Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ/Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΝΔΟΞΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (ΑΓΓΛΙΑ)/ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ (1.500-1.800)
Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΑ 16ος – 18ος Αι. (1.500-1.800)
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΗΣΑΝ ΤΗΝ ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΤΩΝ ΠΡΩΙΜΩΝ ΝΕΩΝ ΧΡΟΝΩΝ.
Α) Λόγοι που ευνόησαν την επικράτηση της απολυταρχίας:
1. Οι νέες πηγές πλούτου, που διευκόλυναν τη συντήρηση ενός ολοένα αυξανόμενου γραφειοκρατικού μηχανισμού.
2. Η διατήρηση ισχυρού και ετοιμοπόλεμου στρατού, λόγω των συνεχών πολέμων.
3. Επιβολή της κοσμικής εξουσίας στη θρησκευτική, καθοριστική σ’ αυτήν την εξέλιξη ήταν η συμβολή της Μεταρρύθμισης.
ΧΑΡΤΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΚΟΝΤΑΕΤΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥ
4. Τα δεινά του Τριαντακονταετούς Πολέμου σε συνδυασμό με την κοινωνική κρίση των μέσων του 17ου αιώνα, ευνόησαν στη δημιουργία ενός κλίματος για ισχυρές και σταθερές κυβερνήσεις που θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν την ειρήνη και τη σταθερότητα.
5. Η συμπόρευση της ανόδου της απόλυτης μοναρχίας με τη συγκρότηση του σύγχρονου κράτους, τη λειτουργία του οποίου δεν ήταν σε θέση να εξασφαλίσουν μόνοι τους οι ευγενείς και οι κατακερματισμένες ομάδες της φεουδαρχίας.
Στήριγμα της απόλυτης μοναρχίας, υπήρξε μια μορφωμένη υπαλληλία, ενώ κέρδισε την εύνοια των πλούσιων αστών.
ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΨΕΩΝ ΤΩΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΑΣ ΜΠΟΝΤΕΝ & ΧΟΜΠΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ – ΤΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ – ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΑΡΧΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ.
Η απολυταρχία, δεν ήταν απλά ένα σύστημα διακυβέρνησης. Πρωτίστως αποτέλεσε μια ιδέα, ένα ιδανικό που βρήκε τους θεωρητικούς εκφραστές της, στα πρόσωπα κορυφαίων πολιτικών στοχαστών της εποχής:
1. Ο Γάλλος Ζαν Μποντέν (1530-1596), υποστήριξε ότι η βασιλική εξουσία έπρεπε να είναι απεριόριστη. Την μοναδική της δέσμευση αποτελούσαν το θείο και ο φυσικός νόμος. Αντίθετα, δε χρειάζονταν νομοθετικά και αντιπροσωπευτικά σώματα και ο λαός έπρεπε να υπακούει δίχως να κατέχει το δικαίωμα της εξέγερσης. Ήταν ο πρώτος που διατύπωσε τη θεωρία της κυριαρχίας, δηλαδή της «δια βίου άσκησης της απόλυτης εξουσίας του μονάρχη επάνω στους υπηκόους του».
2. Ο δεύτερος μεγάλος θεωρητικός της απολυταρχίας, ήταν ο Τόμας Χομπς (1588-1679). Όπως και ο Μποντέν,
Τόμας Χομπς
συνέθεσε το έργο του σε μια εποχή κρίσης της απολυταρχίας (Σφενδόνη στη Γαλλία, εμφύλιος στην Αγγλία). Τα δύο του έργα De cive (1642) και Λεβιάθαν (1651) στηρίζουν την ιδέα πως οι άνθρωποι στην αρχή της ιστορίας τους ζούσαν σε μια φυσική κατάσταση, όπου κυριαρχούσε η αναρχία, η αθλιότητα, η βία και η ανασφάλεια. Στην προσπάθεια υπέρβασης της φυσικής κατάστασης (status naturalis) σύναψαν ένα συμβόλαιο, με το οποίο εκχώρησαν όλα τα δικαιώματά τους στον ηγεμόνα, με αντάλλαγμα την ασφάλειά τους. Αντίθετα με τη θεωρία του Μποντέν, η εξουσία του ηγεμόνα δε γνώριζε περιορισμούς από το φυσικό ή το θείο νόμο, ήταν απόλυτη, τελεσίδικη και αμετάκλητη. Στο σημείο που συγκλίνει με τον Μποντέν είναι στο ότι οι υπήκοοι όφειλαν υπακοή στο μονάρχη τους άνευ όρων.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΠΕΡΙΟΡΙΖΑΝ ΤΗΝ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΣΤΗΝ ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ
Στην εφαρμογή του ιδεώδους της απολυταρχίας, υπήρχε απόσταση μεταξύ θεωρίας και πράξης, καθώς στην πραγματικότητα γνώριζε διάφορους περιορισμούς και δοκιμασίες. Το κράτος των Πρώιμων Νέων Χρόνων δεν ήταν ακόμα τόσο ισχυρό και τα περιθώρια επέμβασής του στην καθημερινότητα των κατοίκων όλης της επικράτειας ήταν περιορισμένα. Οι μονάρχες συνήθως σέβονταν τους γραπτούς και άγραφους νόμους, το εθιμικό δίκαιο και τις παραδόσεις των υπηκόων τους και δεν παράβλεπαν τα συμφέροντα των ανώτερων κοινωνικών τάξεων, κυρίως των ευγενών και των εμπόρων. Στην πραγματικότητα η απόλυτη μοναρχία δεν κατόρθωσε να επικρατήσει ολοκληρωτικά. Τα όργανα αντιπροσώπευσης των μεσαιωνικών τάξεων (των ευγενών, του κλήρου και σε μικρότερο βαθμό των αστών των πόλεων) λειτουργούσαν ως αντίβαρο στη βασιλική εξουσία: οι επαρχιακές συνελεύσεις στη Γαλλία, το Parliament στην Αγγλία και τη Σικελία, τα κόρτες στην Ισπανία, το Γενικό Συμβούλιο στις Κάτω Χώρες, η Σεμ στην Πολωνία, το Ρίκσνταγκ στη Σουηδία, το Ράιχσταγκ στη Γερμανική Αυτοκρατορία και τα Landtage (περιφερειακά κοινοβούλια) στα γερμανικά κράτη. Αυτά τα αντιπροσωπευτικά όργανα των κυρίαρχων στρωμάτων σπανίως διαλύονταν από τους μονάρχες, οι οποίοι ωστόσο τα παράκαμπταν, παρακώλυαν τη λειτουργία τους, τα υπονόμευαν και σε πολλές περιπτώσεις τα αποδυνάμωναν. Οι αντιδράσεις των ευγενών και των τοπικών αρχόντων στις απολυταρχικές μεθοδεύσεις συχνά έπαιρναν τη μορφή εξεγέρσεων στην Ευρώπη των Πρώιμων Νέων Χρόνων.
ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ. ΚΥΡΙΩΣ ΜΕ ΤΟ ΕΡΓΟ – ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΗΓΕΜΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥ ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΥ ΙΔ’.
ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ ΙΔ’
Στην Γαλλία είχαν γίνει βήματα ενίσχυσης της μοναρχικής εξουσίας ήδη από την εποχή του ύστερου Μεσαίωνα, μέσω της συγκρότησης ενός αξιόπιστου γραφειοκρατικού μηχανισμού, της τακτικής είσπραξης φόρων από τους υπηκόους και της ύπαρξης ισχυρού στρατού, λόγω του Εκατονταετούς Πολέμου, ο οποίος συνέβαλε στον περιορισμό των αποσχιστικών τάσεων και την αποδυνάμωση της αριστοκρατίας. Επιπλέον το 1516, ο Γάλλος βασιλιάς απέκτησε το προνόμιο διορισμού όλων των επισκόπων και ηγουμένων, εδραιώνοντας την πολιτική υπεροχή του έναντι της εκκλησίας. Δύο γεγονότα στη διάρκεια του 16ου αιώνα – οι συνεχείς πολεμοι με την Ισπανία των Αψβούργων στο Α’ μισό και ο εμφύλιος μεταξύ καθολικών και Ουγενότων στο Β’ μισό – εξασθένισαν τη γαλλική μοναρχία για δεκαετίες. Ο Ερρίκος Δ’ της Ναβάρας, απεκατέστησε την εσωτερική γαλήνη και με τη βοήθεια του πρωθυπουργού Συλλύ προώθησε τον οικονομικό εκσυγχρονισμό και στις απποικίες της Βόρειας Αμερικής. Ακολούθως, ο Λουδοβίκος ΙΓ’ με τη βοήθεια του παντοδύναμου πρωθυπουργού Ρισελιέ, κατά την περίοδο 1624-1642, εξόντωσε τους απείθαρχους ευγενείς και τους Ουγενότους. Ωστόσο, η μοναρχία φτάνει στο απόγειό της την εποχή του Λουδοβίκου ΙΔ’, όταν η Γαλλία ήταν με διαφορά η μεγαλύτερη δύναμη στην Ευρώπη. Ο ίδιος ενσάρκωσε την ιδέα της απόλυτης μοναρχίας και πίστευε πως ήταν μονάρχης ελέω θεού από τον οποίο εξαρτιόταν η ευημερία του λαού του. Με τη βοήθεια του βασιλικού συμβουλίου και των υπουργών, κυβέρνησε ως επικεφαλής ενός βελτιωμένου γραφειοκρατικού μηχανισμού που επεκτείνει τις δικαιοδοσίες του σε όλες τις πτυχές της δημόσιας ζωής (διοίκηση, δίκαιο, οικονομία). Φορείς της βασιλικής εξουσίας στην επαρχία ήταν οι βασιλικοί επιμελητές που ασκούσαν τη διακυβέρνηση και οι στρατιωτικοί διοικητές. Ο μονάρχης από την πλευρά του όφειλε να σέβεται την εδαφική ακεραιότητα της χώρας, τους κανόνες διαδοχής, τη ρωμαιοκαθολική θρησκεία, τη ζωή και τα αγαθά των υπηκόων του. Εκτός της πολιτικής η απολυταρχία ήταν και οικονομική (μερκαντιλισμός). Επίσης, στην περίοδο της βασιλείας του συμπεριφέρθηκε αυταρχικά στα θρησκευτικά ζητήματα και αποδυνάμωσε πολιτικά τους ευγενείς. Συγκεντρώνοντας στην πιο λαμπρή αυλή της Ευρώπης, τους πιο ισχυρούς ευγενείς κατάφερε να τους ελέγχει καλύτερα, ενώ ταυτόχρονα προσέδιδε μεγαλύτερο κύρος στη βασιλεία του. Ωστόσο η αυστηρή και συνετή πολιτική του Λουδοβίκου ΙΔ’ δεν βρήκε άξιους συνεχιστές κι έτσι από το 1715 μέχρι και την Γαλλική Επανάσταση, στη Γαλλία επικράτησε η αυθαιρεσία, η διαφθορά, η κακοδιαχείριση και η σπατάλη. Τα φαινόμενα αυτά επιδείνωσαν τα ήδη οξυμένα προβλήματα των μεσαίων και κατώτερων στρωμάτων.
ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΣΙΑ & ΤΗΝ ΡΩΣΙΑ ΜΕΧΡΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 18ου Αι. (έως 1750)
Ο πρώτος απόλυτος μονάρχης της Πρωσίας ήταν ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος (1640-1688) από την οικογένεια των Χοεντσόλερν. Φρόντισε να δημιουργήσει μόνιμο στρατό και συγκεντρωτικό σύστημα διακυβέρνησης. Επιβλήθηκε στους ευγενείς και συγκρότησε ένα σώμα αξιωματούχων πιστών στον ηγεμόνα. Ο εγγονός του Φρειδερίκος Γουλιέλμος Α’ συνέχισε το έργο του προκατόχου του. Εισήγαγε την υποχρεωτική στράτευση και επέβαλε ένα συγκεντρωτικό διοικητικό σύστημα, το οποίο εξαρτιόταν άμεσα από τον ίδιο. Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν η δημιουργία μιας αξιόπιστης υπαλληλίας. (186)
Μεγάλος Πέτρος
Ο Μεγάλος Πέτρος της Ρωσίας, επέβαλε δια της βίας έναν εκσυγχρονισμό δυτικού τύπου αγνοώντας προκλητικά τα έθιμα των Ρώσων. Θανάτωσε χιλιάδες υποτιθέμενους αντιπάλους του. Κατήργησε κάθε ίχνος τοπικής εξουσίας και όλες οι επαρχίες τέθηκαν υπό την επίβλεψη και τις διαταγές μιας αστυνομίας με δικαιοδοσίες σε όλη τη χώρα. Αφαίρεσε κάθε εξουσία από τον ορθόδοξο πατριάρχη Μόσχας, θεσμό που κατήργησε. Αντίθετα εισήγαγε και εκχώρησε όλες τις θρησκευτικές αρμοδιότητες σε μια ιερή σύνοδο που βρίσκονταν υπό τον έλεγχό του. Επέβαλε φορολογία σε όλους τους τομείς και ενίσχυσε την εγχώρια βιοτεχνία και τις εξαγωγές. Έθεσε τις βάσεις για την συνεργασία με τους ευγενείς προς όφελος και των δύο. Μια παντοδύναμη μυστική αστυνομία, μια ισχυρή εκτεταμένη γραφειοκρατία και μια πειθήνια εκκλησία αποτέλεσαν τα βασικά στηρίγματα της απολυταρχίας στη Ρωσία για ακόμα δύο αιώνες.
ΘΕΣΗ & ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΥΓΕΝΩΝ ΣΤΗ ΜΟΝΑΡΧΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ
Το απολυταρχικό κράτος διαφύλαξε το φεουδαρχικό κοινωνικό καθεστώς. Οι ευγενείς δεν έχασαν τα προνόμιά τους στην οικονομία και την κοινωνία αλλά συνάμα υπηρέτησαν το απολυταρχικό καθεστώς.
