"
Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος"
Του Γιώργου Ι. Κωστούλα
Στα μισά της δεκαετίας του ΄70, αμερικανική τράπεζα στην οποία εργαζόμουν εμφανίσθηκε σε διαφημιστική καταχώρηση με την περίφημη φράση του τίτλου. Το σκεπτικό των διαφημιστών ήταν ότι θα κολακεύαμε το καταθετικό, κυρίως, κοινό.
Μία τράπεζα, ένας ναός του χρήματος, έβαζε πάνω απ΄ αυτό τον άνθρωπο και συνειρμικά παρέπεμπε στο σεβασμό που του οφειλόταν. Αυτά, βέβαια, σύμφωνα με τη διάχυτη επικρατούσα άποψη, γύρω από το νόημα της φράσης του Πρωταγόρα. Ότι, δηλαδή, ανυπέρβλητο μέτρο, πάνω από το κάθε τι είναι ο άνθρωπος. Είναι όμως έτσι; Αυτό είναι το νόημα τής φράσης; Η απάντηση είναι: Όχι ακριβώς. Τουλάχιστον, σύμφωνα με την ερμηνεία που βρήκα στο βιβλίο τού Γερμανού ελληνιστή Wilhem Nestle, "Από το μύθο στο λόγο", Εκδόσεις Γνώση, όπου φωτίζεται πλήρως ο λόγος του ιδιοφυούς σοφιστή.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά. Πρώτα απ΄ όλα, το σπουδαίο και ευρέως διαδεδομένο αυτό μνημείο του αποφθεγματικού λόγου κυκλοφορεί συνήθως κολοβό: "Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος". Η πλήρης φράση είναι: "Πάντων χρημάτων μέτρον εστίν άνθρωπος, των μεν όντων ως έστιν, των δε μη όντων ως ουκ έστιν".
Το κλειδί για τη σωστή ερμηνεία του κειμένου είναι η λέξη "χρημάτων" και τι αυτή σημαίνει. Τα χρήματα στη φράση του Πρωταγόρα, σύμφωνα με τον Nestle, δεν σημαίνουν τις νομισματικές αξίες, αλλά, γενικά, τις ποιότητες, τις πεποιθήσεις, τις αρχές, την εσωτερική συγκρότηση με άλλα λόγια, και την ικανότητα κάθε ανθρώπου, χωριστά, να αντιλαμβάνεται με το δικό του τρόπο ό,τι είναι κοινό, μόνο κατ΄ όνομα, για όλους τους ανθρώπους.
Με βάση τα παραπάνω, η φράση θα μπορούσε να μεταφρασθεί ως εξής: "Ολων των αξιών (ποιοτήτων) μέτρο είναι ο άνθρωπος, αυτών που υπάρχουν, για το ότι υπάρχουν και αυτών που δεν υπάρχουν, για το ότι δεν υπάρχουν".
Στο πλαίσιο της ίδιας συλλογιστικής, επιχειρώ μία περαιτέρω επεξεργασία: Οι αξίες, οι ποιότητες, υπάρχουν έτσι κι αλλιώς. Παίρνουν, όμως, διαφορετικές διαστάσεις, μετρώνται δηλαδή, στο πρόσωπο του κάθε ανθρώπου, μέσα από το μέγεθος και την ποιότητα του γνωστικού και διεργασιακού του σύμπαντος και ό,τι αυτό αντιπροσωπεύει. Με μετρήσιμους όρους, π.χ. τι ξέρει και τι δεν ξέρει, τι μπορεί και τι δε μπορεί, τι νιώθει και τι δε νιώθει, τι πιστεύει και τι δεν πιστεύει κ.ο.κ.
Επομένως, οι αξίες και οι ποιότητες δεν έχουν καμία σημασία ερήμην του ανθρώπου. Ο άνθρωπος είναι που δίνει υπόσταση σ΄ αυτές, στην έκταση που αυτές ενσωματώνονται σ΄ αυτόν, που τις κατέχει, δηλαδή, ή δεν τις κατέχει και στην έκταση που τις εξασκεί.
Επομένως, οι αξίες και οι ποιότητες δεν έχουν καμία σημασία ερήμην του ανθρώπου. Ο άνθρωπος είναι που δίνει υπόσταση σ΄ αυτές, στην έκταση που αυτές ενσωματώνονται σ΄ αυτόν, που τις κατέχει, δηλαδή, ή δεν τις κατέχει και στην έκταση που τις εξασκεί. Γι΄ αυτό και λέει ο Πρωταγόρας χρήματα και όχι πράγματα. Γιατί το χρήμα, σημειώνει ο Nestle, είναι ένα πράγμα ώ χρήται τις, πράγμα που κάποιος το χρησιμοποιεί. Ένα πράγμα γίνεται χρήμα, αποκτά αξία δηλαδή, όταν κάποιος το χρησιμοποιεί. Ο άνθρωπος είναι που δίνει αντίκρισμα-μέτρο στις αξίες και αυτό είναι το νόημα της φράσης.
Αξιοσημείωτο είναι ότι το "μέτρον χρημάτων" προσδιορίζεται όχι μόνο θετικά, μέσω των αξιών που υπάρχουν, (των μεν όντων ως έστιν), αλλά και αρνητικά, για το γεγονός ότι δεν υπάρχουν, (των δε μη όντων, ως ουκ έστιν), είτε ως καταγραμμένη γνωστική επάρκεια, είτε -και το πιο σημαντικό- ως ατομική, επεξεργασμένη άποψη του κάθε ατόμου για κάθε "χρήμα", γεγονός που προσδιορίζει και την αξία ή την απαξία, τη μειονεξία του κάθε ανθρώπου.
Και αφού, λίγο- πολύ, τα είχα κάπως τακτοποιήσει όλα αυτά στο μυαλό μου, έρχεται η Μιμίκα Κρανάκη με το βιβλίο της, Φιλέλληνες, όπου ανάμεσα σε άλλα προσφιλή της "ανατρεπτικά", και με επιδέξια ανακατανομή των συντακτικών στοιχείων τής πρότασης, την... ανατρέπει ως εξής: "Πάντων ανθρώπων μέτρον χρήμα...". Σωστό κι΄ αυτό...
https://archive.org/stream/euripides00nestgoog#page/n501/mode/2up
* O κ. Κωστούλας είναι τέως Γενικός Διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα. Συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο: "Και οι Μάνατζερ έχουν ψυχή...", κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επτάλοφος.
http://www.capital.gr
www.fotavgeia.blogspot.com
Του Γιώργου Ι. Κωστούλα
Στα μισά της δεκαετίας του ΄70, αμερικανική τράπεζα στην οποία εργαζόμουν εμφανίσθηκε σε διαφημιστική καταχώρηση με την περίφημη φράση του τίτλου. Το σκεπτικό των διαφημιστών ήταν ότι θα κολακεύαμε το καταθετικό, κυρίως, κοινό.
Μία τράπεζα, ένας ναός του χρήματος, έβαζε πάνω απ΄ αυτό τον άνθρωπο και συνειρμικά παρέπεμπε στο σεβασμό που του οφειλόταν. Αυτά, βέβαια, σύμφωνα με τη διάχυτη επικρατούσα άποψη, γύρω από το νόημα της φράσης του Πρωταγόρα. Ότι, δηλαδή, ανυπέρβλητο μέτρο, πάνω από το κάθε τι είναι ο άνθρωπος. Είναι όμως έτσι; Αυτό είναι το νόημα τής φράσης; Η απάντηση είναι: Όχι ακριβώς. Τουλάχιστον, σύμφωνα με την ερμηνεία που βρήκα στο βιβλίο τού Γερμανού ελληνιστή Wilhem Nestle, "Από το μύθο στο λόγο", Εκδόσεις Γνώση, όπου φωτίζεται πλήρως ο λόγος του ιδιοφυούς σοφιστή.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά. Πρώτα απ΄ όλα, το σπουδαίο και ευρέως διαδεδομένο αυτό μνημείο του αποφθεγματικού λόγου κυκλοφορεί συνήθως κολοβό: "Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος". Η πλήρης φράση είναι: "Πάντων χρημάτων μέτρον εστίν άνθρωπος, των μεν όντων ως έστιν, των δε μη όντων ως ουκ έστιν".
Το κλειδί για τη σωστή ερμηνεία του κειμένου είναι η λέξη "χρημάτων" και τι αυτή σημαίνει. Τα χρήματα στη φράση του Πρωταγόρα, σύμφωνα με τον Nestle, δεν σημαίνουν τις νομισματικές αξίες, αλλά, γενικά, τις ποιότητες, τις πεποιθήσεις, τις αρχές, την εσωτερική συγκρότηση με άλλα λόγια, και την ικανότητα κάθε ανθρώπου, χωριστά, να αντιλαμβάνεται με το δικό του τρόπο ό,τι είναι κοινό, μόνο κατ΄ όνομα, για όλους τους ανθρώπους.
Με βάση τα παραπάνω, η φράση θα μπορούσε να μεταφρασθεί ως εξής: "Ολων των αξιών (ποιοτήτων) μέτρο είναι ο άνθρωπος, αυτών που υπάρχουν, για το ότι υπάρχουν και αυτών που δεν υπάρχουν, για το ότι δεν υπάρχουν".
Στο πλαίσιο της ίδιας συλλογιστικής, επιχειρώ μία περαιτέρω επεξεργασία: Οι αξίες, οι ποιότητες, υπάρχουν έτσι κι αλλιώς. Παίρνουν, όμως, διαφορετικές διαστάσεις, μετρώνται δηλαδή, στο πρόσωπο του κάθε ανθρώπου, μέσα από το μέγεθος και την ποιότητα του γνωστικού και διεργασιακού του σύμπαντος και ό,τι αυτό αντιπροσωπεύει. Με μετρήσιμους όρους, π.χ. τι ξέρει και τι δεν ξέρει, τι μπορεί και τι δε μπορεί, τι νιώθει και τι δε νιώθει, τι πιστεύει και τι δεν πιστεύει κ.ο.κ.
Επομένως, οι αξίες και οι ποιότητες δεν έχουν καμία σημασία ερήμην του ανθρώπου. Ο άνθρωπος είναι που δίνει υπόσταση σ΄ αυτές, στην έκταση που αυτές ενσωματώνονται σ΄ αυτόν, που τις κατέχει, δηλαδή, ή δεν τις κατέχει και στην έκταση που τις εξασκεί.
Επομένως, οι αξίες και οι ποιότητες δεν έχουν καμία σημασία ερήμην του ανθρώπου. Ο άνθρωπος είναι που δίνει υπόσταση σ΄ αυτές, στην έκταση που αυτές ενσωματώνονται σ΄ αυτόν, που τις κατέχει, δηλαδή, ή δεν τις κατέχει και στην έκταση που τις εξασκεί. Γι΄ αυτό και λέει ο Πρωταγόρας χρήματα και όχι πράγματα. Γιατί το χρήμα, σημειώνει ο Nestle, είναι ένα πράγμα ώ χρήται τις, πράγμα που κάποιος το χρησιμοποιεί. Ένα πράγμα γίνεται χρήμα, αποκτά αξία δηλαδή, όταν κάποιος το χρησιμοποιεί. Ο άνθρωπος είναι που δίνει αντίκρισμα-μέτρο στις αξίες και αυτό είναι το νόημα της φράσης.
Αξιοσημείωτο είναι ότι το "μέτρον χρημάτων" προσδιορίζεται όχι μόνο θετικά, μέσω των αξιών που υπάρχουν, (των μεν όντων ως έστιν), αλλά και αρνητικά, για το γεγονός ότι δεν υπάρχουν, (των δε μη όντων, ως ουκ έστιν), είτε ως καταγραμμένη γνωστική επάρκεια, είτε -και το πιο σημαντικό- ως ατομική, επεξεργασμένη άποψη του κάθε ατόμου για κάθε "χρήμα", γεγονός που προσδιορίζει και την αξία ή την απαξία, τη μειονεξία του κάθε ανθρώπου.
Και αφού, λίγο- πολύ, τα είχα κάπως τακτοποιήσει όλα αυτά στο μυαλό μου, έρχεται η Μιμίκα Κρανάκη με το βιβλίο της, Φιλέλληνες, όπου ανάμεσα σε άλλα προσφιλή της "ανατρεπτικά", και με επιδέξια ανακατανομή των συντακτικών στοιχείων τής πρότασης, την... ανατρέπει ως εξής: "Πάντων ανθρώπων μέτρον χρήμα...". Σωστό κι΄ αυτό...
https://archive.org/stream/euripides00nestgoog#page/n501/mode/2up
* O κ. Κωστούλας είναι τέως Γενικός Διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα. Συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο: "Και οι Μάνατζερ έχουν ψυχή...", κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επτάλοφος.
http://www.capital.gr
www.fotavgeia.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου