Οι Εβραίοι Σεφαραδίτες

ΜΑΖΙΚΕΣ ΜΕΤΑΘΑΝΑΤΙΕΣ ΒΑΠΤΙΣΕΙΣ ΕΒΡΑΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΟΡΜΟΝΟΥΣ

Οι Εβραίοι Σεφαραδίτες

Cohen.gr Δευτέρα 19.4.2021

Επιμέλεια Αλβέρτο Μανουάχ ο Νεότερος

Οι απόγονοι των Εβραίων που έφυγαν από την Ισπανία ή την Πορτογαλία μετά την απέλαση του 1492 αναφέρονται ως Sephardim. Η λέξη «Sephardim» προέρχεται από την εβραϊκή λέξη για την Ισπανία, Sepharad, που αναφέρεται στη Βίβλο.

Πιστεύεται ότι οι Εβραίοι έχουν ζήσει στην Ισπανία από την εποχή του Βασιλιά Σολομώντα (περίπου 965-930 π.Χ.). Λίγες πληροφορίες μπορούν να βρεθούν για αυτούς τους Εβραίους μέχρι τις αρχές του πρώτου αιώνα. Γνωρίζουμε ότι το 305 μ.Χ., το Συμβούλιο του Τολέδο εξέδωσε διάταγμα απαγορεύοντας στους Εβραίους να ευλογούν τις καλλιέργειες των μη Εβραίων και να απαγορεύοντας στους Εβραίους και τους μη Εβραίους να τρώνε μαζί.

Το 409 μ.Χ., οι Βησιγότθοι κατέκτησαν την Ισπανία. Οι Βησιγότθοι ήταν Αριανοί Χριστιανοί, οπαδοί του Άριους που υποστήριζε ότι ο Ιησούς δεν μπορούσε λογικά να συνυπάρχει με τον Θεό και ως εκ τούτου πρέπει να υπακούει σε αυτόν.

Το 587 μ.Χ., ο Βασιλιάς Reccared, ο βασιλιάς των Βισιγότθων στην Ισπανία, ασπάστηκε τον Ρωμαιοκαθολικισμό και τον καθιέρωσε κρατική θρησκεία. Στη συνέχεια, η Εκκλησία άσκησε ισχυρή επιρροή σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής. Σχεδόν αμέσως, το 589 μ.Χ., ψηφίστηκε ένας κανόνας που απαγορεύει το γάμο μεταξύ Χριστιανών και Εβραίων, και το 612 μ.Χ., το Συμβούλιο του Gundemar του Τολέδο διέταξε να υποταχθούν όλοι οι Εβραίοι στο βάπτισμα εντός του έτους.

Το 638 μ.Χ., οι Αριανοί Βισιγότθοι δήλωσαν ότι «μόνο οι Καθολικοί μπορούσαν να ζήσουν στην Ισπανία».

Η κατάσταση βελτιώθηκε το 711 όταν η Ισπανία έπεσε υπό την κυριαρχία των Μουσουλμάνων Μαυριτανών. Τόσο οι Μουσουλμάνοι όσο και οι Εβραίοι έχτισαν έναν πολιτισμό, με έδρα την Κόρδοβα, γνωστός ως Al-Andalus, ο οποίος ήταν πιο προηγμένος από οποιονδήποτε άλλο πολιτισμό στην Ευρώπη εκείνη την εποχή. Οι Εβραίοι μπόρεσαν να συνυπάρξουν ειρηνικά με τους γείτονές τους. Ωστόσο, εξακολουθούσαν να αντιμετωπίζονται ως dhimmis, "Άνθρωποι του Βιβλίου" (Εβραίοι και Χριστιανοί) που προστατεύονται από το ισλαμικό δίκαιο. Οι Εβραίοι δεν είχαν πλήρη αυτονομία και έπρεπε να πληρώσουν έναν ειδικό φόρο, το jizha, αλλά ήταν σε θέση να ασκήσουν ελεύθερα τη θρησκεία τους.

 Η εποχή της μουσουλμανικής κυριαρχίας στην Ισπανία (8ος-11ος αιώνας) θεωρήθηκε η «Χρυσή Εποχή» για τους Ισπανούς Εβραίους. Η εβραϊκή πνευματική ζωή άνθισε και πολλοί Εβραίοι υπηρετούσαν σε ισπανικά δικαστήρια. Η εβραϊκή οικονομική επέκταση ήταν απαράμιλλη. Στο Τολέδο, οι Εβραίοι συμμετείχαν στη μετάφραση αραβικών κειμένων στις ρομανικές γλώσσες, καθώς και στη μετάφραση ελληνικών και εβραϊκών κειμένων στα αραβικά. Οι Εβραίοι συνέβαλαν επίσης στη βοτανική, τη γεωγραφία, την ιατρική, τα μαθηματικά, την ποίηση και τη φιλοσοφία.

 Αρκετοί γνωστοί Εβραίοι γιατροί ασκήθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, συμπεριλαμβανομένου του Hasdai Ibn Shaprut (915-970), ο οποίος ήταν ο γιατρός του Χαλίφη (αρχηγού της Ισπανίας). Πολλές διάσημες εβραϊκές φιγούρες έζησαν κατά τη διάρκεια της Χρυσής Εποχής και συνέβαλαν στο να γίνει αυτή μια ακμάζουσα περίοδος για την εβραϊκή σκέψη. Αυτοί περιελάμβαναν τον Σαμουήλ Χα-Ναγίντ, τον Μωυσή Ιμπν Έσρα, τον Σολομών και τον Γκαμπίρολ Ιούδα Χάλεβι και τον Μωυσή Μαϊμονίδη.

Οι Εβραίοι ζούσαν χωριστά στις αλτζάμες (εβραϊκές συνοικίες). Τους δόθηκε διοικητικός έλεγχος στις κοινότητές τους και διαχειρίστηκαν τις δικές τους κοινοτικές υποθέσεις. Οι Εβραίοι είχαν το δικό τους δικαστικό σύστημα, γνωστό ως Bet Din. Οι Ραβίνοι υπηρέτησαν ως δικαστές και έδωσαν θρησκευτικές και αστικές νομικές γνώμες.

Ο ισλαμικός πολιτισμός επηρέασε επίσης τους Εβραίους. Τα μουσουλμανικά και εβραϊκά έθιμα και πρακτικές συνυπήρχαν. Για παράδειγμα, τα αραβικά χρησιμοποιήθηκαν για προσευχές αντί για εβραϊκά ή ισπανικά. Πριν εισέλθουν στη συναγωγή, οι Εβραίοι έπλεναν τα χέρια και τα πόδια τους, μια πρακτική που χρησιμοποιούταν πριν την είσοδο σε ένα τζαμί. Αραβικές μελωδίες χρησιμοποιήθηκαν για εβραϊκά τραγούδια. Οι Εβραίοι ντυνόντουσαν με το στυλ ένδυσης των μαυριτανών γειτόνων τους, αν και δεν τους επέτρεπαν να φορούν μετάξι ή γούνες.

Οι Εβραίοι έζησαν ειρηνικά στο Al-Andulus για 400 χρόνια. Η Χρυσή Εποχή για τον Εβραϊσμό στη Μουσουλμανική Ισπανία παρέκκλινε μετά την εξουσία των Almovarids το 1055 και συνέχισε να χειροτερεύει μετά την εξουσία των Almohads το 1147. Οι Εβραίοι συνέχισαν να εργάζονται ως δανειστές, κοσμηματοπώλεις, τσαγκάρηδες, ράφτες και βυρσοδέψες, ωστόσο, έπρεπε να φορούν διακριτικά ρούχα, όπως ένα κίτρινο τουρμπάνι.

Οι Χριστιανοί κατέλαβαν το Τολέδο το 1098 και οι Εβραίοι στη Χριστιανική Ισπανία ευημερούσαν, ενώ εκείνοι στη Μουσουλμανική Ισπανία υπέφεραν υπό τη δυναστεία Almohad. Τόσο οι Εβραίοι όσο και οι Μουσουλμάνοι συμμετείχαν στην πολιτιστική, οικονομική, πνευματική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χριστιανικής Ισπανίας. Μέχρι τα μέσα του 13ου αιώνα, οι Χριστιανοί ήλεγχαν το μεγαλύτερο μέρος της Ισπανίας και ανάγκαζαν όλο και περισσότερο τους Εβραίους να ασπαστούν τον Χριστιανισμό. Εκείνοι που μετατράπηκαν έγιναν γνωστοί ως Μαράνος ή Νέοι Χριστιανοί. Οι Μαράνος είναι επίσης γνωστοί ως κρυπτο-Εβραίοι επειδή δίδαξαν τα παιδιά τους και ασκούσαν τον Ιουδαϊσμό κρυφά. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι Εβραίοι αναγκάστηκαν να συμμετάσχουν σε «θρησκευτικές» διαμάχες με Χριστιανούς ομολόγους τους.

Αντί-εβραϊκές ταραχές ξέσπασαν το 1391 σε αρκετές ισπανικές πόλεις και η κατάσταση επιδεινώθηκε για την εβραϊκή κοινότητα. Νέοι Χριστιανοί βασανίστηκαν ή σκοτώθηκαν στην Ισπανική Εξέταση κατά τον 15ο αιώνα. Ο πατέρας Tomas de Torquemada θεώρησε ότι εάν οι Εβραίοι παρέμεναν στην Ισπανία, τότε θα επηρέαζαν τους νέους μετανάστες στο Χριστιανισμό. Μετά την κατάληψη της Γρανάδας από μουσουλμανικές δυνάμεις, ο πατέρας Torquemada έπεισε τον βασιλιά Ferdinand και τη βασίλισσα Isabella ότι η εβραϊκή κοινότητα ήταν δαπανηρή. Το 1492, η Isabella και ο Ferdinand διέταξαν να απελαθούν όλοι οι Εβραίοι που αρνήθηκαν να ασπαστούν τον Χριστιανισμό. Οι Εβραίοι είχαν τέσσερις μήνες να φύγουν από την Ισπανία και αναγκάστηκαν να πουλήσουν τα σπίτια και τις επιχειρήσεις τους σε χαμηλές τιμές. Εκτιμάται ότι 100.000 Εβραίοι έφυγαν από την Ισπανία εκείνη τη στιγμή. Η απέλαση από την Ισπανία γιορτάζεται κάθε χρόνο από όλους τους Εβραίους στις γιορτές του Tisha B'Av.

Πολλοί Ισπανοί Εβραίοι εγκαταστάθηκαν στην Πορτογαλία, γεγονός που επέτρεψε την άσκηση του Ιουδαϊσμού. Το 1497, ωστόσο, η Πορτογαλία απέλασε επίσης τους Εβραίους. Ο Βασιλιάς Μανουέλ της Πορτογαλίας συμφώνησε να παντρευτεί την κόρη των μονάρχων της Ισπανίας. Ένας από τους όρους για το γάμο ήταν η απέλαση της εβραϊκής κοινότητας της Πορτογαλίας. Στην πραγματικότητα, μόνο οκτώ Εβραίοι εξορίστηκαν από την Πορτογαλία και οι υπόλοιποι μετατράπηκαν, υπό πίεση, σε Χριστιανούς.

Στην πρώτη Σεφαρδική Διασπορά, ένας μεγάλος αριθμός Εβραίων εγκαταστάθηκε στη Βόρεια Αφρική και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ειδικά στην Τουρκία και την Ελλάδα. Οι Ισπανοί εξόριστοι έφεραν μαζί τους μια μοναδική κουλτούρα, γλώσσα (Λαντίνο) και παραδόσεις. Πολλοί από αυτούς τους μετανάστες συνέχισαν να μιλούν Λαντίνο μέχρι τον 20ο αιώνα.

Κατά τη διάρκεια του 15ου και 16ου αιώνα 20.000 από τους Εβραίους που εκδιώχθηκαν εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, η οποία είχε τότε πληθυσμό μόλις 2.000 άτομων. Οι περισσότεροι ήρθαν το 1492/3 και το 1536. Στη Θεσσαλονίκη ίδρυσαν ξεχωριστές συναγωγές (kahal kadosh). Αυτές οι συναγωγές πήραν τα ονόματά τους από τις γενέθλιες χώρες ή πόλεις: Καστίλη, Καταλονία, Αραγόνα, Μαγιόρκα, Λισσαβόνα, Σικελία, Καλαβρία, Απουλία, Προβηγκία, κλπ. Επίσης, η Θεσσαλονίκη δέχτηκε Μαρράνος, οι οποίοι εξορίστηκαν από την Πορτογαλία. Οι Μαρράνος ήταν Εβραίοι από την Ισπανία και την Πορτογαλία οι οποίοι προτίμησαν να αλλάξουν θρησκεία παρά να εγκαταλείψουν τις χώρες τους. Ωστόσο, συνέχισαν να τηρούν τον Ιουδαϊσμό κρυφά. Μάλιστα, κάθε φορά που έπρεπε να μπουν σε Καθολική εκκλησία για τη Θεία Λειτουργία, έλεγαν μέσα τους: «Δε λατρεύω το ξύλο ούτε την πέτρα αλλά μόνο το Θεό που κυβερνά το Σύμπαν». Η Ισπανική Ιερά Εξέταση όμως, ανακάλυψε ότι αυτοί οι αποστάτες δεν ήταν πραγματικοί Καθολικοί και ως εκ τούτου τους εξανάγκασαν να φύγουν. Η άφιξη των Μαρράνος προκάλεσε διάφορα θρησκευτικά και κοινωνικά προβλήματα στις Εβραϊκές Κοινότητες της Θεσσαλονίκης. Οι εξόριστοι από την Ισπανία τους θεωρούσαν κατώτερους, επειδή είχαν αποστατήσει. Ήδη όμως από το 1514 οι ραβινικές αρχές της Θεσσαλονίκης χρειάστηκε να εκδώσουν μία ειδική Ασκαμά (ραβινική απόφαση) με την οποία οι Μαρράνος θεωρούνταν Εβραίοι από κάθε άποψη. Το 1555, όταν οι Μαρράνος από την Ανκόνα καταδιώκονταν από τον Πάπα Παύλο IV, οι Εβραίοι έμποροι της Θεσσαλονίκης αποφάσισαν να μποϊκοτάρουν την Ανκόνα και υποκίνησαν τους Εβραίους εμπόρους σ’ όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία να συμμετέχουν σ’ αυτή τους την κίνηση.

Πληθυσμός τής Θεσσαλονίκης

Έτος   Συνολικός Πληθυσμός    Εβραϊκός Πληθυσμός   Ποσοστό Εβραίων

1842              70,000                          36,000                       51%

1870              90,000                          50,000                      56%

1882/84         85,000                        48,000                      56%

1902             126,000                       62,000                     49%

1913             157,889                     61,439                        39%

1943                53,000 

2000            363,987                       1,000                   0.3%

 Ως τα μέσα του 16ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είχε γίνει το Εβραϊκό κέντρο της Ευρώπης. Καταδιωκόμενοι Εβραίοι απ’ όλη την Ευρώπη έρχονται στη Θεσσαλονίκη για να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή. Ο Σάμουελ Ούσκουε, ένας Εβραίος ποιητής που κατάγεται από Μαρράνος αναφέρει: «Θεσσαλονίκη, είσαι πόλη και μητέρα του Ισραήλ. Ir vaEm be Israel».

Είσαι το πιστό δέντρο της Τορά και της εργασίας, γεμάτη με λουλούδια και επιβλητικά δέντρα για να δοξάζουν το Ισραήλ. Η γη σου είναι γόνιμη, ποτισμένη από τα νερά της συμπόνιας και της φιλοξενίας. Εδώ είναι ο τόπος όπου κάθε στερημένη ή φτωχή ψυχή κυνηγημένη απ’ την Ευρώπη κι άλλα μέρη του κόσμου θα βρει καταφύγιο και παρηγοριά και θα τους δεχτείς στοργικά σα μητέρα, μητέρα του λαού του Ισραήλ, όπως η Ιερουσαλήμ στις ημέρες της δόξας της.»

Εκτιμάται ότι ήδη το 1553 ζούσαν 20.000 Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη. Η γεωγραφική θέση της πόλης και το γεγονός ότι ήταν ένα λιμάνι που αποτελούσε το κλειδί για τα διεθνή εμπορικά δρομολόγια ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, συνετέλεσε στην προσέλκυση μεταναστών. Εμπορεύματα από την Ανατολή έρχονταν στη Θεσσαλονίκη και από κει μεταφέρονταν στη Δύση και αντίστροφα. Οι Εβραίοι μετανάστες διατηρούσαν τις σχέσεις τους με τους ομόθρησκους και τους συναδέλφους από τις χώρες καταγωγής τους- τη Γαλλία, τη Φλάνδρα, την Αίγυπτο και ιδιαίτερα τα Ιταλικά λιμάνια και ειδικά τη Βενετία.

Εκείνη την περίοδο, οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης ήταν συγκεντρωμένοι σε τρεις κυρίως περιοχές: σε μία συνοικία κοντά στο τείχος της πόλης στο λιμάνι, δηλαδή πολύ κοντά στην κεντρική αρτηρία του εμπορίου, στο Φραγκομαχαλά – η γειτονιά των ξένων από την Ευρώπη, όπου μάλλον ζούσε η αριστοκρατία των Εβραίων κατοίκων και τέλος στη συνοικία κοντά στο ιπποδρόμιο, η οποία ήταν κατεξοχήν ελληνική. Δηλαδή, οι Εβραίοι δεν κατοικούσαν κοντά στους άρχοντες της πόλης, τους Τούρκους, οι οποίοι διέμεναν στα ανώτερα μέρη της πόλης. Για να τονίζουν τη δεσπόζουσα θέση τους, οι Τούρκοι εξέδωσαν ένα διάταγμα που ανέφερε ότι τα σπίτια που ανήκαν σε Εβραίους έπρεπε να είναι τουλάχιστον 2 μέτρα χαμηλότερα από τα Τουρκικά.

Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης ήταν τεχνίτες και η πόλη φημιζόταν για τους Εβραίους υφαντές και βαφείς μεταξιού και μαλλιού. Στα γύρω ορυχεία χρυσού και ασημιού και πολλοί από τους εργάτες ήταν Εβραίοι. Υπήρχαν, επίσης, Εβραίοι αγρότες και ψαράδες, επαγγέλματα που δε συναντούμε στους Εβραίους της υπόλοιπης Ευρώπης, κυρίως γιατί δεν επιτρέπονταν από τις τοπικές αρχές.

Η οργάνωση της Εβραϊκής ζωής στη Θεσσαλονίκη είχε ιδιαίτερο χαρακτήρα: Υπήρχαν περίπου 30 ανεξάρτητες συναγωγές, οι οποίες μερικές φορές συνεργάζονταν μεταξύ τους σαν ένα εθελούσιο σώμα που φρόντιζε για τα κοινά συμφέροντα των συναγωγών. Οι Τακανότ (Ραβινικές οδηγίες) που εκδίδονταν από αυτό το σώμα έπρεπε να γίνουν αποδεκτές από κάθε συναγωγή, προκειμένου να τεθούν σε ισχύ. Αυτές περιελάμβαναν τα δικαιώματα των γυναικών, ηθικά ζητήματα, θρησκευτικά ζητήματα, κλπ. Αυτές οι Τακανότ βασίζονταν στις αντίστοιχες από το Τολέδο, την Αραγόνα και την Καστίλη. Οι διοικούντες την κάθε κοινότητα ονομάζονταν παρνασίμ, μεμουνίμ, νιβαρίμ και ανσέι μααμάντ και εκλέγονταν από όλα τα μέλη κάθε συναγωγής. Μία επιτροπή, που εκλεγόταν από τους παρνασίμ κάθε συναγωγής αποφάσιζε την αναλογία των φόρων που η κάθε μία έπρεπε να καταβάλει στις Τουρκικές αρχές, ανάλογα με τον αριθμό των μελών και την οικονομική τους κατάσταση. Οι γυναίκες, τα ορφανά και οι φτωχοί εξαιρούνταν από τους φόρους. 

Κάθε συναγωγή διατηρούσε τα εξής κοινοτικά ιδρύματα: Χεβρά Καντισά, η οποία λεγόταν επίσης και Χεβράτ Κεβαρίμ (επιτροπή τελετών\ενταφιασμού), Γκεμιλούτ Χασαδίμ (φιλανθρωπικό ίδρυμα), Μπικούρ Χολίμ (ιατρική περίθαλψη), Γεσιβά (θρησκευτικό σχολείο) και Μπετ Ντιν (θρησκευτικό δικαστήριο). Η θρησκευτική κεφαλή της κάθε Καάλ Καντός ήταν ο Μαρμπίτς Τορά ή Χαχάμ Σαλέμ, ο οποίος εκλεγόταν για περιορισμένη χρονική περίοδο και συνήθως προερχόταν από την πόλη ή τη χώρα καταγωγής του Καάλ Καντός. Ο Μαρμπίτς Τορά που δίδασκε στη γεσιβά της συναγωγής ήταν συνήθως και ο Νταγιάν της (θρησκευτικός δικαστής) και εκφωνούσε κηρύγματα το Σαμπάτ (Σάββατο) και στις γιορτές. Η αλαχά (Εβραϊκός Νόμος) απαγόρευε στους Εβραίους να απευθύνονται στις Τουρκικές αρχές για κληρονομικά θέματα και για τις κετουμπότ (γαμήλια συμβόλαια). Στα μέσα του 16ου αιώνα ιδρύθηκε ένα κεντρικό Ταλμούδ Τορά (θρησκευτικό σχολείο) που λειτουργούσε ως εκπαιδευτικό και αργότερα ως διοικητικό κέντρο, κοινό για όλες τις συναγωγές.

Η Θεσσαλονίκη έγινε το κέντρο εκμάθησης της Τορά (Παλαιά Διαθήκη και Ταλμούδ) και προσέλκυσε πολλούς μαθητές από το εξωτερικό. Κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα υπήρχαν πολλοί σημαντικοί ραβίνοι, η επιρροή των οποίων απλωνόταν πέρα από τα σύνορα της Θεσσαλονίκης, ακόμα και πέρα από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ανάμεσα στους πιο διαπρεπείς ήταν: ο Σολομών Αλκαμπέτς- ο δημιουργός του Λεχά Ντοντί-, ο Ισαάκ Ανταρμπί- ο συγγραφέας του Ντιβρέι Ριβότ και του Ντιβρέι Σαλόμ-, ο Μωσέ Αλμοσνίνο- δημιουργός πολλών σπουδαίων εργασιών. Επιπλέον, ο Σαμουέλ ντι Μεδίνα (“RaSHdaM”), ο οποίος άφησε πάνω από 1.000 ρεσπόνσα (ερωταποκρίσεις σε θρησκευτικά και καθημερινά θέματα) και συγκαταλέγεται ανάμεσα στις αυθεντίες της αλαχά, των οποίων οι αποφάσεις τόσο στην αλαχά όσο και στην καθημερινή πρακτική είναι πολύ αξιόπιστες μέχρι σήμερα. Η Θεσσαλονίκη ήταν επίσης φημισμένη ως κέντρο της Καμπαλά (Εβραϊκός μυστικισμός), μόλις δεύτερη μετά τη Τσφατ. Συμπληρωματικά στις ραβινικές σχολές της Θεσσαλονίκης το 16ο αιώνα υπήρχε ένα μπετ μιδράς (σχολείο) για πιγιουτίμ (θρησκευτική ποίηση) και τραγούδι και επίσης ένα μπετ μιδράς για κοσμικές σπουδές, στο οποίο διδάσκονταν ιατρική, φυσικές επιστήμες, αστρονομία και άλλα γνωστικά αντικείμενα. Ο διάσημος φυσικός Αμάτο Λουζιτάνο ήταν δάσκαλος σ’ αυτό το σχολείο, όταν εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1558.

Μια Διασπορά Μαράνο πραγματοποιήθηκε έναν αιώνα αργότερα. Μερικοί Marranos είχαν εγκατασταθεί στην Πορτογαλία και τελικά μετακόμισαν στην Ολλανδία, όπου τους επετράπη να ασκούν εξωτερικά τον Ιουδαϊσμό. Πολλοί εγκαταστάθηκαν στη Δυτική Ευρώπη και μετακόμισαν στην Αμερική. Οι Μαράνος που εγκαταστάθηκαν στη Λατινική Αμερική συνέχισαν να ασκούν κρύπτο-Ιουδαϊσμό για πολλά χρόνια επειδή η Ισπανία ξεκίνησε μια έρευνα στις αποικίες του Νέου Κόσμου. Ο φόβος για δίωξη οδήγησε τους Κρυπτο-Εβραίους να εγκατασταθούν σε απομακρυσμένα χωριά. Σήμερα, απόγονοι κρυπτο-Εβραίων βρίσκονται στο Κολοράντο και στο Νέο Μεξικό.

Μεγάλες κοινότητες Σεφαρδιτών ιδρύθηκαν σε Βενετία, Leghorn, Λονδίνο, Μπορντό, Bayonne και Αμβούργο. Αυτοί οι μετανάστες μιλούσαν Πορτογαλικά και Ισπανικά και πολλοί προσαρμόστηκαν στον κυρίαρχο Δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό. Οι Σεφαρδίες ξεκίνησαν επιτυχημένες επιχειρήσεις και τα εμπορικά τους δίκτυα έγιναν διάσημα παγκοσμίως.

Καθ 'όλη τη μεσαιωνική περίοδο στην Ευρώπη, οι Σεφαρδίτες Εβραίοι αντιμετωπίστηκαν ως ελίτ μεταξύ των Εβραίων. Πολλές φορές είχαν μια κοσμική εκπαίδευση και συχνά είχαν μεγάλο πλούτο. Τον 18ο αιώνα, οι Σεφαρδίτες Εβραίοι που ζούσαν στο Άμστερνταμ και στο Λονδίνο, έτειναν να κάνουν διακρίσεις εναντίον των μη Σεφαρδιτών Εβραίων που ήθελαν να προσευχηθούν στις συναγωγές τους αναγκάζοντάς τους να κάθονται χωριστά από το υπόλοιπο της εκκλησίας.

Για εκατοντάδες χρόνια, οι Σεφαρδίτες Εβραίοι ζούσαν, ως dhimmis, σε σχετική ειρήνη με μουσουλμάνους γείτονες και κυβερνήτες στη Βόρεια Αφρική και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Θεωρούνταν πολίτες δεύτερης κατηγορίας, αλλά ήταν ελεύθεροι να ασκήσουν τη δική τους θρησκεία και να συμμετάσχουν στο εμπόριο. Όπως συνέβαινε στην Ισπανία και την Πορτογαλία κατά τη διάρκεια της Χρυσής Εποχής, η Σεφαρδίτες της ανώτερης τάξης στην οθωμανική αυτοκρατορία εργάζονταν ως μεταφραστές.

Οι Σεφαρδικές κοινότητες στον αραβικό κόσμο ήταν πιο ανοιχτές στον εκσυγχρονισμό από ό, τι οι Εσκενάζι ομόλογοί τους στην Ευρώπη. Το σιωνιστικό κίνημα έγινε δημοφιλές στους Σεφαρδίτες Εβραίους στη Βόρεια Αφρική. Πολλοί Σεφαρδίτες Ραβίνοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία υποστήριξαν τον Σιωνισμό και το σιωνιστικό κίνημα εξαπλώθηκε σε πολλές μουσουλμανικές χώρες στη Βόρεια Αφρική, όπως στην Αίγυπτο και την Τυνησία.

Στον Β 'Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Σεφαρδίτες στην Ευρώπη υπέστησαν την ίδια μοίρα με άλλους Εβραίους και οι περισσότεροι χάθηκαν κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Σε μερικά μέρη, όπως η Ολλανδία, έλαβαν κάποια ξεχωριστή μεταχείριση, που σημαίνει ότι ήταν μεταξύ των τελευταίων που εκκαθαρίστηκαν.

Μετά την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ, οι συνθήκες για τους Εβραίους σε πολλές ισλαμικές χώρες έγιναν όλο και πιο άβολες και, σε ορισμένες περιπτώσεις, απειλήθηκαν οι ζωές τους. Στη δεκαετία του 1950 και του 1960, δεκάδες χιλιάδες Σεφαρδίτες Εβραίοι έφυγαν από τη Βόρεια Αφρική και άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής για να εγκατασταθούν στο Ισραήλ, συνήθως αναγκασμένοι από τις μουσουλμανικές αρχές να αφήσουν πίσω τους τα περισσότερα από τα κοσμικά τους αγαθά. Μόλις έφταναν στο Ισραήλ, οι περισσότεροι από τους Σεφαρδικούς μετανάστες εγκαταστάθηκαν σε στρατόπεδα διέλευσης και ευημέρησαν ανεξάρτητα. Οι συνθήκες σε αυτά τα στρατόπεδα ήταν πολύ κακές και ήταν δύσκολο για τους νεοεισερχόμενους να ελιχθούν πάνω από το χαμηλότερο επίπεδο της ισραηλινής κοινωνίας, επειδή είχαν λιγότερη εκπαίδευση από την καθιερωμένη Εσκενάζι κοινότητα. Κατά συνέπεια, πολλοί εργάστηκαν σε επαγγέλματα μπλε γιακά.

Σήμερα, οι εντάσεις παραμένουν μεταξύ των Ashkenazim και του Sephardim στο Ισραήλ λόγω της κακής μεταχείρισης του τελευταίου και του μακρού, δύσκολου δρόμου που έπρεπε να ταξιδέψουν οι Σεφαρδίτες Εβραίοι για να προσεγγίσουν την ισότητα στην κοινωνία. Αν και δεν έχουν ακόμη επιτύχει ισότητα, οι Σεφαρδίτες Εβραίοι καταλαμβάνουν όλο και περισσότερο θέσεις κύρους και επιρροής. Ο Μαροκινός γεννημένος David Levy, για παράδειγμα, υπηρέτησε ως υπουργός Εξωτερικών και, τον Ιούλιο του 2000, ο Ιρανο-γεννημένος Moshe Katsav εκλέχθηκε πρόεδρος.

Εκτός από το Ισραήλ, άλλες μεγάλες Σεφαρδικές κοινότητες αναπτύχθηκαν στην Κεντρική και Νότια Αμερική, τη Ροδεσία και το Βελγικό Κονγκό. Εν τω μεταξύ, οι υπάρχουσες κοινότητες στη Νέα Υόρκη, το Παρίσι και το Λονδίνο μεγάλωσαν. Μία από τις πιο διάσημες Σεφαρδικές συναγωγές είναι η Εκκλησία Shearith Israel, η πρώτη εβραϊκή εκκλησία στη Βόρεια Αμερική και η μόνη εβραϊκή εκκλησία στη Νέα Υόρκη από την ίδρυσή της το 1654 έως το 1825.

Οι Σεφαρδίτες Εβραίοι διατήρησαν την ιδιαίτερη τους γλώσσα, η οποία ήταν ένας συνδυασμός Εβραϊκών και Ισπανικών, γνωστών ως Ladino. Τα Λαντίνο μιλούνται ακόμα από ορισμένες Σεφαρδικές κοινότητες, όπως αυτές στην Ελλάδα, την Τουρκία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Γαλλία και τη Λατινική Αμερική. Σήμερα η μεγαλύτερη κοινότητα που μιλάει Λατίνο βρίσκεται στο Ισραήλ. Κάποιος μπορεί επίσης να διαβάσει τα Ladino στη Σεφαρδική λογοτεχνία.

Όταν οι Εβραίοι έφυγαν από την Ισπανία και την Πορτογαλία υνέχισαν να μιλούν Λάντινο, με την ίδια γραμματική και λεξιλόγιο των Ισπανικών του 14ου και 15ου αιώνα. Οι Σεφαρδικές εξόριστες κοινότητες του Άμστερνταμ, του Λονδίνου και της Ιταλίας ήταν ακόμη σε επαφή με την Ισπανία και ως εκ τούτου συνέχισαν να μιλούν Ισπανικά Castillian.



Οι εξόριστες κοινότητες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ωστόσο, διατήρησαν τα Ισπανικά του 14ου και 15ου αιώνα και δανείστηκαν λέξεις από Εβραϊκά, Αραβικά, Τουρκικά και Γαλλικά, διαφέροντας σημαντικά από τα Καστίλια Ισπανικά. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές διάλεκτοι Ladino. Τα Oriental Ladino χρησιμοποιήθηκαν στην Τουρκία και τη Ρόδο, ενώ τα Δυτικά Ladino μιλήθηκαν στην Ελλάδα, την πΓΔΜ, τη Βοσνία, τη Σερβία και τη Ρουμανία.

Οι Σεφαρδίτες και οι Ασκενάζι Εβραίοι μοιράζονται τις ίδιες αρχές του Ιουδαϊσμού, ακολουθούν το Βαβυλωνιακό Ταλμούδ και το Σουλκάν Αρούκ. Οι διαφορές προκύπτουν στα έθιμα και στη λειτουργία. Για παράδειγμα, στο Πάσχα, οι Σεφαρδικοί Εβραίοι τρώνε κουτάνι (kitniyot), ρύζι και προϊόντα καλαμποκιού. Επίσης, σε πολλά Σεφαρδικά σεντάρ, ο πατέρας θα ξαναδημιουργήσει την εμπειρία της απόκτησης ελευθερίας περιτριγυρίζοντας το τραπέζι και κρατώντας μια συμβολική τσάντα στον ώμο του.

Άλλες διαφορές υπάρχουν στον τρόπο που οι Σεφαρδικοί Εβραίοι τυλίγουν τους ιμάντες τεφλίνης προς τα έξω, ενώ οι Εβραίοι Ασκενάζι τυλίγουν την τεφλίνη προς τα μέσα. Οι Σεφαρδικοί γαμπροί τιμούνται με την άνοδο στην ανάγνωση της Τορά στο Σαμπάτ μετά το γάμο τους, ενώ οι γαμπροί Ασκενάζι καλούνται στην ανάγνωση της Τορά το Σάμπατ πριν από το γάμο.

Τα Σεφαρδικά γραπτά της Torah συνήθως αποθηκεύονται σε έναν μεγάλο ξύλινο κύλινδρο, ο οποίος στέκεται όρθιος όταν ανοίγει. Η περγαμηνή είναι σε όρθια θέση όταν διαβάζεται, ενώ οι κύλινδροι Ashkenazi έχουν μόνο ένα κεντημένο κάλυμμα και διαβάζονται ενώ ξαπλώνουν σε ένα τραπέζι.

Η Σεφαρδική λειτουργεία χρησιμοποιεί τις ίδιες βασικές προσευχές, αλλά προσθέτει διαφορετικούς ψαλμούς και ποιήματα. Η προσευχή, Ein Keloyheinu, απαγγέλλεται στις πρωινές υπηρεσίες του Σαββάτου τόσο για τους Σεφαρδίτες όσο και για τους Ασκενάζι Εβραίους, ωστόσο, διαβάζεται επίσης καθημερινά από τους Σεφαρδίτες. Ο Σεφαρδίτες χρησιμοποιούν επίσης ένα διαφορετικό φωτισμό για την ανάγνωση της Τορά και διαφορετικές μελωδίες για προσευχές. Όλες οι Σεφαρδικές συναγωγές είναι παραδοσιακές, και οι γυναίκες κάθονται ξεχωριστά, συνήθως σε μπαλκόνι.

Ρωμανιώτες Εβραίοι. Οι Ρωμανιώτες Εβραίοι, που δεν είναι ούτε Aσκενάζι ούτε Σεφαρδίτες, εμφανίστηκαν από τις πρώτες Εβραϊκές κοινότητες της Ευρώπης. Τα αρχεία δείχνουν την πρώτη εβραϊκή παρουσία στην Ελλάδα να χρονολογείται στο 300 π.Χ. Μια ερειπωμένη συναγωγή του 2ου αιώνα π.Χ. στο νησί της Δήλου στο Αιγαίο πιστεύεται ότι είναι η παλαιότερη που ανακαλύφθηκε στη Διασπορά.

Αυτοί οι Εβραίοι έγιναν γνωστοί ως Ρωμανιώτες, μιλώντας τη δική τους γλώσσα,τα Yevanica ή Judeo-Greek, μια μορφή Ελληνικών αναμειγμένα με εβραϊκά και γραμμένα με την εβραϊκή αλφάβητο.

Οι Ρωμανιώτικες συναγωγές είχαν μια μοναδική διάταξη. Είχαν τις δικές τους θρησκευτικές παραδόσεις και βιβλίο προσευχής, το Mahzor Romania. Μεγάλο μέρος της λατρείας ήταν στα Yevanic και οι μελωδίες, συμπεριλαμβανομένης της ανάγνωσης της Τορά, ήταν επηρεασμένες σε μεγάλο βαθμό από τη βυζαντινή μουσική.

Μετά την απέλαση των Εβραίων της Ισπανίας το 1492, πολλοί Σεφαρδίτες Εβραίοι βρήκαν καταφύγιο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που τότε κυβερνούσε την Ελλάδα. Σύντομα άνθισαν μεγάλες Σεφαρδικές κοινότητες, κυρίως στη Θεσσαλονίκη, γνωστή ως Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων.

Οι προϋπάρχουσες Ρωμανιώτικες κοινότητες συχνά απορροφούνταν από τις μεγαλύτερες, πλουσιότερες Σεφαρδικές κοινότητες (που μιλούσαν Λαντίνο), που τελικά έγιναν σε μεγάλο βαθμό συνώνυμες με τους Έλληνες Εβραίους.

Μόνο σε απομονωμένα νησιά και στα τραχιά βουνά της δυτικής Ελλάδας οι Ρωμανιώτες παρέμειναν η κυρίαρχη παράδοση και τα Ιωάννινα ήταν η μεγαλύτερη από αυτές τις κοινότητες.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, περίπου 4.000 Ρωμανιώτες Εβραίοι ζούσαν στα Ιωάννινα. Αλλά εν μέσω της οικονομικής δυσκολίας και της αναταραχής που συνόδευσε τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πολλοί ακολούθησαν τους Έλληνες συμπατριώτες τους και μετανάστευσαν.

Οι περισσότεροι πήγαν στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Παλαιστίνη, δημιουργώντας Ρωμανιώτικες συναγωγές στη Νέα Υόρκη και την Ιερουσαλήμ. Αργότερα, ιδρύθηκε μία τρίτη στο Τελ Αβίβ. Στην αρχή του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου, περίπου 2.000 Εβραίοι παρέμειναν στα Ιωάννινα.

Στις 25 Μαρτίου 1944, οι Γερμανοί Ναζί κατέλαβαν τους Εβραίους των Ιωαννίνων, τουε έβαλαν σε ανοιχτά φορτηγά και τους μετέφεραν σε μια κοντινή πόλη. Από εκεί, ένα σιδηροδρομικό ταξίδι εννέα ημερών τους πήγε στο Άουσβιτς.

Τα ονόματα των 1.832 Εβραίων της πόλης που δολοφονήθηκαν είναι σκαλισμένα σε μαρμάρινα δισκία στους τοίχους της συναγωγής. Μεταξύ των νεκρών ήταν περισσότερα από 500 παιδιά κάτω των 13 ετών.

Μόνο 112 Εβραίοι των Ιωαννίνων επέζησαν από τα στρατόπεδα θανάτου. Άλλοι 69 διέφυγαν, αναζητώντας καταφύγιο σε χριστιανικές οικογένειες ή στα βουνά, όπου μερικοί πολέμησαν με την ελληνική αντίσταση. Όταν επέστρεψαν στα Ιωάννινα, πολλοί βρήκαν τις περιουσίες τους λεηλατημένες και τα σπίτια τους κατεχόμενα.

Αλλά δεν ήταν μόνο οι άνθρωποι που εξαφανίστηκαν. Αιώνες παράδοσης εξαφανίστηκαν επίσης.

Ενώ τα Ιωάννινα ήταν η μεγαλύτερη και πιο εμβληματική Ρωμανιώτικη κοινότητα, πολλές άλλες μικρές κοινότητες που ταυτίζονται με την Ρωμανιώτικη παράδοση εξακολουθούν να υπάρχουν σε μέρη όπως η Χαλκίδα και ο Βόλος. Σήμερα, όμως, οι περισσότεροι Εβραίοι από τους Ρωμανιώτες, όπως και οι Σεφαρδίτες συμπατριώτες τους, ζουν στην Αθήνα, τη μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα της Ελλάδας. Η Αθήνα διαθέτει μια Ρωμανιώτικη συναγωγή, που χτίστηκε το 1906, αλλά χρησιμοποιείται μόνο τα Yamim Noraim. ֍

www.fotavgeia.blogspot.com