Η απολυταρχία δεν εξαφάνισε τα αριστοκρατικά προνόμια, αντίθετα προστάτευσε και σταθεροποίησε την κοινωνική κυριαρχία της κληρονομικής αριστοκρατικής τάξης στην Ευρώπη. Εξάλλου τόσο η αριστοκρατία όσο και η μοναρχία έπεσαν θύματα της Γαλλικής επανάστασης. «…Σε όλη τη διάρκεια των Πρώιμων Νέων Χρόνων η κυρίαρχη οικονομική και πολιτική τάξη ήταν η ίδια με τη μεσαιωνική εποχή: η φεουδαρχική αριστοκρατία. Αν και υπέστη βαθιές μεταβολές και μεταμορφώσεις μεταξύ 16ου & 18ου αιώνα, δεν εκτοπίστηκε ποτέ από την πολιτική εξουσία» Anderson Perry
Η απολυταρχία σαν σύστημα διακυβέρνησης και ακόμα περισσότερο ως πολιτική φιλοσοφία απέτυχε να σταθεροποιήσει το πολιτικό καθεστώς στην Ευρώπη για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η Γαλλική Επανάσταση προκάλεσε βίαιες ανατροπές και βαθιά ρήγματα στο πολιτικό σύστημα της Ευρώπης, ενώ ο φιλελευθερισμός και ο κοινοβουλευτισμός ενέπνευσαν την παγκόσμια δύναμη του 19ου αιώνα (Μεγάλη Βρετανία) και την παγκόσμια υπερδύναμη του 20ου αιώνα (Η.Π.Α.).
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ – ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ – ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΦΩΤΙΣΜΕΝΗΣ ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΑΣ.
Η φωτισμένη απολυταρχία δεν αποτελούσε ξεχωριστό πολιτικό σύστημα, εφόσον διατήρησε τα περισσότερα δομικά στοιχεία και μέσα επιβολής της απόλυτης μοναρχίας. Η φωτισμένη απολυταρχία (ή «δεσποτεία») προήλθε από τις επαφές ορισμένων ηγεμόνων με τις νεωτεριστικές ιδέες του Διαφωτισμού για το κράτος και την εξουσία και από την επιθυμία να τις εφαρμόσουν στα κράτη τους. Αν και τα αποτελέσματα υπήρξαν περιορισμένα, ενισχύθηκε η πίστη στην ορθολογική και όχι θεία προέλευση της μοναρχίας, προβλήθηκε η αντίληψη του κράτους ως αποπροσωποποιημένου και αφηρημένου θεσμού, όπως και του ηγεμόνα ως οργάνου της κοινωνίας.
ΧΩΡΕΣ ΠΟΥ ΕΥΔΟΚΙΜΗΣΕ Η ΦΩΤΙΣΜΕΝΗ ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΑ & ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ & ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΤΩΝ ΦΩΤΙΣΜΕΝΩΝ ΜΟΝΑΡΧΩΝ ΑΥΣΤΡΙΑΣ – ΠΡΩΣΙΑΣ – ΡΩΣΙΑΣ.
ΧΩΡΕΣ ΠΟΥ ΕΥΔΟΚΙΜΗΣΕ:
Μεγαλύτερη απήχηση βρήκαν οι ιδέες του Διαφωτισμού ανάμεσα στους μονάρχες της Αυστρίας, της Πρωσίας και της Ρωσίας. Και εκεί όμως ήταν περιορισμένες, επιφανειακές και σύντομες. Επίσης, η εκδοχή της φωτισμένης απολυταρχίας επηρέασε και μια σειρά μικρών κρατών και υιοθετήθηκε ως τρόπος διακυβέρνησης από τους φιλομεταρρυθμιστές Γερμανούς ηγεμόνες της Βαϊμάρης, της Βάδης, της Βιττεμβέργης, της Σαξονίας και άλλων, όπως από τους μονάρχες (και υπουργούς) της Δανίας, της Σουηδίας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και των ιταλικών κρατών της Σαβοΐας, της Τοσκάνης, της Πάρμας και της Νεάπολης, όπως και από μερικούς Φαναριώτες ηγεμόνες των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών της Βλαχίας και της Μολδαβίας.
ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ & ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΤΩΝ ΦΩΤΙΣΜΕΝΩΝ ΜΟΝΑΡΧΩΝ ΑΥΣΤΡΙΑΣ – ΠΡΩΣΙΑΣ – ΡΩΣΙΑΣ:
Μεγάλη Αικατερίνη
Οι γνωστότεροι εκπρόσωποι της φωτισμένης απολυταρχίας στην Ευρώπη του 18ου αιώνα ήταν ο Ιωσήφ Β’ της Αυστρίας (σε μικρότερο βαθμό και η μητέρα του Άννα Θηρεσία), ο Φρειδερίκος ο Μέγας της Πρωσίας και η Μεγάλη Αικατερίνη της Ρωσίας. Οι μεταρρυθμίσεις στην Αυστρία των Αψβούργων άρχισαν από την Μαρία Θηρεσία με την συμπαράσταση του πρωθυπουργού της Kaunitz, δημιούργησε τακτικό αυτοκρατορικό στρατό και περιόρισε την εξουσία της εκκλησίας προς όφελος του κράτους. Κρατικοποίησε τα σχολεία όλων των βαθμίδων και συνέβαλε στην προαγωγή και επέκταση της στοιχειώδους, μέσης και ανώτερης εκπαίδευσης. Ακόμα πιο ένθερμος υποστηρικτής της φωτισμένης απολυταρχίας, υπήρξε ο γιος της Ιωσήφ Β’ (1780-1790), γνωστός και ως «εστεμένος επαναστάτης». Η ριζοσπαστική πολιτική που ακολούθησε προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις του κλήρου και της αριστοκρατίας. Ο αυτοκράτορας έθεσε στόχο της πολιτικής του την βελτίωση της ποιότητας ζωής των χαμηλών στρωμάτων. Ωστόσο, τα σχέδιά του για απελευθέρωση των δουλοπάροικων, επιβολή φόρων στους ευγενείς, δημιουργίας κοσμικής παιδείας και μείωσης της εκκλησιαστικής περιουσίας δεν υλοποιήθηκαν λόγω της αντίδρασης των ευγενών (κυρίως των Ούγγρων) και του κλήρου. Κατάφερε όμως να δημιουργήσει ένα προηγμένο γραφειοκρατικό σύστημα (καμεραλισμός) στην Αυστρία. Τη δημόσια διοίκηση στελέχωσαν άρτια καταρτισμένοι, επαγγελματίες και νομιμόφρονες γραφειοκράτες, που δρούσαν ανασχετικά απέναντι στα συμφέροντα των ευγενών, της εκκλησίας και των εθνοτήτων.
