"Για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη"

"Για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη"

"Τι λες? Για έναν ίσκιο, λοιπόν, περάσαμε τόσους κόπους?"

σχολιάζει ο αγγελιαφόρος - που θα έπρεπε ήδη να έχει φύγει από την σκηνή, εάν ήταν τυπικός αγγελιαφόρος. Και λέγοντας τα λόγια αυτά
μετατρέπεται σε τραγικό πρόσωπο, καθώς μεταβαίνει από την άγνοια στην γνώση. Αυτός, ένα δούλος,ένας ανώνυμος, αξιώνεται αυτό που ο Τεύκρος στην αρχή της τραγωδίας δεν κατόρθωσε (δείγμα κι αυτό της επίδρασης του σοφιστικού κινήματος στον Ευριπίδη και της εφαρμογής από τον ποιητή της ειρωνικής μεθόδου, σύμφωνα με την οποία οι ήρωες παρουσιάζονται διαφορετικά από ότι αναμενόταν). Να μάθει την αλήθεια. Η Ελένη, που πολεμούσαν για αυτήν στην Τροία τόσα χρόνια, ήταν ένα είδωλο. Οι κόποι τους ήταν αέρας. Για ένα σύννεφο οι ταλαιπωρίες τους. Για μιαν νεφέλη, λοιπόν. Η φράση αυτή έμεινε παροιμιώδης. Ο Γιώργος Σεφέρης έγραψε, εμπνευσμένος από την τραγωδία του Ευριπίδη το ποίημα του "Ελένη". Μόνο που σ΄αυτό, ο Τεύκρος έχει μάθει την αλήθεια για την Ελένη και είναι εκείνος που το διαπιστώνει, αφού έχει φτάσει πια στην Κύπρο και αναλογίζεται τα περασμένα. Χαρακτηριστικοί της προβληματικής του Σεφέρη είναι οι στίχοι που περιλαμβάνει το βιβλίο σας.
"Κι οι ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το αίμα
για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη
μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου
για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη."
Οι ποταμοί από το αίμα από την μια μεριά(με το ειδικό τους βάρος). Και από την άλλη, ένα κυμάτισμα, ένα σύννεφο, το πέταγμα μιας πεταλούδας,ένα φτερό κύκνου, ένα πουκάμισο (χωρίς τον άνθρωπο, άδειο). Όλα ελαφρά, ρευστά, αέρινα,αδιόρατα, κενά, κούφια, άπιαστα. Μια Ελένη, ο πόλεμος. ".Ένα παρθένο δάσος σκοτωμένων φίλων το μυαλό μας" λέει κάπου αλλού ο Σεφέρης. Και στο ίδιο ποίημα "τόσος πόνος, τόση ζωή πήγαν στην άβυσσο για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη"

Ακολουθεί ολόκληρο το ποίημα. (Τα αποσπάσματα στα αρχαία ελληνικά προέρχονται από την τραγωδία του Ευριπίδη) (αν βαριέστε να διαβάζετε, ακούστε το )


ΕΛΕΝΗ

ΤΕΥΚΡΟΣ ... ες γην εναλίαν Κύπρον ου μ' εθέσπισεν
οικείν Απόλλων, όνομα νησιωτικόν
Σαλαμίνα θέμενον της εκεί χάριν πάτρας.
..............................................................
ΕΛΕΝΗ: Ουκ ήλθον ες γην Τρωάδ' , αλλ' είδωλον ήν.
.............................................................
ΑΓΓΕΛΟΣ: Τι φής;
Νεφέλης άρ' άλλως είχομεν πόνους πέρι;

"Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες''.

Αηδόνι ντροπαλό, μες στον ανασασμό των φύλλων,
σύ που δωρίζεις τη μουσική δροσιά του δάσους
στα χωρισμένα σώματα και στις ψυχές
αυτών που ξέρουν πως δε θα γυρίσουν.
Τυφλή φωνή, που ψηλαφείς μέσα στη νυχτωμένη μνήμη
βήματα και χειρονομίες. δε θα τολμούσα να πω φιλήματα.
και το πικρό τρικύμισμα της ξαγριεμένης σκλάβας.

"Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες".

Ποιες είναι οι Πλάτρες; Ποιος το γνωρίζει τούτο το νησί;
Έζησα τη ζωή μου ακούγοντας ονόματα πρωτάκουστα:
καινούργιους τόπους, καινούργιες τρέλες των ανθρώπων
ή των θεών.
η μοίρα μου που κυματίζει
ανάμεσα στο στερνό σπαθί ενός Αίαντα
και μιαν άλλη Σαλαμίνα μ΄ έφερε εδώ σ' αυτό το γυρογιάλι.

Το φεγγάρι
βγήκε απ' το πέλαγο σαν Αφροδίτη.
σκέπασε τ' άστρα του Τοξότη, τώρα πάει να 'βρει
την καρδιά του Σκορπιού, κι όλα τ' αλλάζει.
Πού είναι η αλήθεια;
Ήμουν κι εγώ στον πόλεμο τοξότης.
το ριζικό μου, ενός ανθρώπου που ξαστόχησε.

Αηδόνι ποιητάρη,
σαν και μια τέτοια νύχτα στ' ακροθαλάσσι του Πρωτέα
σ' άκουσαν οι σκλάβες Σπαρτιάτισσες κι έσυραν το θρήνο,
κι ανάμεσό τους-ποιος θα το 'λεγε-η Ελένη!
Αυτή που κυνηγούσαμε χρόνια στο Σκάμαντρο.
Ήταν εκεί, στα χείλια της ερήμου. την άγγιξα, μου μίλησε:
"Δεν είν' αλήθεια, δεν είν' αλήθεια" φώναζε.
"Δεν μπήκα στο γαλαζόπλωρο καράβι.
Ποτέ δεν πάτησα την αντρειωμένη Τροία".

Με το βαθύ στηθόδεσμο, τον ήλιο στα μαλλιά, κι αυτό το ανάστημα
ίσκιοι και χαμόγελα παντού
στους ώμους στους μηρούς στα γόνατα.
ζωντανό δέρμα, και τα μάτια
με τα μεγάλα βλέφαρα,
ήταν εκεί, στην όχθη ενός Δέλτα.
Και στην Τροία;
Τίποτε στην Τροία-ένα είδωλο.
Έτσι το θέλαν οι θεοί.
Κι ο Πάρης, μ' έναν ίσκιο πλάγιαζε σα να ήταν πλάσμα
ατόφιο.
κι εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα χρόνια .

Μεγάλος πόνος είχε πέσει στην Ελλάδα.
Τόσα κορμιά ριγμένα
στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της γης.
τόσες ψυχές
δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι.
Κι οι ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το αίμα
για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη
μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου
για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη.
Κι ο αδερφός μου;

Αηδόνι αηδόνι αηδόνι,
τ' είναι θεός; τι μη θεός; και τι τ' ανάμεσό τους;

"Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες".

Δακρυσμένο πουλί,
στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη
που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα,
άραξα μοναχός μ' αυτό το παραμύθι,
αν είναι αλήθεια πως αυτό είναι παραμύθι,
αν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι Δε θα ξαναπιάσουν
τον παλιό δόλο των θεών.
αν είναι αλήθεια
πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια,
ή κάποιος Αίαντας ή Πρίαμος ή Εκάβη
ή κάποιος άγνωστος, ανώνυμος που ωστόσο
είδε ένα Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια,
δεν το 'χει μες στη μοίρα του ν' ακούσει
μαντατοφόρους που έρχουνται να πούνε
πως τόσος πόνος τόση ζωή
πήγαν στην άβυσσο
για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη.
(Γιώργος Σεφέρης, "Ελένη", Ποιήματα, Αθήνα, Ικαρος, 151985, σσ. 239-242.)

www.fotavgeia.blogspot.com