρεωτική εκπαίδευση, και 120.000 νέοι ηλικίας 15-19 χρονών δεν ολοκλήρωσαν την βασική - στοιχειώδη εκπαίδευση παρόλο που βρίσκονταν σε σχολική ηλικία όταν αυτή θεσμοθετήθηκε ως υποχρεωτική\
. Ροδόπης 16,43
Αιτ/νίας 14,56
Ξάνθης 29,73
Ευρυτανίας 22,18
Δράμας 8,68
Κορινθίας 12,34
Σερρών 13,71
Ευβοίας 12,08
Κιλκίς 10,20
Λακωνίας 15,74
Πέλλας 12,59
Αργολίδος 8,36
Καστοριάς 2,45
Καβάλας 14,31
Κερκύρας 16,65
Χαλκιδικής 12,62
Θεσπρωτίας 14,08
Λέσβου 12,56
Άρτας 10,74
Χίου 9,63
Λευκάδος 9,79
Σάμου 10,83
Κεφαλληνίας 10,68
Κυκλάδων 17,55
Ζακύνθου 30,43
Δωδεκανήσου 14 26
http://www.iatrikathemata.gr/paidiergasia.htm (2012).
Έβρου 8,92
Χανίων 9,29
Ημαθίας 9,32
Ρεθύμνου 25,99
Γρεβενών 12,41
Ηρακλείου 15,66
Τρικάλων 11,72
Λασιθίου 16,41
Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνα Εργατικού δυναμικού, 1996 Ποσοστό (%) μαθητών που δεν ολοκληρώνουν την υποχρεωτική εκπαίδευση
ΙΙ. Η εργασία ανηλίκων στο σύγχρονο κόσμο, σε αναπτυσσόμενες και ανεπτυγμένες χώρες. Αν και βρισκόμαστε στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα με τις τεχνολογικές ανακαλύψεις να διαδέχεται η μία την άλλη με γρήγορους ρυθμούς, εντούτοις η ανθρωπότητα δε θα μπορούσε να είναι περήφανη για τις συνθήκες διαβίωσης πολλών παιδιών.
Η φτώχεια είναι ένας σημαντικός παράγοντας που αναγκάζει εκατομμύρια παιδιά ανά τον κόσμο να ζουν ως σύγχρονοι σκλάβοι, χωρίς να έχουν ελπίδα για το μέλλον, χωρίς να νιώθουν αγάπη και φροντίδα, χωρίς όνειρα για το μέλλον χωρίς παιχνίδι. Είναι τα παιδιά ενός άλλου Θεού, ενός κατώτερου Θεού.
Οι χώρες της Ασίας και του Ειρηνικού ωκεανού βρίσκονται πρωταθλήτριες στην καταναγκαστική παιδική εργασία. Ενώ ακολουθούν η Αφρική και οι χώρες της Λατινικής Αμερικής. Σύμφωνα με στατιστικές της UNICEF στη Νότιο Σαχάρα της Αφρικής 1 στα 3 παιδιά είναι θύματα της παιδικής εργασίας∙ αυτό το ποσοστό αντιπροσωπεύει 69 εκατομμύρια παιδιά.
Στη Νότιο Ασία άλλα 44 εκατομμύρια παιδιά συμμετέχουν στην παιδική εργασία. Τα παιδιά που ζουν στις φτωχότερες οικογένειες και στις αγροτικές περιοχές είναι πλέον πιθανά να ασχοληθούν με την εργασία. Τα παιδιά στις χώρες αυτές αναγκάζονται να δουλεύουν σκληρά κάτω από άθλιες συνθήκες, ζέστης, υγρασίας, παγετού προκειμένου να εξασφαλίσουν ένα μικρό εισόδημα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας 1 στα 6 παιδιά εργάζονται σε διάφορους τομείς της οικονομίας της χώρας του ενώ 1 στα 8 εργάζονται σε χείριστες μορφές «εργασίας», όπως για την ικανοποίηση σεξουαλικών παθών ενηλίκων συνήθως των ανεπτυγμένων χωρών. Όλα αυτά τα παιδιά το 2003 άγγιζαν τον 186 εκατομμυρίων παιδιών .'
