«Η Μεγάλη Υφεση του '30 μοιάζει με νεροποντή σε σχέση με την ελληνική ολική καταστροφή»

«Η Μεγάλη Υφεση του '30 μοιάζει με νεροποντή σε σχέση με την ελληνική ολική καταστροφή»

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 

Ο πρόεδρος στο Levy Economics Institute του Bard College, εκτελεστικός αντιπρόεδρος και καθηγητής Οικονομικών στην έδρα «Jerome Levy» στο Bard College, μιλάει για την ελληνική οικονομική κρίση μέσα από τα στοιχεία της οικονομετρικής ανάλυσης του Ινστιτούτου που έγινε με ένα ειδικά διαμορφωμένο μακροοικονομικό μοντέλο για τη χώρα μας

Τον περασμένο μήνα, το διεθνούς φήμης Ινστιτούτο Οικονομικών Levy στη Νέα Υόρκη δημοσίευσε μια οικονομετρική ανάλυση για την ελληνική οικονομική κρίση με βάση ένα ειδικά διαμορφωμένο μακροοικονομικό μοντέλο για την Ελλάδα, αλλά στο πρότυπο του μοντέλου που χρησιμοποιεί το Ινστιτούτο με τεράστια επιτυχία τις τελευταίες δεκαετίες για την οικονομία των ΗΠΑ. Τα αποτελέσματα της έρευνας έχουν καλυφθεί από διάφορα μεγάλα δημοσιογραφικά μέσα, συμπεριλαμβανομένου του Reuters. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, μέρος της οποίας αναρτήθηκε στο αμερικανικό ηλεκτρονικό έντυπο «Truthout», ο πρόεδρος του Levy Institute Δημήτρης Β. Παπαδημητρίου και επικεφαλής της οικονομετρικής μελέτης που διεξήχθη μιλά για την αποτυχία του προγράμματος της τρόικας και την ελληνική καταστροφή που συντελείται.

Οι δημόσιες δαπάνες

* Η οικονομετρική ανάλυση του Levy Economics Institute για τις επιπτώσεις της «επεκτατικής λιτότητας» στην Ελλάδα, που πρόσφατα κυκλοφόρησε, απορρίπτει τους ισχυρισμούς της Ε.Ε. και του ΔΝΤ ότι το πείραμα βρίσκεται στο «σωστό δρόμο» και στην ουσία διακωμωδεί την προσπάθεια της ελληνικής κυβέρνησης να εμφανίσει τα δρακόντεια μέτρα λιτότητας και δημοσιονομικής προσαρμογής ως ένα ελληνικό «success story». Περιγράψτε μας εν συντομία τα ευρήματα και τα συμπεράσματα της μελέτης.

- Η Μεγάλη Υφεση της Ελλάδας ολοκληρώνει πλέον μία εξαετία, με την οικονομία να βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση από την έναρξη της εφαρμογής της πολιτικής της λιτότητας ως προαπαιτούμενο της δανειακής συμφωνίας του Μαΐου του 2012, μια πολιτική που όχι απλώς συνεχίζει να εφαρμόζεται αλλά εντατικοποιείται, καθώς χειροτερεύει η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας. Η Μεγάλη Υφεση στις ΗΠΑ τη δεκαετία του '30 μοιάζει, πλέον, με μια έντονη νεροποντή εν συγκρίσει με την ολική καταστροφή που συντελείται στην Ελλάδα εξαιτίας των μνημονιακών πολιτικών. Στη μελέτη εξηγούμε τους λόγους γι' αυτό.

Για παράδειγμα, έπειτα από πέντε χρόνια βαθιάς ύφεσης (1929-1934) όπου το ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά περίπου 20%, η αμερικανική οικονομία άρχισε να βελτιώνεται, ξεκινώντας την αντίστροφη πορεία προς την ανάπτυξη. Στην περίπτωση της Ελλάδας, αντιθέτως, η χώρα έχει χάσει ήδη αρκετά πάνω από το 20% του ΑΕΠ από το επίπεδο που είχε διαμορφωθεί το 2008, ενώ συνεχίζεται ακάθεκτη η καθοδική πορεία της οικονομίας. Η ανεργία στις ΗΠΑ άρχισε να μειώνεται μετά το τέταρτο έτος της ύφεσης, ενώ στην Ελλάδα η ανεργία συνεχίζει να αυξάνεται (έχοντας ήδη ξεπεράσει τα επίπεδα ανεργίας που καταγράφηκαν στις ΗΠΑ στο αποκορύφωμα της Μεγάλης Υφεσης) και η τάση αυτή δεν παρουσιάζει κανένα σημάδι αναστροφής. Κατά το πέμπτο έτος της Μεγάλης Υφεσης, οι προσωπικές καταναλωτικές δαπάνες άρχισαν να ανακάμπτουν στις ΗΠΑ ενώ στην Ελλάδα μειώθηκαν πέρυσι περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χρονιά από την έναρξη της κρίσης.

Η πιο σημαντική διαφορά μεταξύ των αντίστοιχων τροχιών των δύο οικονομιών εντοπίζεται στις δαπάνες δημόσιας κατανάλωσης, μη συμπεριλαμβανομένων των επενδύσεων σε έργα υποδομών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες οι δαπάνες δημόσιας κατανάλωσης συνέχισαν να αυξάνονται κατά τη διάρκεια της ύφεσης, αποτρέποντας την ελεύθερη πτώση της οικονομίας, ενώ στην Ελλάδα έχουν συρρικνωθεί δραματικά - κατά 9,1% μόνο το περασμένο έτος, ένα από τα υψηλότερα ποσοστά μείωσης στη συνεχιζόμενη συρρίκνωση της οικονομίας.

Ως γνωστόν, η απασχόληση στην Ελλάδα βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση: πάνω από ένα εκατομμύριο θέσεις εργασίας έχουν χαθεί από τον Οκτώβρη του 2008, αντιπροσωπεύοντας μείωση της απασχόλησης της τάξης άνω του 28%, ενώ τον Μάρτη του 2013 η «επίσημη» ανεργία κατέγραψε πάνω από 1,3 εκατομμύριο ανέργους, αντιπροσωπεύοντας το 27,4% του εργατικού δυναμικού, που είναι το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας των τελευταίων τριάντα ετών σε οποιαδήποτε βιομηχανοποιημένη χώρα του δυτικού κόσμου.

Οσον αφορά το χρέος, η μείωση του οποίου αποτελούσε πρωταρχικό δήθεν στόχο του βίαιου προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής και λιτότητας, αυξάνεται σταθερά από το 2010, καταλήγοντας μετά το τέλος του πρώτου τριμήνου του 2013 στο 160,50% - ακόμη και έπειτα από ένα μεγάλο κούρεμα που έλαβε χώρα στους ιδιώτες κατόχους ελληνικού κρατικού χρέους το 2012.

Η «επεκτατική λιτότητα»

Οι σημερινές οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες (ραγδαία πτώση του ΑΕΠ, αύξηση του χρέους, μαζική ανεργία, αυξανόμενη φτώχεια, διευρυνόμενη ανισότητα κ.ο.κ.) είναι σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα μιας ηλίθιας πολιτικής που βασίζεται σε μια σαθρή οικονομική θεωρία, η οποία προβάλλει την «επεκτατική λιτότητα» μαζί με τις μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας ως την καλύτερη συνταγή για τη μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη ανάπτυξη σε χώρες όπως η Ελλάδα, δηλαδή για χώρες με μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα και υψηλές αναλογίες δημόσιου χρέους προς ΑΕΠ. Στη μελέτη που αναφέρατε, υποστηρίζουμε, με βάση προσομοιώσεις που είναι βασισμένες σε ένα μακροοικονομικό μοντέλο αποθεμάτων-ροών και ειδικά κατασκευασμένο για την ελληνική οικονομία, ότι η παρατεταμένη λιτότητα θα οδηγήσει σε συνεχή πτώση της απασχόλησης δεδομένου ότι το πραγματικό ΑΕΠ δεν θα αυξηθεί αρκετά γρήγορα για να αποτρέψει, πόσω μάλλον να αντιστρέψει, την πτωτική τάση στην αγορά εργασίας.

Στο πλαίσιο αυτό, είναι παράλογο να θεωρεί κανείς ως θετικά σημάδια όλα αυτά τα φρικτά αποτελέσματα, πόσω μάλλον ως μια «επιτυχημένη ιστορία». Αλλά οι φριχτές οικονομικές και κοινωνικές τάσεις που βλέπουμε δεν αποτελούν καμία έκπληξη: αντιθέτως, ήταν αναμενόμενες ως επακόλουθα απαξιωμένων οικονομικών υποθέσεων που συνδέονται με το δόγμα του νεοφιλελευθερισμού. Οι προσομοιώσεις του Ινστιτούτου Levy δείχνουν ξεκάθαρα ότι η δημοσιονομική συστολή σε περιόδους ύφεσης δεν οδηγεί σε μια «επιτυχημένη ιστορία», αλλά -αντιθέτως- στην επιταχυνόμενη πτώση της οικονομίας.

Η συνεχιζόμενη καταστροφή στην Ελλάδα είναι τόσο τεράστια που κάνει το νου να σαστίζει. Η αναστροφή των οικονομικών τάσεων στην Ελλάδα θέτει σοβαρές προκλήσεις πολιτικής, καθώς οι επιλογές έχουν στενέψει αφόρητα. Σε ένα διάστημα περίπου τριάμισι ετών, ένα άγριο νεοφιλελεύθερο πείραμα έχει μετατρέψει την Ελλάδα από ανεπτυγμένη οικονομία σε αναδυόμενη οικονομία που βρίσκεται στα πρόθυρα μιας ανθρωπιστικής κρίσης. Στο σημείο αυτό, τίποτα λιγότερο από ένα πρόγραμμα οικονομικής ανάκαμψης στιλ Μάρσαλ δεν θα μπορούσε να βγάλει την Ελλάδα από την κρίση και να ανακτηθεί ο χαμένος πλούτος του ΑΕΠ. Στις προσομοιώσεις της οικονομετρικής ανάλυσης που κάναμε για την ελληνική οικονομική κρίση, ένα σχέδιο ανάκαμψης της τάξης των 40 δισ. ευρώ, εστιασμένο γύρω από τη δημόσια κατανάλωση και επένδυση, θα μπορούσε να αποδειχθεί ένα πραγματικό ελληνικό «success story».

Τα «σενάρια» ΔΝΤ και Ε.Ε.

* Πάνω σε ποια βάση, λοιπόν, ανέμεναν οι διεθνείς δανειστές της χώρας ότι θα λειτουργήσει επιτυχώς η πολιτική της λιτότητας στην περίπτωση της Ελλάδας, ιδίως όταν η οικονομία βρισκόταν ήδη σε ύφεση; Και γιατί δεν τερματίζουν αυτή την επικίνδυνη επιδίωξη, όταν όλα τα οικοδομικά στοιχεία αποκαλύπτουν πόσο αποτυχημένο είναι το εν λόγω πείραμα;

- Πρόσφατες εκθέσεις του ΔΝΤ αναφέρουν ανησυχίες που εκφράστηκαν σχεδόν εξαρχής από οικονομολόγους του Ταμείου σχετικά με την πρώτη δανειακή συμφωνία. Αλλά είναι φανερό ότι αγνοήθηκαν αυτές οι απόψεις και, αντί να υπάρξει ένα πραγματικό πρόγραμμα διάσωσης, το Ταμείο και η Ε.Ε. επικεντρώθηκαν στη διάσωση των γερμανικών και γαλλικών τραπεζών λόγω της μεγάλης έκθεσής τους σε ελληνικά κρατικά ομόλογα. Ηλπιζαν πως με αυτό τον τρόπο θα μπορούσαν επίσης να αποτρέψουν τη διάβρωση της επενδυτικής εμπιστοσύνης και τη μετάδοση της κρίσης σε άλλες υπερχρεωμένες χώρες της Ευρωζώνης όπως η Ισπανία και η Ιταλία.

Τόσο το ΔΝΤ όσο και η Ε.Ε. παρουσίαζαν ενθαρρυντικά σενάρια σχετικά με τις επιπτώσεις των πολιτικών που εφάρμοζαν στην Ελλάδα, αλλά οι προβλέψεις τους ήταν βασισμένες σε λανθασμένες εκτιμήσεις γύρω από τα δημόσια οικονομικά της Ελλάδας και εσφαλμένες εκτιμήσεις των δημοσιονομικών πολλαπλασιαστών και τις επιπτώσεις που θα είχε η λιτότητα σε μια οικονομία που βρισκόταν ήδη σε ύφεση. Ωστόσο, παρά την παραδοχή του ΔΝΤ ότι διέπραξε σημαντικά λάθη, τόσο το Ταμείο όσο και η Ε.Ε. απορρίπτουν την ανάγκη αναθεώρησης ή απόρριψης του προγράμματος που εφαρμόζουν, επιμένοντας δογματικά ότι το πρόγραμμα είναι «σε γενικές γραμμές σωστό». Στο τέλος, όμως, θα πρέπει να προχωρήσουν αναγκαστικά σε άλλο ένα «κούρεμα» χρέους προτού τερματίσουν το πρόγραμμα, καθώς η αποτυχία του ελληνικού προγράμματος μπορεί να βάλει ταφόπλακα στην ίδια την ύπαρξη του ΔΝΤ και να οδηγήσει στη διάλυση της Ευρωζώνης.

Το νεοφιλελεύθερο δόγμα

* Ενα από τα κύρια επιχειρήματα της τρόικας για νεοφιλελεύθερες οικονομικές μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα είναι ότι η αγορά εργασίας στη χώρα είναι ιδιαίτερα άκαμπτη. Πώς ακριβώς ορίζει κανείς τις άκαμπτες αγορές εργασίας και σε ποιο βαθμό αληθεύει ο ισχυρισμός των νεοφιλελεύθερων ότι επηρεάζουν αρνητικά την οικονομία;

- Οι εκφράσεις αυτού του είδους είναι ιδεολογικά φορτισμένες. Με την έννοια άκαμπτες αγορές, αυτό που εννοούν οι νεοφιλελεύθεροι είναι ότι οι εργαζόμενοι δεν πρέπει να προστατεύονται από ισχυρά συνδικάτα με διαπραγματευτικές συμφωνίες που καλύπτουν μισθούς και επιδόματα και περιλαμβάνουν ρήτρες σχετικά με τις διακρίσεις στην πρόσληψη και την απόλυση εργαζομένων και πρόσβαση στις κρατικές αρχές για μη συμμόρφωση των επιχειρήσεων. Το νεοφιλελεύθερο δόγμα δεν κάνει διακρίσεις ανάμεσα σε αγορές προϊόντων και εργασίας. Αλλά η εργασία δεν είναι όπως το ρύζι όπου η τιμή του ανεβαίνει ή κατεβαίνει με βάση τη ζήτηση και την προσφορά. Με βάση τη λογική του νεοφιλελευθερισμού, η εργασία είναι απλά κόστος που πρέπει να μειωθεί, όχι περιουσιακό στοιχείο που πρέπει να αναπτυχθεί. Υπάρχουν όλο και περισσότερες αποδείξεις από οικονομικές μελέτες που παρουσιάζουν αντίθετα συμπεράσματα από αυτά στα οποία έχει καταλήξει η νεοφιλελεύθερη σκέψη.

Η διόγκωση της ανεργίας

* Οι μισθοί έχουν πετσοκοπεί δραματικά στην Ελλάδα, ωστόσο η ανεργία συνεχίζει να αυξάνεται. Ποιος επωφελείται από χαμηλόμισθους εργαζομένους;

- Με βάση τον εναρμονισμένο δείκτη ανταγωνιστικότητας για το μοναδιαίο κόστος εργασίας, το σχετικό μοναδιαίο κόστος εργασίας στην Ελλάδα έχει μειωθεί περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα στην Ευρωζώνη - με εξαίρεση τη Γερμανία, η οποία διατηρεί συστηματικά χαμηλές τιμές μέσω της συμπίεσης των μισθών. Παρά τους χαμηλότερους μισθούς, η ανεργία στην Ελλάδα διογκώνεται επειδή η χώρα βρίσκεται σε ύφεση που έχει προκληθεί από τη συνεχιζόμενη και εντεινόμενη λιτότητα, η οποία συνθλίβει τόσο τη δημόσια και ιδιωτική κατανάλωση όσο και τις δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις. Κάτω από αυτές στις συνθήκες, η αυξανόμενη ανεργία θα σπρώξει ακόμα προς τα κάτω τους μισθούς, ωφελώντας φυσικά τον ιδιωτικό εταιρικό τομέα και το μεγάλο κεφάλαιο και ωθώντας ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό του εργαζόμενου πληθυσμού στα όρια της φτώχειας.

Η αδιαφορία των δανειστών

* Τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και η Ε.Ε. έχουν δείξει τρομερή αδιαφορία μέχρι τώρα για τη μάστιγα της ανεργίας στην Ελλάδα, η οποία, ανάμεσα σε άλλους παράγοντες, στρέφει όλο και μεγαλύτερο μέρος των νέων στην αγκαλιά του νεοναζιστικού κόμματος Χρυσή Αυγή. Ποιος είναι ο κύριος λόγος για τον οποίον δεν λαμβάνονται δραστικά μέτρα για την καταπολέμηση της ανεργίας;

- Δε νομίζω ότι η ελληνική κυβέρνηση αδιαφορεί για τη μάστιγα της ανεργίας, αν και είναι γεγονός ότι οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν ανέπτυξαν ποτέ κατάλληλες πολιτικές για την αντιμετώπιση της ανεργίας στην Ελλάδα, η οποία είχε ανέκαθεν κυκλικά και διαρθρωτικά αίτια. Το πρόβλημα είναι ότι από τη στιγμή που μια χώρα αναγκάστηκε να δεχτεί χρήματα από άλλους, δεν υπάρχει άλλη επιλογή από το να αποδεχθεί τους όρους που έθεσαν οι δανειστές. Οι δανειστές αδιαφορούν για την απώλεια της παραγωγικότητας και την αύξηση της ανεργίας, της φτώχειας και όλων των άλλων οικονομικών δεινών που συνοδεύουν τις συμφωνίες δανεισμού όταν μια χώρα έχει χρεοκοπήσει. Αυτό που είναι απόλυτα βέβαιο είναι ότι οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν έπαιξαν ποτέ σωστά τα χαρτιά τους απέναντι στο Βερολίνο, τις Βρυξέλλες, τη Φρανκφούρτη και την Ουάσιγκτον. Αυτό που μπορεί κάποιος να κατηγορήσει τις ελληνικές κυβερνήσεις είναι για το γεγονός ότι αποδέχονται συνεχώς ακόμη σκληρότερα μέτρα λιτότητας, προσποιούμενες ότι οι ιδεολογικές μετατοπίσεις είναι διαζευγμένες από τις οικονομικές συνθήκες που προκύπτουν από τις ίδιες τις δράσεις τους.

Ελαττωματικός σχεδιασμός

* Η οικονομετρική ανάλυση του Ινστιτούτου Levy σχετικά με την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας περιλαμβάνει προσομοιώσεις μοντέλων προκειμένου να αξιολογήσει τις επιπτώσεις της λιτότητας για τα επόμενα χρόνια. Τι πρέπει να αναμένει ο ελληνικός λαός εάν συνεχιστούν οι σημερινές πολιτικές λιτότητας;

- Οι προβλέψεις μας αποκαλύπτουν τον ελαττωματικό σχεδιασμό του προγράμματος της τρόικας, που καταλήγει σε ασυνεπείς στόχους όσον αφορά τις αναλογίες ελλείμματος προς ΑΕΠ, την αύξηση του ΑΕΠ και την ανεργία και δείχνουν ότι, σε περίπτωση που συνεχιστεί το συμφωνηθέν πρόγραμμα λιτότητας, η ανεργία θα αυξηθεί στο 34% έως το τέλος του 2016, απορρίπτοντας τις προβλέψεις της τρόικας για ποσοστό ανεργίας λίγο πάνω από το 20%. Φυσικά, είναι εκπληκτικό, ακόμη και αν αποδειχτούν σωστές οι προβλέψεις της τρόικας, και υπάρχουν πολλοί λόγοι να πιστεύει κανείς ότι θα πέσουν και πάλι έξω (σκεφτείτε μόνο ότι η τρόικα έχει ήδη αναθεωρήσει τέσσερις φορές προς το χειρότερο τις προβλέψεις της για την ελληνική οικονομία!), να θεωρείται δείγμα επιτυχίας του προγράμματος που εφαρμόζεται για τη λεγόμενη «διάσωση» της χώρας ένα ποσοστό ανεργίας που ξεπερνά το 20%.