Προτεραιότητα του Φρειδερίκου Β’ (1740-1796) της Πρωσίας, ήταν η χρηστή διακυβέρνηση του κράτους. Επηρεασμένος από το μεταρρυθμιστικό πνεύμα πρέσβευε πως ήταν ο «πρώτος υπηρέτης» του κράτους. Πήρε μέτρα κοινωνικού χαρακτήρα και φρόντισε για τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας. Όπως και ο Ιωσήφ της Αυστρίας δεν απελευθέρωσε τους δουλοπάροικους φοβούμενος την δυσαρέσκεια των ισχυρών ευγενών.
Την ίδια στάση κράτησε και η τσαρίνα της Ρωσίας Μεγάλη Αικατερίνη (1762-1796). Παρά τα σχέδιά της για βελτίωση της θέσης των δουλοπάροικων, κατέστειλε με σκληρότητα τη βίαιη εξέγερση των Ρώσων αγροτών (1773-1774). Διατηρούσε αλληλογραφία με Γάλλους φιλόσοφους και ασχολείτο με τη λογοτεχνία ως αναγνώστρια και ως συγγραφέας. Στον κοινωνικό τομέα, ίδρυσε νοσοκομεία και ορφανοτροφεία.
Ως συμπέρασμα θα λέγαμε, ότι η φωτισμένη απολυταρχία εντάσσεται στο τελικό στάδιο εξέλιξης της φεουδαρχικής κοινωνίας και ότι ενώ προσπάθησε να διορθώσει κάποιες κακές πλευρές του απολυταρχικού συστήματος δεν ήταν έτοιμη να εφαρμόσει πλήρως τη θεωρία του Διαφωτισμού και να διασαλεύσει την άρχουσα κοινωνική και πολιτική τάξη.
ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1648 ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ & ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΤΟΥ ΚΡΟΜΓΟΥΕΛ.
ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1648:
Ο. Κρόμγουέλ
Η Αγγλία κατέχει μια ιστορική ιδιαιτερότητα, η οποία εκφράστηκε στη σφαίρα της πολιτικής. Η απόλυτη μοναρχία έχασε τα προνόμιά της αρκετά νωρίς σε σχέση με άλλες χώρες. Ο Ιάκωβος Α’ (1603-1625) των Στιούαρτ, κυβέρνησε απολυταρχικά και αδέξια Στην προσπάθειά του να ενισχύσει την εξουσία του, υιοθέτησε το δόγμα της «ελέω θεού» μοναρχίας, επέβαλε έκτακτους φόρους χωρίς τη συγκατάθεση του κοινοβουλίου και ευνόησε τους υποστηρικτές του, αγνοώντας συνάμα τα συμφέροντα των επιφανών υπηκόων. Σαν απάντηση στις αντιδράσεις των βουλευτών για τους έκτακτους φόρους διέλυσε και τις δύο βουλές και ανέστειλε τη λειτουργία τους για δέκα χρόνια. Ακόμα σκληρότερη υπήρξε η πολιτική του γιού του Καρόλου Α’ (1642-1649), ξεσηκώνοντας μεγάλες αντιδράσεις. Η χώρα οδηγήθηκε σε εμφύλιο πόλεμο(1642-1649). Ο βασιλιάς είχε συμμάχους ορισμένους μεγάλους ευγενείς και γαιοκτήμονες, την αγγλικανική εκκλησία και τους καθολικούς. Οι αντίπαλοί του ήταν οι μικροί γαιοκτήμονες, οι έμποροι, και οι βιοτέχνες, οι περισσότεροι από τους οποίους υπήρξαν πουριτανοί. Οι βασιλικοί ηττήθηκαν το 1646 και τρία χρόνια αργότερα, ο βασιλιάς αποκεφαλίστηκε. Κύριος της κατάστασης έγινε ο Όλιβερ Κρόμγουελ, επικεφαλής μιας ριζοσπαστικής ομάδας πουριτανών και στρατιωτικός διοικητής των κοινοβουλευτικών
ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΤΟΥ ΚΡΟΜΓΟΥΕΛ:
Ο Κρόμγουελ, διέλυσε τη βουλή των λόρδων και δημιούργησε τη μοναδική, έστω και ολιγαρχική, δημοκρατία στην αγγλική ιστορία, με ανώτατο εκτελεστικό όργανο το Συμβούλιο του Κράτους που αριθμούσε 41 μέλη και διοικούνταν από τον ίδιο.
Μολονότι ο Κρόμγουελ προσπάθησε να προωθήσει μεταρρυθμίσεις, βρήκε μπροστά του την απροθυμία ενός «συντηρητικού» κοινοβουλίου, το οποίο ελέγχονταν από μεγαλοαστούς και από την επαρχιακή αριστοκρατία. Εκμεταλλευόμενοι τη δήμευση της εκκλησιαστικής περιουσίας, τα μέλη της κάτω βουλής βρέθηκαν με τριπλάσιες εκτάσεις γης από τους Λόρδους. Ο Κρόμγουελ συνειδητοποιώντας την ωφελιμιστική νοοτροπία των μελών του κοινοβουλίου, διέλυσε το κοινοβούλιο το 1653 και επέβαλε προσωποπαγή δικτατορία. Το καθεστώς του επιβίωσε με μεγάλες δυσκολίες κυρίως χάρη στις επιτυχίες στο εξωτερικό. Κατέστειλε άγρια την εξέγερση των Ιρλανδών, ανακατέλαβε τη Σκωτία, ανέκτησε τη Δουνκέρκη συμμαχώντας με τους Γάλλους εναντίον των Ισπανών. Στο εσωτερικό όμως εμφανίστηκαν κινήματα με ριζοσπαστικές ιδέες. Τα μεγαλύτερα ήταν οι Ισοπεδωτές που διεκδικούσαν: ίσα πολιτικά δικαιώματα, γραπτό σύνταγμα, καθολικό δικαίωμα ψήφου για τους άντρες, αναγνώριση της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας. Ακόμα πιο ριζοσπαστικοί ήταν οι Σκαπανείς, που έφτασαν να ζητούν την κοινωνική ισότητα και κοινοκτημοσύνη των αγαθών. Η Αγγλία των μέσων του 17ου αιώνα είχε γίνει εργαστήρι παραγωγής επαναστατικών ιδεών, οι οποίες έμελλε να καθοδηγήσουν τους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες των αστών από τον 18ο αιώνα και κυρίως της εργατικής τάξης κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα.
Δυο χρόνια μετά το θάνατο του Κρόμγουελ το σύστημα που είχε δημιουργήσει κατέρρευσε. Έτσι το 1660 ο Κάρολος Β, γιος του απαγχονισμένου μονάρχη ανακηρύχθηκε βασιλιάς από το νεοεκλεγμένο κοινοβούλιο. Η παλινόρθωση της μοναρχίας έγινε εφικτή καθώς ο μονάρχης δεσμεύτηκε να σέβεται το κοινοβούλιο και τις αρχές της Μάγκνα Κάρτα.
Αυταρχική πολιτική των βασιλέων της Δυναστείας των Στιούαρτ από τις αρχές του 17ου αιώνα, η οποία οδήγησε σε εμφύλιο πόλεμο και μετά από σύντομη επάνοδο της απόλυτης μοναρχίας, καταλήγει στην Ένδοξη Επανάσταση και στην εγκαθίδρυση της 1ης κοινοβουλευτικής (ή συνταγματικής) μοναρχίας στον κόσμο
ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΝΔΟΞΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (1688-1689) ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ & ΤΗΝ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ.
Ωστόσο η φιλοκαθολική και αυταρχική στάση που υιοθέτησαν τόσο ο Κάρολος Β’ (1660-1685) όσο και ο αδελφός του Ιάκωβος Β’ (1685-1688), επέφεραν την Ένδοξη Επανάσταση (1688-1689), η οποία αποτέλεσε μια αναίμακτη και σημαντική για την πολιτική ιστορία της Αγγλίας και της Ευρώπης ενέργεια του κοινοβουλίου. Οι πολιτικοί της Αγγλίας κάλεσαν τον Γουλιέλμο της Οράγγης, σύζυγο της νόμιμης διαδόχου του θρόνου Μαίρης Στιούαρτ, να αναλάβει το θρόνο κάτω από νέους όρους και προϋποθέσεις. Η απόλυτη μοναρχία αποτελούσε οριστικά παρελθόν για την Αγγλία.:
Κατοχυρώθηκαν οι ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών,
εξισορροπήθηκαν οι εξουσίες του θρόνου με τα δικαιώματα του κοινοβουλίου,
περιορίστηκαν τα περιθώρια αυθαιρεσίας του μονάρχη με σαφή καθορισμό των προνομίων του.
Ο Χάρτης των Δικαιωμάτων του 1689 απαγόρευε στον βασιλιά να αναστέλλει την ισχύ των νόμων και να επιβάλει χωρίς λόγο σκληρές ποινές και πρόστιμα. Η πολιτική συγκυρία συνέβαλε στην εδραίωση της κοινοβουλευτικής μοναρχίας. Οι βασιλείς της δυναστείας του Ανόβερου, διέμεναν περισσότερο στη Γερμανία και έως το 1760 λίγο ενδιαφέρονταν για την αγγλική πολιτική ζωή. Το κυβερνητικό έργο ανέλαβε ένα υπουργικό συμβούλιο που στηρίζονταν στη πλειοψηφία του κοινοβουλίου. Ο σερ Ρόμπετ Ουόλπολ ήταν ο πρώτος πρωθυπουργός που κυβέρνησε ως αρχηγός της πλειοψηφούσας κοινοβουλευτικής παράταξης των Ουίγων. Στο κόμμα των Γουίκς αντιπαρατίθεται εκείνο των Τόρις, θέτοντας τις βάσεις του σύγχρονου κοινοβουλευτικού συστήματος. Βέβαια, στην πραγματικότητα τα κόμματα αποτελούσαν αριστοκρατικές φατρίες, με επικεφαλής μεγαλογαιοκτήμονες που έλεγχαν πελατειακά δίκτυα σε όλη τη χώρα. Τόσο την Βουλή των Λόρδων όσο και την Βουλή των κοινοτήτων έλεγχε η αριστοκρατία, την οποία ευνοούσε το εκλογικό σύστημα.
Το νέο πολιτικό καθεστώς προκάλεσε το θαυμασμό των φιλοσόφων και των διαφωτιστών, ενθάρρυνε τους αντιπάλους της απολυταρχίας στην ηπειρωτική Ευρώπη
και λειτούργησε ως πρότυπο για την Αμερικάνικη και την Γαλλική επανάσταση. Πολλές από τις διατάξεις του αγγλικού Χάρτη των Δικαιωμάτων του 1689 συμπεριλήφθηκαν αργότερα στη γαλλική διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου το 1789.
ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΟΛΛΑΝΔΙΚΟΥ & ΤΟΥ ΠΟΛΩΝΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ.
Από τις αρχές του 17ου αιώνα οι Ηνωμένες Επαρχίες των Κάτω Χωρών ανέπτυξαν ένα ιδιότυπο καθεστώς ομοσπονδιακής δημοκρατικής ολιγαρχίας. Η ηγετική δύναμη ήταν η Ολλανδία αλλά κάθε επαρχία διατηρούσε την αυτονομία της, τη δική της Συνέλευση των Τάξεων και το δικό της Κυβερνήτη. Στη Γενική Συνέλευση των Τάξεων που συνέρχονταν στη Χάγη λαμβάνονταν αποφάσεις για την εξωτερική πολιτική, για αποικιακά και δημοσιονομικά θέματα και απαιτούνταν ομοφωνία.
Από τις αρχές του 16ου αιώνα, η Πολωνία δημιούργησε ένα ιδιαίτερο πολιτικό σύστημα, μείγμα αριστοκρατικής δημοκρατίας και μοναρχίας, το οποίο στην ουσία την κατέστησε ακυβέρνητη και υποχείριο των γειτονικών ισχυρών μοναρχιών. Αποτέλεσμα ήταν ο διαμελισμός και η πολιτική της εξαφάνιση στα τέλη του 18ου αιώνα.
ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΑΣ & ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ.
Τέλος το Οθωμανικό σύστημα διακυβέρνησης, φάνταζε ξένο στα μάτια των σύγχρονων Ευρωπαίων. Αυτή η έκφραση ανατολίτικου δεσποτισμού, διέφερε από την ευρωπαϊκή απολυταρχία σε όλες της τις εκδοχές. Όλες οι κτήσεις των Οθωμανών στη Ευρώπη άνηκαν στο σουλτάνο, ο οποίος ήταν ο ανώτερος κοσμικός και πνευματικός ηγέτης, διαθέτοντας απεριόριστες εξουσίες.
Λόγω της παντελούς έλλειψης αντιπροσωπευτικών θεσμών και συλλογικών οργάνων ελέγχου, η εύρυθμη λειτουργία της αυτοκρατορίας εξαρτιόταν από την προσωπικότητα, το χαρακτήρα και τις διοικητικές ικανότητες του εκάστοτε σουλτάνου.
Εναλλακτικές μορφές διακυβέρνησης και πολιτικής συγκρότησης στην Ευρώπη των Πρώιμων Νέων Χρόνων.
Ομοσπονδιακή δημοκρατική ολιγαρχία στις Ηνωμένες Επαρχίες των Κάτω Χωρών.
Αριστοκρατική κυριαρχία στην Πολωνία.
Οθωμανικό σύστημα διακυβέρνησης, το οποίο ήταν ξένο προς τις πολιτικές παραδόσεις της Ευρώπης.
Εξαίρεση της απόλυτης μοναρχίας ως συστήματος διακυβέρνησης, κατά τον 18οαιώνα, αποτέλεσαν οι χώρες: Μ. Βρετανία, Ηνωμένες Επαρχίες (Ολλανδία), τα καντόνια της Ελβετίας, οι ιταλικές και γερμανικές πόλεις κράτη.
Από τα τέλη του 14ου αιώνα συγκροτήθηκε μια αποκεντρωμένη και δημοκρατική συνομοσπονδία στα καντόνια της Ελβετίας.
Στην Ιταλία και την Γερμανία υπήρξαν πολιτικά ανεξάρτητες ή αυτόνομες νησίδες που δε γνώρισαν απολυταρχική και διακυβέρνηση. Πρόκειται για πόλεις κράτη, οι οποίες λειτουργούσαν ως εμπορικά, βιοτεχνικά, χρηματιστικά κέντρα στην ευρύτερη περιοχή, όπως Βενετία Γένοβα, Ραγούζα, Αμβούργο, Βρέμη, Λυβέκη. Το πολίτευμα ήταν ολιγαρχικό και η εξουσία ήταν συγκεντρωμένη στα χέρια λίγων οικογενειών αριστοκρατών, εμπόρων, εφοπλιστών και χρηματιστών.
ΣΥΝΟΨΗ:
Το πολιτικό σύστημα που διαμορφώθηκε στα δυτικοευρωπαϊκά κράτη από τα τέλη του 15ου αιώνα διέφερε από το μεσαιωνικό κυρίως ως προς τον συσχετισμό δυνάμεων ανάμεσα στην αριστοκρατία και τον μονάρχη.
Η κρίση της φεουδαρχίας και η αύξηση των βασιλικών πόρων μέσω της φορολογίας επέτρεψε τη συντήρηση μεγάλων στρατών μόνιμου χαρακτήρα, η οποία συνέβαλε στην εδραίωση της μοναρχίας από τα τέλη του 15ου αιώνα σε Αγγλία, Ισπανία και Γαλλία και κατά το Β’ μισό του 17ου αιώνα σε Πρωσία, Αυστρία, Ρωσία.
Την θεωρητική θεμελίωση της απεριόριστης βασιλικής εξουσίας ανέλαβαν ο Άγγλος Χομπς και ο Γάλλος Μποντέν.
Στην πράξη όμως η μοναρχία δεν ήταν τόσο απόλυτη όσο ήθελε να δείχνει και κινδύνευε εάν δε διασφάλιζε τα συμφέροντα της αριστοκρατίας.
Πρότυπο της απόλυτης μοναρχίας αναπτύχθηκε στη Γαλλία τον 17ο αιώνα, κατά τη βασιλεία του Λουδοβίκου ΙΔ’.
Η εδραίωση της απόλυτης μοναρχίας σηματοδότησε και τις απαρχές συγκρότησης του σύγχρονου κράτους με το συγκεντρωτικό του χαρακτήρα, το στρατό, τους αξιωματούχους, την υπαλληλία.
Οι ηγέτες που επηρεάστηκαν από τα ανθρωπιστικά κηρύγματα του Διαφωτισμού, οδήγησαν στην φωτισμένη απολυταρχία κατά το Β’ μισό του 18ου αιώνα. Τα οράματά τους όμως εφαρμόστηκαν ελάχιστα και μόνο όταν ήταν ακίνδυνα για την τάξη των ευγενών.
Η απόλυτη μοναρχία νικήθηκε οριστικά στην Αγγλία στα τέλη του17ου αιώνα.
Στους Πρώιμους Νέους Χρόνους εκτός της μοναρχίας, υπήρξαν και αριστοκρατικές και αστικές ολιγαρχίες, δημοκρατίες πόλεων κρατών όπως στην Ιταλία και τη Γερμανία, ομοσπονδιακές συσσωματώσεις σε Ολλανδία και Ελβετία.
ΠΗΓΕΣ
Πάπυρος-Larousse-Britannica, Εγκυκλοπαίδεια, Β’ Έκδοση Πάπυρος, επιμ. Βίκτωρ Αθανασιάδης κ.α, Αθήνα 1997.
Ράπτης Κώστας, Γενική Ιστορία της Ευρώπης. Από τον 6ο έως τον 18ο αιώνα, ΕΑΠ, Πάτρα 1999
Αρβελέρ Ελένη και Aymard Maurice. Οι Ευρωπαίοι τ Β, Σαββάλας, Αθήνα 2003 (Les Europeens, 2000)
https://istoriatexnespolitismos.wordpress.com
www.fotavgeia.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου