Η εκπαίδευση πριν από το 1830 στην Ελλάδα

Η εκπαίδευση πριν από το 1830 στην Ελλάδα (Κ)ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ν. ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ*

Ευγένιος Βούλγαρης ή Βούλγαρις (1716 - 1806), η πλέον αντιπροσωπευτική μορφή του νεοελληνικού Διαφωτισμού. Με τη διδασκαλία του και τα συγγράμματά του εγκαινίασε μια νέα εποχή στην ιστορία της ελληνικής παιδείας.

ΙΩΑΝΝΗΣ Γ. ΔΕΛΛΗΣ
Οψεις προβληματισμού περί παιδείας στον ελληνικό Διαφωτισμό
εκδ. GutenbergΟ ευρωπαϊκός και στη συνέχεια ο ελληνικός Διαφωτισμός (ακολουθία και εν πολλοίς συνέπεια της Αναγέννησης των γραμμάτων και των τεχνών στη Δύση), ως γνωστόν, υπήρξαν γενεσιουργοί δυνάμεις πνευματικής και, βεβαίως, πολιτικής αναδόμησης του Γένους κατά την περίοδο της προετοιμασίας της Μεγάλης Ελληνικής Επανάστασης.


Υψηλής σημασίας προσωπικότητες αυτού του μεγαλειώδους φαινομένου του Διαφωτισμού, ο Αδαμάντιος Κοραής, ο Δάσκαλος του Γένους Ανθιμος Γαζής, ο Κοσμάς ο Αιτωλός με τις περίφημες «Διδαχές» του, ο θεωρούμενος πρόδρομος της απλο-ελληνικής γλώσσας και πρωτοπόρος δάσκαλος της αριστοτελικής ηθικής Βικέντιος Δαμοδός, που στόχο του είχε, όπως ο ίδιος σημειώνει στο Προοίμιο της «Φυσιολογίας» του, «τον φωτισμό του περιδόξου Γένους μας», ο Ιώσηπος Μοισιόδαξ, η πλέον ώριμη έκφραση του νεοελληνικού Διαφωτισμού, ο κατ’ εξοχήν συνειδητοποιημένος επαναστάτης Ρήγας Βελεστινλής, που έβλεπε την παιδεία ως μέσον υλοποίησης του επαναστατικού οράματος, η πλέον αντιπροσωπευτική μορφή του νεοελληνικού Διαφωτισμού ο πολύς Ευγένιος Βούλγαρης, ο Κερκυραίος Νικηφόρος Θεοτόκης, ο Βενιαμίν ο Λέσβιος, κορυφαίος δάσκαλος του καιρού του ― κατά τον χαρακτηρισμό του μεγάλου δασκάλου της νεοελληνικής παιδείας Ευαγγέλου Παπανούτσου, ο Νεόφυτος Βάμβας, ο Αθανάσιος Ψαλίδας, ο Κωνσταντίνος Κούμας και τόσοι άλλοι θεράποντες της παιδείας παρελαύνουν μέσα στο πρόσφατο βιβλίο (έκδ. Gutenberg) του ομότιμου καθηγητή της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών Ιωάννη Γ. Δελλή.

Με ιδιαίτερη παιδαγωγική μεθοδικότητα ο έμπειρος περί τη φιλοσοφία της παιδείας συγγραφέας τής εν λόγω φωτίζουσας τη βιβλιογραφία έκδοσης πραγματοποιεί πλήρη και λεπτομερή καταγραφή των δρωμένων στο πλαίσιο της ελληνικής εκπαίδευσης της πλέον κρίσιμης περιόδου ώς την απελευθέρωση, αλλά και επέκεινα κατά την πνευματική θεμελίωση του νέου ελληνικού κράτους.

Ο Δελλής επιτυχώς στοχεύει -και επαρκώς κατορθώνει- να αναδείξει τις πολυσύνθετες όψεις της παιδευτικής διαδικασίας στις τόσες και εξαιρετικά αξιόλογες για την εν λόγω χρονική περίοδο ελληνικές σχολικές και άλλες της ευρύτερης παιδείας εστίες στη Δύση και, βεβαίως, στον κύριο ελλαδικό χώρο, όπου με αργό, αλλά και πείσμονα ρυθμό έπαιρνε μορφή και περιεχόμενο το όραμα της νέας Ελλάδας.

Στο πλαίσιο της έκδοσης αυτής καταγράφεται ο Τύπος (εφημερίδες και περιοδικά), που θεμελιώνεται στη Δύση, στη χοάνη ακριβώς του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, κυρίως στο Παρίσι και στη Βιέννη, στους θυλάκους του αποικιακού Ελληνισμού: δεσπόζει κατ’ εξοχήν το γνωστό περιοδικό «Ερμής ο Λόγιος» (Βιέννη 1811-1821) με πρώτο εκδότη τον Δάσκαλο του Γένους Ανθιμο Γαζή και με στόχο την αναβάθμιση της παιδείας και με προσανατολισμό βεβαίως προς τις ιδέες του Διαφωτισμού, η «Εφημερίς» (Βιέννη 1790-1797), με εκδότες τους συνεργάτες του Ρήγα, Γεώργιο και Πούμπλιο Μαρκίδες, η «Καλλιόπη» (κι αυτή στη Βιέννη, 1819-1821) του Αθανασίου Σταγειρίτη, η «Μέλισσα ή εφημερίς Ελληνική», με ιδέες πλέον προοδευτικές και του «Ερμού του Λογίου», η οποία εκδίδεται στο Παρίσι από τον Κερκυραίο Σπυρίδωνα Κονδό, στο Παρίσι επίσης η «Αθηνά» (1819) και το «Μουσείον ή Εφημερίς Φιλολογική» (1819). Και ο Δελλής εν κατακλείδι των αναφορών του υπογραμμίζει την ουσία αυτών των δρωμένων, ότι δηλαδή οι Ελληνες λόγιοι της Διασποράς «πίστευαν ότι η ενημέρωση και η πληροφόρηση ήταν η ψυχή του επαναστατικού οράματος».

Αναδύεται, δηλαδή, από την έκδοση αυτή η μεγάλη προς το έθνος συμβολή ενός εσμού, υψίστης σημασίας λογίων, που εργάζονται για την προετοιμασία του Αγώνα στις παραμονές της Επανάστασης και για την πολιτική οριοθέτηση μιας αναγεννώμενης πατρίδας. Μια συμβολή που, οπωσδήποτε, τεκμηριώνεται με την αξιόλογη παιδευτική παραγωγή τους. Ο συγγραφέας δεν καταγράφει απλώς τα έργα των σκαπανέων αυτών της παιδείας του Γένους. Φέρει στο φως τις πηγές άντλησης, ελληνικές και ξένες, κυρίως πηγές του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, ακόμη και τις δυσπρόσιτες λατινικές. Και, βεβαίως, με ξεχωριστή επιστημονική ευσυνειδησία προσμετράει και αναδεικνύει την επιρροή τους στις συγγραφές των Ελλήνων λογίων της εποχής. Μια επιρροή, δηλαδή, που, στη συνέχεια, διαθλάται στη σπουδάζουσα νεολαία της χώρας και, κυρίως, του Ελληνισμού της Διασποράς. Η έρευνα του Δελλή αναδεικνύει το μέγεθος και το βάθος αυτής της επιρροής, καθώς επισημαίνει -ενδεχομένως για πρώτη φορά- χωρία ολόκληρα, αυτοτελώς ή εν περιλήψει, έργων Δυτικών συγγραφέων συρραπτόμενα στα χειρόγραφα και στις εκδόσεις των λογίων μας, χωρίς τη δέουσα τεκμηριωτική αναφορά.

Το βιβλίο του Ιωάννη Γ. Δελλή, εκτός της βεβαιωμένης επιστημονικής συμβολής του, που, οπωσδήποτε, καθίσταται εφαλτήριο για περαιτέρω έρευνα στις μαρτυρούμενες δυτικές πηγές και στην επιρροή τους στην ελληνική λογιοσύνη, συνιστά πυξίδα πορείας -ιστορικής και παιδευτικής- προς τα δρώμενα, κυρίως κατά την περίοδο του ελληνικού Διαφωτισμού. Μια γνωριμία -ακόμη και για το ευρύτερο φιλόμουσο κοινό- της συντελουμένης επανάστασης, σε θεωρία και σε πράξη, κατά τον 18ο και τις αρχές του 19ου αιώνα, με τον γνωστό, βέβαια, προσανατολισμό: την ανάσταση του Γένους και την εξαρχής συγκρότηση του νέου ελληνικού κράτους.

*O κ. Γεώργιος Ν. Μοσχόπουλος είναι πρώην καθηγητής Νεοελληνικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Πατρών.

www.fotavgeia.blogspot.com