Τα παραπάνω στατιστικά στοιχεία είναι ενδεικτικά μόνο, της έκτασης που λαμβάνει το φαινόμενο «παιδική εργασία» στις μέρες μας.
Η σύνδεση μεταξύ των δικαιωμάτων του παιδιού και της επιβίωσης και ανάπτυξής του, επιτεύχθηκε με την Σύμβαση των δικαιωμάτων του παιδιού το 1989, που επικυρώθηκε από 187 κράτη.
Τα - συμβαλλόμενα στη Σύμβαση - κράτη έχοντας υπόψη τους την Διακήρυξη της Γενεύης του 1924 για τα δικαιώματα του παιδιού αναγνωρίζουν ως παιδί (άρθρο 1) «κάθε ανθρώπινο ον μικρότερο των δεκαοκτώ ετών, εκτός εάν η ενηλικίωση επέρχεται νωρίτερα, σύμφωνα με την ισχύουσα για το παιδί νομοθεσία».
Στο άρθρο 32 της ίδιας Σύμβασης αναγνωρίζεται το δικαίωμα του παιδιού να προστατεύεται από την οικονομική εκμετάλλευση και από την εκτέλεση οποιασδήποτε εργασίας που ενέχει κινδύνους ή που μπορεί να βλάψει την υγεία του ή τη σωματική, πνευματική, ψυχική, ηθική ή κοινωνική του ανάπτυξη .
Ίσως αναρωτηθεί κάποιος γιατί όλα αυτά δεν εφαρμόζονται και η οικονομική εκμετάλλευση των παιδιών σε όλα τα επίπεδα ανθεί. Η φτώχεια και η ανέχεια σε ένα μεγάλο μέρος του κόσμου αποκτηνώνει σε πολλές περιπτώσεις το γονέα και έτσι χωρίς ίχνος αγάπης προς το παιδί του και αδιαφορώντας για την τύχη του το βλέπει μόνο ως ένα μέσο αύξησης του πενιχρού οικογενειακού επιδόματός του. Στην πραγματικότητα, όμως, όσο ευθύνη έχει ο γονιός που εκμεταλλεύεται το παιδί του αλλά και ο εκάστοτε εργοδότης του τόσο μεγάλη ευθύνη έχουν και οι πολίτες των ανεπτυγμένων χωρών που κερδίζουν από την παιδική εργασία, χρησιμοποιώντας τα
Χ. Γεωργούλα, Εργασία ανηλίκων: Έκταση, μορφές και επιπτώσεις στη σχολική επίδοση και στην επαγγελματική σταδιοδρομία, σ. 24. 28 http://www.tydky.gr/news/news/stop-child-labour.html (2012) ως φθηνά εργατικά χέρια.
Στη συνέχεια πολλά παιδιά ανά τον κόσμο πωλούνται για την ικανοποίηση διαφόρων σεξουαλικών ορέξεων ανθρώπων του αναπτυγμένου κόσμου, οι οποίοι αν και καλούνται «άνθρωποι» στην πραγματικότητα ενεργούν ως κτήνη.
Εάν δεν υπάρξει τιμωρία και αυστηροί νόμοι για όσους κάνουν πραγματική κατάχρηση της εργασίας των παιδιών σε όλους τους τομείς και εκθέτουν την ψυχή τους σε ψυχικά και σωματικά τραύματα είτε πρόκειται για άτομα αναπτυσσόμενων είτε αναπτυγμένων χωρών, τότε θα συνεχίσει να διαιωνίζεται το φαινόμενο της παιδικής εργασίας και συγχρόνως θα γίνεται ολοένα και πιο σκληρό αφού η δίψα του ανθρώπου για χρήμα δεν έχει ποτέ κορεσμό.
ΙΙ. Η παιδική εργασία στην Ελλάδα σήμερα.
Σε τουλάχιστον 100.000 με 150.000 υπολογίζονται οι ανήλικοι κάτω των 18 ετών που εργάζονται στην Ελλάδα. Είναι παιδιά που εγκατέλειψαν το σχολείο ή δεν πήγαν καθόλου σ’ αυτό (τσιγγανόπουλα, μετανάστες και πρόσφυγες), ανήλικοι που εργάζονται τις απογευματινές ώρες, τα Σαββατοκύριακα ή στις διακοπές τους, πέραν της πρωινής φοίτησης στο σχολείο, σύμφωνα με την κοινωνική οργάνωση προστασίας νέων «Αρσις» (συγκέντρωσε τα στοιχεία σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, το Δημοκρίτειο και το Πάντειο Πανεπιστήμιο).
Η διαφορά των τωρινών ανήλικων εργαζομένων με εκείνων των τελευταίων δεκαετιών του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου είναι ότι κείνα τα παιδιά ήταν ελληνόπουλα που προσπαθούσαν να βοηθήσουν στην αύξηση του πενιχρού οικογενειακού εισοδήματος.
Σήμερα, όμως, τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά αφού τα παιδιά που επωμίζονται με την άσχημη πλευρά της παιδικής εργασίας είναι πολλές φορές κάτω από δέκα ετών και πρόκειται για παιδιά αθίγγανων, προσφύγων, μεταναστών
. Φυσικά υπάρχουν και τα ελληνόπουλα οικογενειών της υπαίθρου που με την εργασία τους βοηθούν στη συμπλήρωση των οικονομικών της οικογένειας είτε βγάζουν το δικό τους χαρτζιλίκι .
Αντίθετα για τα παιδιά αυτά η εργασία δεν τα εξαθλιώνει ούτε σωματικά ούτε ψυχικά. Αντίθετα τα παιδιά που εργάζονται «ως επαίτες», πόρνες κλέφτες, διακινητές ναρκωτικών είτε ως «δωρητές» οργάνων τα οποία είναι καταδικασμένα να βιώνουν καθημερινά τον πόνο και την ψυχική αλλά και σωματική εξαθλίωση.
Αν και ο ελληνικός νόμος ορίζει την απαγόρευση της εργασίας των ανηλίκων κάτω των 15 ετών, εντούτοις λογίζονται σαν συμβοηθούντα μέλη της οικογένειας. «Αρκεί να είναι όντως μέλη της οικογένειας» υπογραμμίζει με νόημα ο κ. Κουζής.
Εύλογα προκύπτει το ερώτημα πώς μπορούν να ελεγχθούν όλοι εκείνοι που παρανόμως απασχολούν παιδιά.
«Η Επιθεώρηση Εργασίας είναι μη επαρκώς στελεχωμένη» συνεχίζει ο κ. Κουζής. «Αντικειμενικά είναι δύσκολο να μεταβεί, ιδιαίτερα στις δυσπρόσιτες περιοχές, με αποτέλεσμα εκεί να ανθεί η μαύρη εργασία των παιδιών
. Ο νόμος είναι αυστηρός, αλλά δύσκολο να εφαρμοστεί στην πράξη», καταλήγει. Νομοθετικά, η Ελλάδα έχει επικυρώσει τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (ν. 2101/1992) για τον ορισμό της παιδικής εργασίας, τη Διεθνή Σύμβαση Εργασίας 182 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για τις χειρότερες μορφές παιδικής εργασίας (ν. 2918/2001), έχει ψηφίσει τον νόμο 1837/1989 για την προστασία των ανηλίκων από την απασχόληση, περιλαμβάνει άρθρο για την προστασία των εργαζομένων ανηλίκων στον ν. 3144/2003 περί κοινωνικού διαλόγου για την προώθηση της απασχόλησης και την κοινωνική προστασία, έχει συμπεριλάβει αναφορά για τα ανήλικα θύματα της εμπορίας ανθρώπων (trafficking) στον σχετικό ν. 3064/200229 .
Στην Ελλάδα οι νόμοι γίνονται «ελαστικοί» για κάποιους και σε συνάρτηση με τη μέγιστη καθυστέρηση που μπορεί να έχει η εκδίκαση μίας υπόθεσης –ένα με δύο χρόνια το νωρίτερο - αφήνει τους εργαζόμενους ανήλικους της χώρας μας αθωράκιστους σε κάθε είδους εκμετάλλευση και πιέσεις.
Ο καθηγητής Κουζής υπογραμμίζει ότι «Η Ελλάδα έρχεται πρώτη στην παραβίαση της εργατικής νομοθεσίας. Έξι στις δέκα επιχειρήσεις που επανελέγχονται για παραβάσεις της εργατικής νομοθεσίας, βρίσκονται να μην έχουν συμμορφωθεί ή να έχουν εν μέρει συμμορφωθεί. Για τα παιδιά δεν εφαρμόζεται τίποτα από τη νομοθεσία.
Πολλοί την παραβιάζουν, επειδή συμψηφιστικά έχουν όφελος». Αλλά αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα. «Γεμάτα από εργαζόμενα παιδιά είναι τα περίχωρα του Παρισιού, ενώ στις ΗΠΑ έξι από τις επτά διεθνείς εργατικές νομοθεσίες δεν έχουν επικυρωθεί», συμπληρώνει.
Η παιδική εργασία στην Ελλάδα βρίσκεται στο περιθώριο της έρευνας, όχι εξαιτίας της αδιαφορίας των διαφόρων οργανώσεων, των ειδικών μελετητών αλλά και των πανεπιστημιακών, αλλά κυρίως γιατί το στοίχημα της απασχόλησης που 29 http://www.anthropos.gr/spots/spdetail.asp?SID=30 (2012) αποτελεί κορυφαίο θέμα στη σχέση της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν πρέπει να έχει «γκρίζες ζώνες».
Καθώς, λοιπόν, η λέξη «ευημερία» συνεχώς αυξάνει τη συχνότητα χρήσης της στην πολιτική και οικονομική σκηνή της χώρας, μερικά στοιχεία έρχονται να δοκιμάσουν την ουσία της.
Στοιχεία που αποκρύπτονται ή ακόμη χειρότερα αγνοούνται από την επίσημη κρατική εξουσία. Άλλωστε, η χώρα μας έχει το μοναδικό πλεονέκτημα να εμφανίζει ακόμα και σήμερα κενά στοιχείων σε πολλές επίσημες ευρωπαϊκές στατιστικές αναφορές.
Με την πολιτική που ακολουθείται σήμερα στον τρόπο συλλογής δεδομένων, η εθνική στατιστική υπηρεσία το δεύτερο τρίμηνο του 2006 δίνει πληθυσμό 8.000 παιδιών εργαζομένων ηλικίας 16–18.
Αυτό όμως δεν είναι το πραγματικό για την Ελλάδα νούμερο. Τα πραγματικά στοιχεία της ντροπής για τη χώρα μας δείχνουν ότι 100.000 με 150.000 ανήλικοι κάτω των 18 ετών εργάζονται, ενώ μόλις λιγότεροι από 30.000 εξ’ αυτών εργάζονται νομίμως. Δυστυχώς, μέσα σε αυτόν τον πληθυσμό καταγράφεται απασχόληση ανηλίκων σε χείριστες μορφές εργασίας, όπως δουλειά στο δρόμο, πορνεία, εξαναγκαστική εργασία, κ.ά.
Την ίδια στιγμή, στην χώρα μας 460.000 παιδιά ηλικίας κάτω των 18 ετών ζουν σε συνθήκες φτώχειας ενώ το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, χωρίς να συμπεριλαμβάνει τον πληθυσμό Ρομά και μεταναστών, υπολογίζει πως γύρω στις 40.000 παιδιά ετησίως εγκαταλείπουν το σχολείο πριν την ολοκλήρωση της εννιάχρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης και οδηγούνται στην αγορά εργασίας.
Τα προβλήματα αυτά, λοιπόν, είναι εδώ και συνεχώς αυξάνονται γιατί τα παράγει η φτώχεια και τα επιτρέπει το κράτος μη λαμβάνοντας τα κατάλληλα μέσα πρόληψης και αντιμετώπισης των κοινωνικών ρηγμάτων που παρουσιάζει η χώρα μας.
Τα παιδιά που εργάζονται σήμερα στο δρόμο στερούνται των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους, όπως ασφάλεια, εκπαίδευση και αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης. Στερούνται της παιδικότητάς τους και είναι εκτεθειμένα στον κόσμο των ενηλίκων με αποτέλεσμα να ωριμάζουν πρόωρα και να κοινωνικοποιούνται ατελώς, ενώ το κοινωνικό και επαγγελματικό τους μέλλον διαγράφεται αβέβαιο και αδιέξοδο.
Οι πολίτες μπορούν να συμβάλλουν στην εξάλειψη τέτοιων φαινομένων που δεν ταιριάζουν σε μια κοινωνία που θέλει να αυτοχαρακτηρίζεται «πολιτισμένη». Πιο συγκεκριμένα, δεν πρέπει να «επιδοτεί» κανείς την παιδική εργασία δίνοντας χρήματα στα παιδιά που δουλεύουν στο δρόμο.
Αυτό που πρέπει να κάνει κάθε ευαισθητοποιημένος πολίτης είναι να ενημερώνεται, να συμπράττει με ΜΚΟ, να προσφέρει προσωπικά είδη και είδη διατροφής στα παιδιά του δρόμου και το πιο σημαντικό, να επιστήσει την προσοχή του σε αυτά τα παιδιά και να ενημερώνει τις οργανώσεις που ασχολούνται με την παιδική εκμετάλλευση.
Η άρνησή μας να δώσουμε χρήματα σε αυτά τα παιδιά ίσως αποτελεί και παράγοντα αποδέσμευσης των συγκεκριμένων παιδιών από τα κυκλώματα που τα εκμεταλλεύονται με σκοπό το κέρδος. Όταν το κέρδος δε θα υφίσταται, η ύπαρξή του ως μέσο εισροής χρημάτων στις παράνομες αυτές εταιρείες εκμετάλλευσης παιδιών δε θα έχει λόγο να χρησιμοποιεί παιδιά. Έτσι πολλά θα λυτρωθούν από το μαρτύριό τους
. ΕΠΙΛΟΓΟΣ -ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η παιδική εργασία είναι ένα φαινόμενο που στοιχειώνει τις διάφορες χώρες του κόσμου αλλά και την Ελλάδα κυρίως από τα χρόνια της Βιομηχανικής Επανάστασης.
Η αναζήτηση ευπειθών και υπάκουων φθηνών εργατικών χεριών μπορούσε να πάρει σάρκα και οστά μόνο στο πρόσωπο ενός ανήλικου εργαζόμενου. Όσο πιο μικρός ήταν ο εργαζόμενος τόσο πιο φοβισμένος γινόταν και συγχρόνως τόσο πιο «συνεργάσιμος» με τον εκάστοτε εργοδότη του.
Η συνθήκες της ανήλικης εργασίας τις περισσότερες φορές ήταν ακατάλληλες για ενήλικες πόσο μάλλον για τα παιδιά. Τα τελευταία αναγκάζονται να ωριμάσουν γρηγορότερα να ξεχάσουν την ξεγνοιασιά και το παιχνίδι –εάν τα είχαν ποτέ- και να εισέλθουν σε έναν κόσμο που είναι πολύ σκληρός ακόμα και για τους ενήλικες.
Σε αντίθεση βέβαια με τα παιδιά αυτά κάποια άλλα απολαμβάνουν τις χαρές της ζωής, το σχολείο τους, ενώ έχουν την τύχη να τα περιμένει το βράδυ ένα ζεστό κρεβάτι και ένα πιάτο φαγητό τόσο το μεσημέρι όσο και το βράδυ στο τραπέζι του σπιτιού τους.
Τέλος τα περιμένει το πιο πολύτιμο αγαθό για τα παιδιά η ζεστή αγκαλιά της μητέρας τους. Δυστυχώς σήμερα στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα οι συνθήκες παιδικές εργασίας παραμένουν χείριστες και εφιαλτικές σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες. Στο σημείο αυτό μεγάλη ευθύνη αναλογεί και στους πολίτες των αναπτυγμένων χωρών.
Αυτοί υποταγμένοι στο ολοένα και μεγαλύτερο κέρδος, έχοντας γίνει δέσμιοι των σεξουαλικών επιθυμιών τους και γενικότερα των διαφόρων επίκτητων παθών (π.χ. ναρκωτικά) χρησιμοποιούν τα εργαζόμενα αυτά παιδιά περισσότερα σαν ένα άψυχο κομμάτι κρέας παρά σαν έναν άνθρωπο ίδιο με εκείνους,
Μόνο όταν οι αναπτυγμένες χώρες προσπαθήσουν να δώσουν στους πολίτες τους την υιοθέτηση μίας πραγματικά ανθρωπιστικής παιδείας τότε μόνο ο άνθρωπος θα φέρεται ως άνθρωπο στον άλλο ακόμα και όταν αυτός βρίσκεται στην άλλη άκρη της γης.
Όταν το κέρδος και η ικανοποίηση κάθε πάθους μερικών ανθρώπων πάψει να είναι ο μοναδικός στόχος στη ζωή τους ίσως κάποια παιδιά μπορέσουν να μεγαλώσουν σε ανθρώπινες συνθήκες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Ashton, T. S. The industrial revolution 1876-1830, Οxford 1986.
• Ανώνυμου, «Εργατικοί παίδες», Οικονομική Επιθεώρησις, φ.17, 1874, σσ. 189-207.
• Απόσπασμα από την Έκθεση Επιθεωρητή Εργασίας προς τον υπουργό Εθνικής Οικονομίας (31.8.1912)
• Γεωργούλα, Χ. Εργασία ανηλίκων: Έκταση, μορφές και επιπτώσεις στη σχολική επίδοση και στην επαγγελματική σταδιοδρομία, διπλωματική εργασία, Αθήνα 2004
• Davin, Α., «When is a child not a child», in H. Carr, and L. Jamieson, The Politics of Everyday Life, Basingstoke, Macmillan 1990.
• Επιθεώρηση Εργασίας 1921
• Εργατικό κέντρο Αθήνας 1911, Οι εργάται της Ελλάδος προς την διπλήν Βουλήν των Ελλήνων, Αθήνα 1911.
• Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, http://www.ime.gr • Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη, Γ΄Λυκείου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2001.
• Λεονταρίτη, Γ., «Το ελληνικό εργατικό κίνημα και το αστικό κράτος 1910- 20», Μελετήματα γύρω από τον Βενιζέλο και την εποχή του, Φιλιππότης, Αθήνα 1980.
• Λιάκου, Α. Εργασία και πολιτική στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Το Διεθνές Γραφείο Εργασίας και η ανάδυση των κοινωνικών θεσμών, εκδόσεις Ίδρυμα Έρευνας και Παιδείας της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1993
• Martin, P. F, La Grèce nouvelle, Paris 1911
• Νόβα –Καλτσούνη, Χ., Κοινωνικοποίηση. Η γένεση του κοινωνικού υποκειμένου, Gutenberg, Αθήνα 1996, σ. 95.
• Ρηγίνου, Μ. Μορφές παιδικής εργασίας στην βιομηχανία και την βιοτεχνία (1870-1940), Αθήνα 1995.
• Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, διεύθυνση Εργασίας 192. ,
ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-http://www.iatrikathemata.gr/paidiergasia.htm (2012) - http://www.iatrikathemata.gr/paidiergasia.htm (2012). - http://www.tydky.gr/news/news/stop-child-labour.html (2012) -http://www.anthropos.gr/spots/spdetail.asp?SID=30 (2012)
www.fotavgeia.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου