Η διεθνής ενεργειακή στρατηγική στην Μέση Ανατολή
Η μελλοντική της σημασία για την Ελλάδα
By Aref Al-Obeid και Ιωάννης Βιδάκης
Η βιομηχανική επανάσταση στην Ευρώπη θεωρείται ένα από τα σημαντικά κομβικά σημεία στην σύγχρονη παγκόσμια ιστορία. Η αναζήτηση πρώτων υλών και νέων αγορών προκάλεσε το ξεκίνημα της εποχής της αποικιοκρατίας. Επιπλέον, η ανακάλυψη των ενεργειακών πόρων (πετρελαίου -φυσικού αερίου) πυροδότησε έναν ισχυρό ανταγωνισμό μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων της εποχής, ως επί το πλείστον ευρωπαϊκών, με αρνητικές συνέπειες για τους λαούς των τρίτων χωρών όπως η πρόκληση πολέμων, κατοχής, διαμελισμού χωρών, υφαρπαγής του εθνικού πλούτου και αλλαγή συνόρων καθώς και διαμόρφωση νέων πολιτικών χαρτών. Ενδεικτική ήταν η περίπτωση της Μέσης Ανατολής [1].
Φλόγες αναδύονται από έναν αγωγό πετρελαίου στο κοίτασμα Rumaila στην Βασόρα του Ιράκ, στις 6 Απριλίου 2016. REUTERS/Essam Al-Sudani
----------------------------------------------------------------------------------
Αναπόσπαστο μέρος της παγκόσμιας αποικιακής ιστορίας ήταν το Ηνωμένο Βασίλειο (United Kingdom, UK), στου οποίου τα εδάφη δεν έδυε ο ήλιος λόγω της τεράστιας που ήλεγχε. Εν τω μεταξύ, η πολιτική του Ηνωμένου Βασιλείου έναντι της περιοχής του Καυκάσου κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου κατέχει και αυτή μια ενδιαφέρουσα σελίδα στην ιστορία των Διεθνών Σχέσεων [2]. Ωστόσο κάθε καλοπροαίρετος αναγνώστης θα προέβαλε ορισμένα ερωτήματα σχετικά με τις βρετανικές πρώιμες επεμβάσεις στην Μεσοποταμία και γενικότερα στην Μέση Ανατολή καθώς και στα αίτια της «εύθραυστης» Συνθήκης των Σεβρών. Η παρούσα έρευνα θα επιχειρήσει να ρίξει άπλετο φώς στην ενεργειακή πολιτική των μεγάλων δυνάμεων στην Μέση Ανατολή που εφαρμόστηκε από την εποχή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Θα παρουσιαστούν νέα στοιχεία που δείχνουν, μελλοντικά, την Ελλάδα ως συνδετικό κρίκο ή κομβικό σημείο στην διεθνή ενεργειακή στρατηγική και χαρίζουν στον ελληνικό χώρο ένα σημαντικό ρόλο στην διεθνή ενεργειακή σκακιέρα.
Μετά την κατανόηση από τους ιθύνοντες της Βρετανίας, της βαρύνουσας σημασίας του πετρελαίου για την οικονομία, για την διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεων και εν τέλει για την παγκόσμια κυριαρχία, καθώς και της έλλειψης σχετικών ενεργειακών πόρων στο έδαφός της, (εκτός από το παλαιό πλέον «βασίλειο» του άνθρακα), κατέστη έμμονη ιδέα και διαρκής στόχος των Άγγλων μεταξύ άλλων κυρίως η πρόσκτηση εδαφών, για τα οποία ήταν τότε γνωστό ότι διέθεταν κοιτάσματα πετρελαίου. Υπενθυμίζεται ότι απέναντι στην τότε κοσμοκράτειρα Βρετανία, η μεν τσαρική Ρωσία κατείχε τις πετρελαιοπηγές στο Μπακού (σημερινό Αζερμπαϊτζάν) και στις ΗΠΑ είχαν ανακαλυφθεί σημαντικές εγχώριες πηγές αργού.
Πηγή: https://mic.com/articles/91071/how-the-british-screwed-up-the-middle-eas..., (1916).
--------------------------------------------------------------------------------
Οι Άγγλοι επιχείρησαν να καλύψουν την έλλειψη ενεργειακών πόρων που χαρακτηρίζεται ως εθνική αδυναμία, εκμεταλλευόμενοι κατάλληλα όχι μόνο κάθε ευκαιρία που τους παρουσιαζόταν, αλλά και δραστηριοποιούμενοι διεθνώς, στις μακρινές περιοχές της Μπούρμας (Burma/Myanmar), της Ινδονησίας (Indonesia), του Μεξικού (Mexico), στα εγγύτερα εδάφη της Περσίας (Persia/Iran), της Μεσοποταμίας (Mesopotamia) ακόμη και στο ρωσικό Μπακού (Baku). Αυτή η επιδίωξη της Βρετανίας απεικονίζεται στην Εικόνα 1, όπου ήδη από το 1916 (κατά την διάρκεια του Α΄ ΠΠ), παρουσιάζεται η Βρετανία στις ΗΠΑ ως ο διεθνής πρωταθλητής στην απορρόφηση της παγκόσμιας προσφοράς αργού. Αυτή η αγγλική διαχρονική πολιτική, επέφερε για αρκετά έτη πολλά δεινά στους λαούς των αντίστοιχων περιοχών, συμφορές για τις οποίες [οι Βρετανοί] δεν έχουν καταβάλλει μέχρι σήμερα το ανάλογο κόστος.
Η ατυχής στην περίσταση αυτή ήταν η Οθωμανική αυτοκρατορία, ο «μεγάλος ασθενής» του 19ου αιώνα, η οποία όφειλε την επιβίωσή της για πολλά έτη στην γεωπολιτική Πολιτική της Ισορροπίας των Δυνάμεων της Γηραιάς Αλβιώνος και στην άρνησή της για κάθοδο των Ρώσων στην Κωνσταντινούπολη και στα Στενά. Ωστόσο, με την αρχική επιβεβαίωση της ύπαρξης πλούσιων κοιτασμάτων αργού στην περιφέρεια της Υψηλής Πύλης, εκεί όπου χρόνια τώρα ηχούν τα τύμπανα του πολέμου στο Κιρκούκ και στην συνέχεια στη Μοσούλη, ήταν πλέον καταδικασμένη η οθωμανική επικράτεια σε πολέμους και διαμάχες, απελευθερώσεις λαών και εδαφών, αποσχίσεις περιοχών και κατάλυση των καθεστώτων του σουλτανάτου και του χαλιφάτου.
Η Βρετανία προέκρινε την πρόσκτηση – εκμετάλλευση και της πλούσιας ενεργειακά Μεσοποταμίας, στρεφόμενη αρχικά εναντίον των τέως συνεταίρων της Οθωμανών [3]. Επιπλέον, οι Βρετανοί για την επίτευξη των στρατηγικών τους στόχων επέλεξαν ως μεθόδευση, την προσωρινή χορήγηση συμφωνιών με προνομιακούς όρους σε συμμάχους της, αποσκοπώντας σε ύστερο χρόνο να τις ανατρέψει. Με αυτό το δόλιο σκεπτικό συμφώνησε, αρχικά, στην κατοχή της Κωνσταντινούπολης από τους Ρώσους, στην χειραφέτηση του αραβικού έθνους και στην συγκρότησή τους σε κράτος [4], στην πρώιμη παράδοση της Μοσούλης στην σφαίρα επιρροής της Γαλλίας [5], στην απελευθέρωση της Σμύρνης από τους Έλληνες [6], στην διαμόρφωση ανεξάρτητης Αρμενίας και Κουρδιστάν. Ωστόσο σε μεταγενέστερο χρόνο κατόρθωσε επίμονα και βαθμιαία να επιβάλει την θέλησή της και να μην υλοποιηθούν τα εν λόγω σχέδια από τους συμμάχους αλλά παράλληλα και τους (γεωπολιτικά και οικονομικά) ανταγωνιστές της, Ρωσία και Γαλλία [7].
Πηγή: el.wikipedia.org/wiki/Συνθήκη_των_Σεβρών.
-------------------------------------------------------------------------------------
Επιπρόσθετα, οι Άγγλοι, μετά το τέλος του Α´ Παγκοσμίου Πολέμου, παρά την καθεστωτική αλλαγή και στην Ρωσία, πρόκριναν, αφού είχαν πλέον εξασφαλίσει την πετρελαιοφόρο Μοσούλη από Οθωμανούς και Γάλλους [8], να παραδώσουν την Ανατολική Θράκη στο Μουσταφά Κεμάλ Πασά και να τον ενδυναμώσουν έναντι των Ρώσων, ώστε η κυριαρχία των Στενών να μην καταλήξει στη Μόσχα, αδιαφορώντας πλήρως για τους συμμάχους τους Έλληνες οι οποίοι είχαν πληρώσει βαρείς φόρους αίματος και ξεριζωμού για να ικανοποιηθούν οι βρετανικές πετρελαϊκές επιδιώξεις [9]. Σύμφωνα με το σκεπτικό και τις στοχεύσεις των Βρετανών, τα οποία θεωρούμε ότι γίνονται πλέον στις μέρες μας πλήρως κατανοητά, δεν υπήρχε περίπτωση αντικατάστασης αυτού του σπουδαίου αντιρωσικού φράγματος από ορθόδοξους λαούς, (Έλληνες, Αρμένιους), ούτε ο κατακερματισμός της περιοχής όπως προέβλεπε η Συνθήκη των Σεβρών [10], αφήνοντας πρόσφορο έδαφος μελλοντικά στην επίτευξη των ρωσικών αντικειμενικών σκοπών. Δυστυχώς δεν έγιναν αντιληπτά από πολλές ηγεσίες αυτά τα δολερά σχέδια, τα οποία είχαν ως αφετηρία και σκοπό την απόκτηση ενεργειακών πηγών –(Παγκόσμιος Γεωενεργειακός Ανταγωνισμός) [11].
Επιπλέον, η Γηραιά Αλβιών, με τον ύπουλο σχεδιασμό της, στόχευε στην υφαρπαγή των πετρελαίων της Μοσούλης και γενικότερα της Μεσοποταμίας καθώς και στην συγκρότηση ενός τουρκικού (κοσμικού μεν, πλην όμως μουσουλμανικού) κράτους, διαδόχου της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ως ικανού φράγματος απέναντι στην ρωσική επεκτασιμότητα [12].
Οι Άραβες αναζητώντας την απελευθέρωσή τους από την τυραννία των Νεότουρκων, κατέληξαν να υποστούν τη λεγόμενη «κατάρα του πετρελαίου» και περιήλθαν, θέλοντας και μη, στον γαλλο-βρετανικό δεσποτισμό. Οι Βρετανοί αγνόησαν τις δεσμεύσεις τους και προς το αραβικό έθνος και ξεγελώντας και τους συμμάχους τους Γάλλους πέτυχαν τον διακανονισμό του Σαν Ρέμο για τα τότε γνωστά κοιτάσματα αργού της περιοχής [13]. Η προαναφερόμενη ρύθμιση μεταξύ Βρετανίας και Γαλλίας [14], απέκλειε τις ΗΠΑ και τις πετρελαϊκές επιχειρήσεις τους από τις ενεργειακές πηγές της περιοχής.
Πριν από το τέλος του 1920, με προτροπή των εταιρειών ο αμερικανικός Τύπος κατήγγειλε την αγγλο-γαλλική συμφωνία ως «ντεμοντέ ιμπεριαλισμό». Στην Ουάσιγκτον έκαναν αναφορά σε κυρώσεις και άλλα μέτρα εναντίον των «αχάριστων» συμμάχων. Οι σχέσεις Ουάσιγκτον και Λονδίνου ψυχράνθηκαν και ένας νεαρός νομικός σύμβουλος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ (Allen Dulles) συνέταξε υπόμνημα επιμένοντας ότι η σύμβαση παραχώρησης εδαφών στην Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίου από την διαμελισμένη Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν πλέον νομικά άκυρη και δεν θα έπρεπε να αναγνωρίζεται από τις ΗΠΑ[15]. Ωστόσο, σύντομα το Λονδίνο υπέκυψε στις διατλαντικές πιέσεις και επεσήμανε ότι ήταν έτοιμο για μια συμφωνία που θα έδινε στις ΗΠΑ ένα «δίκαιο» μερίδιο, καθόσον οι Ηνωμένες Πολιτείες αποτελούσαν έναν ισχυρό παράγοντα που δεν θα μπορούσε να αγνοηθεί.
Οι διαμάχες για το πετρέλαιο τερματίστηκαν στην Μέση Ανατολή με την κατανομή του 1928. Δημιουργήθηκε πετρελαϊκή εταιρεία με την συμμετοχή Βρετανών, Γάλλων, Ολλανδών και Αμερικανών και του επιχειρηματία Γκιουλμπενκιάν ως εξής: Anglo-Persian Oil Company, Royal Dutch Shell, Compagnie Française des Pétroles (Total), Near East Development Corporation, (ένωση πέντε αμερικανικών εταιρειών) από 23,75% και ο Calouste Gulbenkian με 5%. Η σχετική συμφωνία περιελάμβανε και την ρήτρα της «Ερυθράς Γραμμής» [16]. Είχαν χαράξει στον χάρτη μια κόκκινη γραμμή στην οποία κανένας από τους συμβαλλομένους δεν είχε δικαίωμα να επιτύχει αποκλειστικές παραχωρήσεις για έρευνες και εκμετάλλευση πετρελαίου. Στην απαγορευμένη ζώνη περιλαμβανόταν όλη η Αραβική Χερσόνησος, εκτός από το Κουβέιτ και ολόκληρη η Μικρά Ασία και η Κύπρος. Η συμφωνία τηρήθηκε έως τον Β΄ ΠΠ.
Πηγή του χάρτη: Washington, U. S. Govt. Γραφείο Εκτυπώσεων, 1952, σ. 66.
------------------------------------------------------------------------
Στο πλαίσιο του σκεπτικού της συμφωνίας της Ερυθράς Γραμμής, η κυβέρνηση των ΗΠΑ, αρχικά στήριξε την δημιουργία της μεγάλης Αρμενίας, στην οποία θα ενσωματώνονταν η πετρελαιοφόρα περιοχή του Βατούμ και Μπακού (Batumi & Baku), όπως, επίσης, υποστήριξε την ίδρυση ενός κουρδικού κράτους, με σκοπό την ενσωμάτωση σε αυτό της πετρελαϊκής περιοχής της Μοσούλης (Mosul) και του Κιρκούκ (Kirkuk).
Επιπρόσθετα, η Τουρκική Εθνοσυνέλευση επικύρωσε τις τεράστιες εκχωρήσεις του Αμερικανού ναυάρχου Κόλμπι Τσέστερ (Colby Chester) [18]. Έτσι, η εκχώρηση αρκετών τουρκικών περιοχών σε αμερικανικά συμφέροντα για 99 έτη, η κατασκευή δυο λιμένων και σιδηροδρομικών γραμμών έκτασης 3.600 χλμ., δικαιώματα επί των ορυχείων σε απόσταση 20 χλμ. εκατέρωθεν της γραμμής, συμβόλαια για την ανοικοδόμηση μεταξύ 200 και 300 εκατ. δολ. καθώς και η εκμετάλλευση και άλλων ορυχείων και πηγών φυσικού πλούτου αξίας 10 δισ. δολαρίων, ήταν τα κύρια προνόμια των Αμερικανών από τις συνέπειες του τέλους του ανατολικού ζητήματος [19].
Στο πλαίσιο των διεθνών συνθηκών που επικρατούσαν μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, εκτός των Βρετανών, κερδισμένοι στην ευρύτερη περιοχή ήταν και οι Εβραίοι, στους οποίους για πρώτη φορά επίσημα με την Διακήρυξη Μπάλφουρ (Balfour Declaration) [20], όπως θα μείνει στην ιστορία, δίδεται η υπόσχεση για την εγκαθίδρυση μιας «εβραϊκής πατρίδας» στην Παλαιστίνη, με σεβασμό όμως στα δικαιώματα των λαών που ζούσαν ήδη στην περιοχή [21].
Εν κατακλείδι ο Α´ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε και εξελίχθηκε σε ένα αδυσώπητο αγώνα για την διασφάλιση επαρκών ενεργειακών πηγών υπέρ των νικητών, κυρίως, για την τότε κοσμοκράτειρα Βρετανία. Έτσι, το τέλος του ανατολικού ζητήματος κορυφώθηκε με την κατάληψη των περιοχών της Μέσης Ανατολής από δυο μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις (Γαλλία και Ηνωμένο Βασίλειο).
Εν τω μεταξύ, κατά την περίοδο μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου σημειώθηκαν σημαντικές εξελίξεις όπως οι επαναστάσεις των αραβικών λαών κατά των νέων κατακτητών εξαιτίας της κατοχής αλλά και του διαμελισμού του αραβικού κόσμου σε διάφορα κρατίδια, βασίλεια και εμιράτα. Εξίσου σημαντικό γεγονός ήταν η συστηματική μετακίνηση του εβραϊκού στοιχείου για την ανάδειξη του κράτους του Ισραήλ και το ξεκίνημα του κύκλου αίματος στο πλαίσιο της αραβοϊσραηλινής διένεξης.
Το κλίμα που διαμορφώθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έδειξε ότι υπήρχαν δυο είδη συγκρούσεων.
Η πρώτη ήταν μεταξύ Δύσης και Ανατολής, Η Βρετανία υιοθέτησε το 1950 ένα στρατιωτικό σχέδιο για την ίδρυση γραμμής άμυνας απέναντι σε μια πιθανή σοβιετική επίθεση στην Μέση Ανατολή. Τα συριακά εδάφη ήταν εντός αυτής της γραμμής [22]. Οι Δυτικές χώρες, κατά την περίοδο 1951-1953, άρχισαν συζητήσεις για την ίδρυση της Αμυντικής Οργάνωσης της Μέσης Ανατολής (Middle East Defence Organization-MEDO) [23] κατά του διεθνούς κομμουνισμού. Ωστόσο, η κρίση της διώρυγας του Σουέζ το 1956 [24] σήμαινε την οριστική αποχώρηση των δυο ιστορικών μεγάλων δυνάμεων (Γαλλία και Βρετανία) από την Μέση Ανατολή και την δυναμική είσοδο των ΗΠΑ προκειμένου να συμπληρωθεί το κενό εξουσίας που προέκυψε. Το γεγονός αυτό επέβαλε στην αμερικανική ηγεσία να ανακοινώσει το δόγμα Αϊζενχάουερ (Eisenhower) το 1957 [25] προκειμένου να διασφαλιστούν τα Δυτικά ενεργειακά συμφέροντα στην περιοχή.
Η δεύτερη σύγκρουση, αν και δεν της δόθηκε η έμφαση όπως θα έπρεπε στα ΜΜΕ, ήταν μεταξύ των ίδιων των Δυτικών χωρών, κυρίως για τον έλεγχο των ενεργειακών αγωγών-πόρων. Για παράδειγμα, η εταιρεία Aramco, αμερικανικών συμφερόντων, ήθελε να εγκαταστήσει τον αγωγό Tapline από την περιοχή αλ Ζαχράν της Σαουδικής Αραβίας μέχρι τη Μεσόγειο, μέσω Συρίας και Λιβάνου (Χάρτης 3). Ο ανταγωνιστικός αγωγός του Tapline στην Μέση Ανατολή ήταν ο αγωγός MEPL της βρετανικής εταιρείας που θα διερχόταν από το Ιράν μέχρι την Μεσόγειο. Όμως αυτός ο ενδο-Δυτικός ανταγωνισμός κρίθηκε υπέρ του Tapline και έδειξε την σύγχυση-«σύγκρουση» που υπήρχε στις βρετανο-αμερικανικές σχέσεις.
Πηγή: http://www.bibliotecapleyades.net/sociopolitica/esp_sociopol_zion42.htm
-----------------------------------------------------------------------------
Σε γενικές γραμμές, για την εξυπηρέτηση των εθνικών τους συμφερόντων, οι μεγάλες δυνάμεις δεν δίσταζαν ποτέ να υποτιμούν τους «αδύναμους συμμάχους τους». Χαρακτηριστική περίπτωση ήταν εκείνη της Βρετανίας όταν διεξήγαγε δυο σειρές διαπραγματεύσεων από τη μια με τους Άραβες και από την άλλη με τους Γάλλους για το ίδιο αντικείμενο κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Επίσης, ένα άλλο παράδειγμα προέκυψε κατά το 1941 και σχετίζεται με το τρίγωνο Βρετανίας- Ελλάδας-Τουρκίας. Γράφει ο Τσόρτσιλ (Churchill) στον αρχηγό της αεροπορίας, στρατηγό Πόρταλ (Charles Portal) ένα προσωπικό μήνυμα σημειώνοντας ότι «φοβάμαι ότι έχουμε υποσχεθεί σε δυο πελάτες να τους πουλήσουμε το ίδιο προϊόν [26]».
Σήμερα, παρατηρείται μια σοβαρή αλλαγή στην διεθνή πολιτική των μεγάλων δυνάμεων, η αλλαγή αυτή θα μπορούσε να φανεί χρήσιμη για τις μικρές χώρες όπως η Ελλάδα κυρίως στον ενεργειακό τομέα, προκειμένου να βοηθηθούν στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης.
Ο ΠΙΘΑΝΟΣ ΝΕΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΣΤΗΝ ΔΙΕΘΝΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ
Αν και η έκταση του ελληνικού εδάφους δεν υπερβαίνει τα 132.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ωστόσο, η χώρα είναι κατά μεγαλύτερη πέντε φορές θαλασσίως. Επίσης, η Ελλάδα είναι μια από τις κοντινές χώρες προς την εύφλεκτη περιοχή της Μέσης Ανατολή καθώς διατηρεί πολιτιστικούς και ιστορικούς δεσμούς με τους μεσανατολικούς λαούς, λόγω κοινής ιστορίας (π.χ. η εποχή του Μ. Αλεξάνδρου), ελληνικών κοινοτήτων και ορθόδοξων Πατριαρχείων. Όλα τα παραπάνω πλεονεκτήματα χαρίζουν την δυνατότητα στους Έλληνες να προσεγγίζουν τον χώρο εκ του ασφαλούς, προκειμένου να πετύχουν οικονομικά οφέλη και συμμάχους για την στήριξη των εθνικών τους συμφερόντων.
Στην εν λόγω περίπτωση θα αναλυθεί ένα νέο στρατηγικό σχέδιο με σκοπό την αναβάθμιση της γεωπολιτικής σημασίας της Ελλάδας στο διεθνές σύστημα, διαμέσου της ενέργειας στον αραβικό χώρο.
Αρκετοί αναλυτές, επιστήμονες και δημοσιογράφοι δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στους αγωγούς της Ρωσίας που διαπερνούν το τουρκικό έδαφος όπως ο Turkish Stream. Ενώ η Ελλάδα διαθέτει μια τέτοια δυνατότητα όπως ο προτεινόμενος, από τους συγγραφείς του άρθρου αυτού, αγωγός «Greek Stream».
ΤΟ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΣΧΕΔΙΟ GREEK STREAM
Υπάρχουν ευνοϊκοί παράγοντες που συντελούν στην δημιουργία εύφορου εδάφους και θα συνδράμουν στην κατασκευή αυτού του αγωγού:
Πρώτον, ο ακήρυκτος πόλεμος μεταξύ της Σαουδική Αραβίας και του Ιράν [27]. Οι σχέσεις των δυο χωρών είναι τεταμένες, εξαιτίας του θρησκευτικού διχασμού. Είναι γνωστό ότι η Τεχεράνη είναι έδρα των Σιιτών, ενώ το Ριάντ εκπροσωπεί τους Σουνίτες συντηρητικούς (σαλαφιστές). Αυτή η διαχρονική διαμάχη έχει προκαλέσει κλίμα αστάθειας και ανασφάλειας προς τις αραβικές μοναρχίες του Κόλπου, εξαιτίας του ανταγωνισμού για την ηγεσία του ισλαμικού κόσμου αλλά και της ιρανικής απειλής για το κλείσιμο του στενού Ορμούζ. Επιπλέον, η αναβάθμιση του ρόλου του Ιράν στην Μέση Ανατολή μετά την υπογραφή της συμφωνίας περί του πυρηνικού του προγράμματος [28] ενίσχυσε τους φόβους και την ανησυχία των Σαουδαράβων, κυρίως μετά και την απελευθέρωση δισεκατομμυρίων δολαρίων, δεσμευμένων ιρανικών χρημάτων από τις Δυτικές χώρες. Επίσης οι παρεμβάσεις του Ιράν στη Υεμένη μέσω του κινήματος Χούθι, στον Λίβανο με την στήριξη της οργάνωσης Χεσμπολάχ, στην Συρία με τη στήριξη του προέδρου Άσαντ και τέλος στο Ιράκ με την τοποθέτηση φιλοϊρανικών κυβερνήσεων, προκαλούν κενά στο σύστημα της αραβικής ασφάλειας, με αποτέλεσμα οι χώρες του Κόλπου να σκέφτονται νέες καινοτομίες για την πρόσφορη εξαγωγή των τεραστίων αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου που διαθέτουν προς την Δύση [29].
Δεύτερον, η γεωγραφία της περιοχής διευκολύνει την κατασκευή αγωγών. Συγκεκριμένα, από τις δυτικές όχθες του αραβο-περσικού κόλπου προς το τελευταίο σημείο των δυτικών συνόρων της Αιγύπτου, λαμβάνοντας υπόψη την υφιστάμενη υποδομή στην εν λόγω περιοχή.
Τρίτον, η υιοθέτηση του αγωγού αυτού θα οδηγήσει στην απελευθέρωση των χωρών του Κόλπου από τις εθνικιστικές στάσεις ορισμένων κυβερνήσεων (κυρίως της Συρίας) που δεν επέτρεψε εδώ και χρόνια το πέρασμα του πετρελαίου από συριακό έδαφος.
Τέταρτον, ο αγωγός αυτός θα περάσει κατά 100% από αραβικό έδαφος μέχρι το σημείο που θα εισχωρήσει στην ελληνική επικράτεια μέσω του λιβυκού πελάγους προς το νησί της Κρήτης ή τη νήσο Γαύδο.
Πέμπτον, ο αγωγός αυτός θα είναι ελκυστικός και για τους Λίβυους, προκειμένου να μεταφέρουν και αυτοί το πετρέλαιο σε νέες αγορές όπως στον βαλκανικό χώρο μέσω της Ελλάδας.
Έκτον, η ιδέα του αγωγού αυτού δεν πρέπει να είναι μόνο ελληνική αλλά και πανευρωπαϊκή. Η άνοδος της Ρωσίας στην διεθνή σκακιέρα προκαλεί φόβο και αμηχανία στους Ευρωπαίους, οι οποίοι θα ήθελαν να είναι ανεξάρτητοι από τις ρωσικές πηγές ενέργειας. Το γεγονός αυτό θα παρότρυνε τους Ευρωπαίους να συνδράμουν οικονομικά στην υλοποίησή του κυρίως για το υποθαλάσσιο τμήμα που θα συνδέει την Αίγυπτο με τα ελληνικά εδάφη.
Έβδομον, οι ανακαλύψεις σημαντικών πηγών φυσικού αερίου στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) της Αιγύπτου [30] θα ενθάρρυνε τους Αιγύπτιους να συνδράμουν και στην κατασκευή ενός μέρους αυτού του αγωγού και να εγγυούνται για την ασφάλεια του, προκειμένου να εξάγουν τον φυσικό τους πλούτο προς τις χώρες της ΕΕ. Εδώ θα πρέπει να αξιοποιηθεί υπέρ των ελληνικών συμφερόντων ο μελλοντικός ανταγωνισμός μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου στον τομέα της ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Όγδοον, η Ελλάδα θα αποκτούσε νέο διαπραγματευτικό χαρτί στο θέμα της οικονομικής κρίσης και του Κυπριακού ζητήματος, ελέγχοντας το πέρασμα σημαντικής ποσότητας ενέργειας προς την ΕΕ αλλά και στην βαλκανική περιφέρεια. Επιπρόσθετα, θα αποκτούσε εσωτερική ενεργειακή αυτάρκεια και μάλιστα με φθηνές τιμές.
Για να είναι η εφαρμογή της ιδέας του Greek Stream πιο εφικτή θα πρέπει να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις. Πρώτον, η θέσπιση μιας σταθερής εθνικής στρατηγικής που θα επέβαλε στα πολιτικά κόμματα να ακολουθούν μια κοινή εξωτερική πολιτική ώστε να μη κλονιστεί η εμπιστοσύνη των κρατών σε σχέση με την Αθήνα. Δεύτερον, ο απεγκλωβισμός της χώρας από τα «σαγόνια» των δανειστών: Η επικράτηση του κλίματος αβεβαιότητας περιορίζει και πνίγει τις όποιες θετικές οικονομικές συνθήκες ανάπτυξης και εξόδου της χώρας στις παγκόσμιες αγορές. Τρίτον, η ανάπτυξη της αμυντικής βιομηχανίας ώστε να είναι η κινητήρια δύναμη της εθνικής οικονομίας με σκοπό την επίτευξη γρήγορων ρυθμών ανάπτυξης. Τέταρτον, η αναζήτηση συμμάχων στον χώρο της Μέσης Ανατολή, στον αραβικό Σύνδεσμο, στον Οργανισμό της Ισλαμικής Συνεργασίας, προκειμένου να αμβλυνθούν οι όποιες ενστάσεις σχετικά με την «είσοδο» της Ελλάδας στη διεθνή ενεργειακή σκακιέρα της Μέσης Ανατολής.
Τέλος, η πραγματοποίηση της ιδέας περί Greek Stream θα μπορούσε, σε μεγάλο βαθμό, να ανατρέψει τα δεδομένα στην Ανατολική Μεσόγειο, διότι θα μετέφερε μεγάλο ποσοστό των παγκοσμίων ενεργειακών αποθεμάτων. Επίσης θα περιόριζε τις ενεργειακές φιλοδοξίες κάποιων χωρών της Μέσης Ανατολής στο ζήτημα της μεταφοράς των ενεργειακών πόρων προς την Δύση, μετατρέποντας τον ελληνικό χώρο σε ενεργειακή πύλη αλλά και σε διεθνή σταθμό υγροποιημένου φυσικού αερίου για την ΕΕ και τα Βαλκάνια. Επιπλέον θα ενίσχυε τη θέση της χώρας διεθνώς ως κύριος παίκτης στη διασφάλιση της ενεργειακής ασφάλειας
-----------------------------------------------------------------
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
[1] Ο όρος «Μέση Ανατολή» άρχισε να καθιερώνεται σταδιακά και επίσημα μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και σχετίζεται με την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ και την είσοδο των ΗΠΑ στην περιοχή.
[2] Η σοβιετική ιστοριογραφία την κατονόμασε ιμπεριαλιστική επιθετικότητα και κατοχή, από την αποστολή στο Αζερμπαϊτζάν βρετανικών δυνάμεων, υπό την ηγεσία του στρατηγού Dunsterville προς το τέλος του πολέμου και τη μετέπειτα αποστολή με επικεφαλής τον στρατηγό Thomson. Βλ.Qasimly Musa, «BRITAIN'S AZERBAIJAN POLICY (November 1917 - September 1918)», Visions of Azerbaijan, History, Spring 2006, Volume 1.1, σ. 38-43.
[3] Με την πολιτική του αυτή το Ηνωμένο Βασίλειο κατάφερε να εξασφαλίσει ήδη τα πετρέλαια της γειτονικής Περσίας αν και οι ποσότητες αυτών δεν ικανοποιούσαν τις ανάγκες του.
[4] Κατά την περίοδο 1915-1916 πραγματοποιήθηκαν οι γνωστές διαπραγματεύσεις μεταξύ Χουσεΐν (Εμίρης της Μέκκας ως εκπρόσωπος των Αράβων) και Μακμάχον (McMahon, εκπροσώπου της Βρετανίας στην Αίγυπτο και στο Σουδάν) για τον καθορισμό του τρόπου συνεργασίας και την οριοθέτηση των συνόρων του αραβικού κράτους μετά το τέλος του πολέμου Βλ. τις επιστολές Μακμάχoν – Χουσεΐν στο βιβλίο Βλ. P.M, Holt, Egypt and The Fertile Crescent 1516 –1922, A Political History, Cornell University Press, Ithaca and London, 1966, σ. 264 – 270. Βλ. G. Antonius, The Arab Awakening, The Story of the Arab National Movement, Lebanon Bookshop, Beirut, 1969, σ. 413-427. Επίσης Βλ. J. C. Hurewitz, The Middle East and North Africa in World Politics, A Documentary Record, Volume II, Yale university press, New Haven, London, 1975-1979, σ. 46-56
[5] Η συμφωνία των Σάικς (Sykes) και Πικό (Picot) ανάμεσα στην Γαλλία και στην Βρετανία θεωρείται μια από τις πιο αμφιλεγόμενες συνθήκες που συνήφθησαν ποτέ στην σύγχρονη αποικιοκρατική ιστορία. Με την συμφωνία αυτή δινόταν το επίσημο τέλος στο Ανατολικό ζήτημα, Βλ. το κείμενο της συμφωνίας Σαϊκς και Πικότ στο J. C. Hurewitz, ό.π., τόμ. II, σ. 60-64.
[6] Bierstadt Edward Hale, «Η Μεγάλη Προδοσία, Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μικρασιατική Καταστροφή και στη Συνθήκη της Λωζάννης», 1924, μετάφρ. Κασσεσιάν Γρ. Ιωσήφ, εκδόσεις Λιβάνης, 1997, σ. 145-175.
[7] Βλ. περί σύνδρομου υπεροχής στο «Ασφάλεια Ενεργειακών Δικτύων στην Ανατολική Μεσόγειο», Διδακτορική Διατριβή Ιωάννη Βιδάκη, Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών, Σχολή Επιστημών της Διοίκησης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Χίος, 2016, σ. 210.
[8] Βλ Κούτσης Αλέξανδρος Σ., «Μέση Ανατολή, Διεθνείς Σχέσεις και Πολιτική Ανάπτυξη», τόμ. Ι, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1992, σ. 95-96, 104.
[9] Το διπλωματικό έγγραφο Νο 63, που είχε συνταχθεί ως οδηγός των Βρετανών διπλωματών, οι οποίοι συμμετείχαν στην διάσκεψη της Λωζάννης, περιέχει την παρακάτω δήλωση: «Ένας Γερμανός εμπειρογνώμονας που επισκέφθηκε το 1901 τις πετρελαιοφόρες περιοχές της Μοσούλης και της Βαγδάτης ανέφερε ότι αυτές είναι από τις πλουσιότερες του κόσμου». Βλ. Bierstadt Edward Hale, ό.π., σ.186.
[10] «Η συνθήκη αυτή δεν επικυρώθηκε ποτέ, όχι μόνο γιατί συνάντησε την αντίδραση των Νεότουρκων της Άγκυρας, αλλά και γιατί αρνήθηκαν να την υπογράψουν η Γαλλία και η Ιταλία, οι οποίες θεωρούσαν την συνθήκη των Σεβρών ως διπλωματική νίκη των Άγγλων και την Ελλάδα δορυφόρο τους.
[11] Μπάλτος Γεώργιος και Βιδάκης Ιωάννης, «Ενεργειακή Ασφάλεια και Ελλάδα», εκδόσεις ΔΥΡΟΣ, 2013, σ. 20, 29.
[12] Αυτή η πολιτική συνεχίστηκε από τις ΗΠΑ και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν Ελλάδα και Τουρκία έλαβαν από κοινού βοήθεια και εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ, ως σύμμαχοι απέναντι στην Σοβιετική Ένωση, προκειμένου να εξασφαλιστούν η ροή του πετρελαίου από τη Μέση Ανατολή προς την Δύση και η απομόνωση των «κακών κομμουνιστών από τα ζεστά νερά της Μεσογείου».
[13] Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι αραβόφωνες περιοχές διατηρούσαν μια άτυπη μορφή ενότητας, παρά την ύπαρξη της οθωμανικής κυριαρχίας. Έτσι, οι Άραβες ταξίδευαν σε όλα τα μέρη της οθωμανικής αυτοκρατορίας χωρίς εμπόδια ή άδειες, ενώ όταν συμμάχησαν με τους «Χριστιανούς» Ευρωπαίους για την απελευθέρωσή τους από την μουσουλμανική Τουρκία ή το χαλιφάτο, η συνέπεια της συμμαχίας ήταν τραγική για τον αραβικό κόσμο.
[14] Το 1924 συγκροτείται η Compagnie Francaise des Petroles - Total, για να αναλάβει το γαλλικό μερίδιο στη Μεσοποταμία.
[15] Ο Λόρδος Curzon, ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών και ο Sir John Cadman διαμαρτυρήθηκαν και εξακολουθούν να διαμαρτύρονται ότι η Βρετανία πιστεύει επίσης στην πολιτική ανοικτών θυρών. Η διαμαρτυρία, βέβαια, απέτυχε να ικανοποιήσει τους Αμερικανούς και ήταν απαραίτητο να επιτραπεί στη Standard Oil να επανακτήσει μία εκχώρηση εκμετάλλευσης πετρελαίου στην Παλαιστίνη, την οποία κατείχε πριν από τον πόλεμο. Βλ. Sylvia Pankhurst, “The Truth about the Oil War”, Dreadnought Publications, 1922 http://www.marxists.org/archive/pankhurst-sylvia/1922/oil-war.htm
[16] John M. Blair, The Control of Oil, New York: Pantheon Books, 1976, σ. 31-34, https://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/Petroleum/redline.htm.
[17] Η κόκκινη γραμμή συντάχθηκε ελεύθερα χρησιμοποιώντας ως αναφορά τον χάρτη από την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου των ΗΠΑ, έκθεση με τίτλο: «το Διεθνές Καρτέλ Πετρελαίου», που υποβλήθηκε στην Υποεπιτροπή για τα Μονοπώλια της Εξεταστικής Επιτροπής για τις Μικρές Επιχειρήσεις, στην Γερουσία των Ηνωμένων Πολιτειών. Βλ. https://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/Petroleum/redline.htm
[18] Bierstadt 1997,ό. π,. σ. 187.
[19] Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι ΗΠΑ δεν κήρυξαν τον πόλεμο στους Οθωμανούς, ωστόσο, οι Τούρκοι προχώρησαν στην εν λόγω εκχώρηση 13 ημέρες πριν την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης.
[20] Sidebothan Herbert, Great Britaίn and Palestίne, London: Macmillan, 1938, σ. 50-53.
[21] Ως αντάλλαγμα, η εβραϊκή κοινότητα επρόκειτο να ενθαρρύνει τις ΗΠΑ να εισέλθουν στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, υπέρ της Αντάντ. Φυσικά, η προσδοκία της Βρετανίας ήταν ότι η Διακήρυξη Μπάλφουρ θα κινητοποιούσε τους πλούσιους και επιφανείς Αµερικανο-εβραίους να ενισχύσουν την πολεμική προσπάθεια και να πείσουν τους Εβραίους κοµµουνιστές στην Ρωσία να πιέσουν την ρωσική κυβέρνηση να µη συνάψει μονομερή ειρήνη µε την Γερµανία και επίσης να πείσουν τους Εβραίους εμπόρους στην Πολωνία και στην Ουκρανία να µην πουλήσουν σιτάρι στην Γερµανία. Τρίτον, ο φόβος της βρετανικής κυβέρνησης μήπως η γερμανική κυβέρνηση προσφέρει προστασία στους Σιωνιστές στην Παλαιστίνη µε αντάλλαγμα την δημόσια υποστήριξή τους στις Κεντρικές Δυνάμεις. Τέταρτον, η στόχευση της Βρετανίας να εξουδετερώσει την αξία της Δήλωσης Cambon της 4ης Ιουνίου 1917, µε την οποία η Γαλλία εξέφρασε την υποστήριξή της στο Σιωνιστικό Σχέδιο για ίδρυση Εβραϊκού κράτους στην Παλαιστίνη. Πέμπτον, η προσπάθεια της βρετανικής κυβέρνησης να κερδίσει την υποστήριξη του σιωνιστικού κινήματος στην επιδίωξή της να έχει τον αποκλειστικό έλεγχο της Παλαιστίνης, απορρίπτοντας κάθε ιδέα για διεθνή διακυβέρνησή της σύμφωνα µε τη συνθήκη Sykes-Picot.
[22] Βλ. Andrew Rathmell, Seceret War in the Middle East: The covert struggle for Syria, 1949-1961, Tauris Academic Studies, I.B. Tauris Publishers, New York, 1995, σ. 75.
[23] William Hale, Turkish Foreign Policy 1774-2000, Frank Cass& Co. Ltd, London, 2000-2002, σ.125.
[24] Περισσότερα για την κρίση του Σουέζ, βλ. Alobeid Aref, Εγχειρίδιο μαθήματος «Γεωστρατηγική της Μέσης Ανατολής», ΣΣΕ, Βάρη Αττικής, 2016.
[25] Για το δόγμα Αϊζενχάουερ, βλ. Paul Y. Hammond and Sidney S. Alexander, Political Dynamics In The Middle East, The Middle East: Economic and Political Problems and Prospects, The Rand Corporation, New York, 1972, σ. 78, 508-509. Επίσης βλ. Seale Patrick, The Struggle for Syria, Oxford University Press, London, 1968, σ. 285-289. Σημειώνεται ότι η αμερικανική οικονομική και στρατιωτική επιχορήγηση προς τα έθνη της περιοχής που απειλούνταν από τον διεθνή κομμουνισμό ανερχόταν στο ύψος των διακοσίων εκατομμυρίων δολαρίων.
[26] «Οι Άγγλοι είχαν υποσχεθεί στους Τούρκους δέκα μοίρες αεροσκαφών, ενώ παρόμοια υπόσχεση είχε δοθεί και στους Έλληνες». Βλ. Higham Robin, (Χάιαμ Ρόμπιν), (1996). «Ημερολόγιο μίας Καταστροφής Βρετανική Βοήθεια στην Ελλάδα, 1940-1941», (Diary of a Disaster, Lexington, Kentucky, 1986), απόδοση Υποστράτηγος ε.α. Κων. Κανακάρης, εκδ. ΓΕΣ υπ. αρ. 128. σ. 106.
[27] Alobeid Aref, University of Aegean, Department of Shipping, Trade and Transport, Laboratory Of Geographic Information Systems, Geo-Economy And Geopolitics (Geopol), Middle East Forum, «The undeclared war between Iran and Saudi Arabia», ISSUE 10, June 2012.
[28] Kenneth Katzman, Congressional Research Service, Iran Nuclear Agreement, 2016, https://fas.org/sgp/crs/nuke/R43333.pdf
[29] The International Monetary Fund, “Economic Diversification in Oil-Exporting Arab Countries”, April 2016, Manama, Bahrain, https://www.imf.org/external/np/pp/eng/2016/042916.pdf
[30] Alarabiya.net, «Αίγυπτος: η ανακάλυψη της μεγαλύτερης πηγής φυσικού αερίου στη Μεσόγειο», (31/08/2015),
http://www.alarabiya.net/ar/aswaq/2015/08/30/%D9%85%D8%B5%D8%B1-%D8%AA%D...
Stratfor, «Egypt: The Eastern Mediterranean's Next Natural Gas Hub?», (05/09/2016),
https://www.stratfor.com/analysis/egypt-eastern-mediterraneans-next-natu...
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
-Paul Y. Hammond and Sidney S. Alexander, Political Dynamics In The Middle East, The Middle East: Economic and Political Problems and Prospects, The Rand Corporation, New York, 1972
-Seale Patrick, The Struggle for Syria, Oxford University Press, London, 1968
-William Hale, Turkish Foreign Policy 1774-2000, Frank Cass& Co. Ltd, London, 2000-2002
-Andrew Rathmell, Seceret War in the Middle East: The covert struggle for Syria, 1949-1961, Tauris Academic Studies, I.B. Tauris Publishers, New York, 1995
-Alobeid Aref:
Α- Εγχειρίδιο μαθήματος «Γεωστρατηγική της Μέσης Ανατολής», ΣΣΕ, Βάρη Αττικής, 2016
Β- University of Aegean, Department of Shipping, Trade and Transport, Laboratory Of Geographic Information Systems, Geo-Economy And Geopolitics (Geopol),
Middle East Forum, «The undeclared war between Iran and Saudi Arabia», Issue 10, June 2012
-Sidebothan Herbert: Great Britaίn and Palestίne, London: Macmillan, 1938
-Κούτσης Αλέξανδρος Σ., «Μέση Αναταλή, Διεθνείς Σχέσεις και Πολιτική Ανάπτυξη», τόμ. Ι, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1992
-P.M, Holt, Egypt and The Fertile Crescent 1516 –1922, A Political History, Cornell University Press, Ithaca and London, 1966
-G. Antonius, The Arab Awakening, The Story of the Arab National Movement, Lebanon Bookshop, Beirut, 1969
-J. C. Hurewitz, The Middle East and North Africa in World Politics, A Documentary Record, Volume II, Yale university press, New Haven, London, 1975-1979
-Higham Robin, (1996). «Ημερολόγιο μίας Καταστροφής Βρετανική Βοήθεια στην Ελλάδα, 1940-1941», (Diary of a Disaster, Lexington, Kentucky, 1986), απόδοση Υποστράτηγος ε.α. Κων. Κανακάρης, εκδ. ΓΕΣ υπ. αρ. 128
-Βιδάκης Ιωάννης:
Α- «Ασφάλεια Ενεργειακών Δικτύων στην Ανατολική Μεσόγειο», Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών, Σχολή Επιστημών της
Διοίκησης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Χίος, 2016.
Β- «The Origins Of Energy Security: British Energy Policy In The Middle East (Selling the Same Horse Three Times!)», (International Congress on Energy Security in Eastern Mediterranean Region), Μερσίνα Τουρκίας, (14-16/12/2013)], «Sosyoekonomi», του «Center for Market Economics and Entrepreneurship of Hacettepe University», τ. 23(25). (2015)
-Bierstadt Edward Hale, (1997). «Η Μεγάλη Προδοσία, Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μικρασιατική Καταστροφή και στη Συνθήκη της Λωζάννης», μετάφρ. Κασσεσιάν Γρ. Ιωσήφ, εκδόσεις Λιβάνης
-Qasimly Musa, «Britain's Azerbaijan Policy (November 1917 - September 1918)», Visions of Azerbaijan, History, Spring 2006, Volume 1.1.
-World.Mic, How the British Screwed Up the Middle East, in 10 Classic Cartoons, Mideast Cartoon History, https://mic.com/articles/91071/how-the-british-screwed-up-the-middle-eas...
-Kenneth Katzman, Congressional Research Service, Iran Nuclear Agreement, 2016, https://fas.org/sgp/crs/nuke/R43333.pdf
-Μπάλτος Γεώργιος και Βιδάκης Ιωάννης, (2013). «Ενεργειακή Ασφάλεια και Ελλάδα», εκδόσεις ΔΥΡΟΣ.
Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
www.fotavgeia.blogspot.com
Η μελλοντική της σημασία για την Ελλάδα
By Aref Al-Obeid και Ιωάννης Βιδάκης
Η βιομηχανική επανάσταση στην Ευρώπη θεωρείται ένα από τα σημαντικά κομβικά σημεία στην σύγχρονη παγκόσμια ιστορία. Η αναζήτηση πρώτων υλών και νέων αγορών προκάλεσε το ξεκίνημα της εποχής της αποικιοκρατίας. Επιπλέον, η ανακάλυψη των ενεργειακών πόρων (πετρελαίου -φυσικού αερίου) πυροδότησε έναν ισχυρό ανταγωνισμό μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων της εποχής, ως επί το πλείστον ευρωπαϊκών, με αρνητικές συνέπειες για τους λαούς των τρίτων χωρών όπως η πρόκληση πολέμων, κατοχής, διαμελισμού χωρών, υφαρπαγής του εθνικού πλούτου και αλλαγή συνόρων καθώς και διαμόρφωση νέων πολιτικών χαρτών. Ενδεικτική ήταν η περίπτωση της Μέσης Ανατολής [1].
Φλόγες αναδύονται από έναν αγωγό πετρελαίου στο κοίτασμα Rumaila στην Βασόρα του Ιράκ, στις 6 Απριλίου 2016. REUTERS/Essam Al-Sudani
----------------------------------------------------------------------------------
Αναπόσπαστο μέρος της παγκόσμιας αποικιακής ιστορίας ήταν το Ηνωμένο Βασίλειο (United Kingdom, UK), στου οποίου τα εδάφη δεν έδυε ο ήλιος λόγω της τεράστιας που ήλεγχε. Εν τω μεταξύ, η πολιτική του Ηνωμένου Βασιλείου έναντι της περιοχής του Καυκάσου κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου κατέχει και αυτή μια ενδιαφέρουσα σελίδα στην ιστορία των Διεθνών Σχέσεων [2]. Ωστόσο κάθε καλοπροαίρετος αναγνώστης θα προέβαλε ορισμένα ερωτήματα σχετικά με τις βρετανικές πρώιμες επεμβάσεις στην Μεσοποταμία και γενικότερα στην Μέση Ανατολή καθώς και στα αίτια της «εύθραυστης» Συνθήκης των Σεβρών. Η παρούσα έρευνα θα επιχειρήσει να ρίξει άπλετο φώς στην ενεργειακή πολιτική των μεγάλων δυνάμεων στην Μέση Ανατολή που εφαρμόστηκε από την εποχή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Θα παρουσιαστούν νέα στοιχεία που δείχνουν, μελλοντικά, την Ελλάδα ως συνδετικό κρίκο ή κομβικό σημείο στην διεθνή ενεργειακή στρατηγική και χαρίζουν στον ελληνικό χώρο ένα σημαντικό ρόλο στην διεθνή ενεργειακή σκακιέρα.
Μετά την κατανόηση από τους ιθύνοντες της Βρετανίας, της βαρύνουσας σημασίας του πετρελαίου για την οικονομία, για την διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεων και εν τέλει για την παγκόσμια κυριαρχία, καθώς και της έλλειψης σχετικών ενεργειακών πόρων στο έδαφός της, (εκτός από το παλαιό πλέον «βασίλειο» του άνθρακα), κατέστη έμμονη ιδέα και διαρκής στόχος των Άγγλων μεταξύ άλλων κυρίως η πρόσκτηση εδαφών, για τα οποία ήταν τότε γνωστό ότι διέθεταν κοιτάσματα πετρελαίου. Υπενθυμίζεται ότι απέναντι στην τότε κοσμοκράτειρα Βρετανία, η μεν τσαρική Ρωσία κατείχε τις πετρελαιοπηγές στο Μπακού (σημερινό Αζερμπαϊτζάν) και στις ΗΠΑ είχαν ανακαλυφθεί σημαντικές εγχώριες πηγές αργού.
Πηγή: https://mic.com/articles/91071/how-the-british-screwed-up-the-middle-eas..., (1916).
--------------------------------------------------------------------------------
Οι Άγγλοι επιχείρησαν να καλύψουν την έλλειψη ενεργειακών πόρων που χαρακτηρίζεται ως εθνική αδυναμία, εκμεταλλευόμενοι κατάλληλα όχι μόνο κάθε ευκαιρία που τους παρουσιαζόταν, αλλά και δραστηριοποιούμενοι διεθνώς, στις μακρινές περιοχές της Μπούρμας (Burma/Myanmar), της Ινδονησίας (Indonesia), του Μεξικού (Mexico), στα εγγύτερα εδάφη της Περσίας (Persia/Iran), της Μεσοποταμίας (Mesopotamia) ακόμη και στο ρωσικό Μπακού (Baku). Αυτή η επιδίωξη της Βρετανίας απεικονίζεται στην Εικόνα 1, όπου ήδη από το 1916 (κατά την διάρκεια του Α΄ ΠΠ), παρουσιάζεται η Βρετανία στις ΗΠΑ ως ο διεθνής πρωταθλητής στην απορρόφηση της παγκόσμιας προσφοράς αργού. Αυτή η αγγλική διαχρονική πολιτική, επέφερε για αρκετά έτη πολλά δεινά στους λαούς των αντίστοιχων περιοχών, συμφορές για τις οποίες [οι Βρετανοί] δεν έχουν καταβάλλει μέχρι σήμερα το ανάλογο κόστος.
Η ατυχής στην περίσταση αυτή ήταν η Οθωμανική αυτοκρατορία, ο «μεγάλος ασθενής» του 19ου αιώνα, η οποία όφειλε την επιβίωσή της για πολλά έτη στην γεωπολιτική Πολιτική της Ισορροπίας των Δυνάμεων της Γηραιάς Αλβιώνος και στην άρνησή της για κάθοδο των Ρώσων στην Κωνσταντινούπολη και στα Στενά. Ωστόσο, με την αρχική επιβεβαίωση της ύπαρξης πλούσιων κοιτασμάτων αργού στην περιφέρεια της Υψηλής Πύλης, εκεί όπου χρόνια τώρα ηχούν τα τύμπανα του πολέμου στο Κιρκούκ και στην συνέχεια στη Μοσούλη, ήταν πλέον καταδικασμένη η οθωμανική επικράτεια σε πολέμους και διαμάχες, απελευθερώσεις λαών και εδαφών, αποσχίσεις περιοχών και κατάλυση των καθεστώτων του σουλτανάτου και του χαλιφάτου.
Η Βρετανία προέκρινε την πρόσκτηση – εκμετάλλευση και της πλούσιας ενεργειακά Μεσοποταμίας, στρεφόμενη αρχικά εναντίον των τέως συνεταίρων της Οθωμανών [3]. Επιπλέον, οι Βρετανοί για την επίτευξη των στρατηγικών τους στόχων επέλεξαν ως μεθόδευση, την προσωρινή χορήγηση συμφωνιών με προνομιακούς όρους σε συμμάχους της, αποσκοπώντας σε ύστερο χρόνο να τις ανατρέψει. Με αυτό το δόλιο σκεπτικό συμφώνησε, αρχικά, στην κατοχή της Κωνσταντινούπολης από τους Ρώσους, στην χειραφέτηση του αραβικού έθνους και στην συγκρότησή τους σε κράτος [4], στην πρώιμη παράδοση της Μοσούλης στην σφαίρα επιρροής της Γαλλίας [5], στην απελευθέρωση της Σμύρνης από τους Έλληνες [6], στην διαμόρφωση ανεξάρτητης Αρμενίας και Κουρδιστάν. Ωστόσο σε μεταγενέστερο χρόνο κατόρθωσε επίμονα και βαθμιαία να επιβάλει την θέλησή της και να μην υλοποιηθούν τα εν λόγω σχέδια από τους συμμάχους αλλά παράλληλα και τους (γεωπολιτικά και οικονομικά) ανταγωνιστές της, Ρωσία και Γαλλία [7].
Πηγή: el.wikipedia.org/wiki/Συνθήκη_των_Σεβρών.
-------------------------------------------------------------------------------------
Επιπρόσθετα, οι Άγγλοι, μετά το τέλος του Α´ Παγκοσμίου Πολέμου, παρά την καθεστωτική αλλαγή και στην Ρωσία, πρόκριναν, αφού είχαν πλέον εξασφαλίσει την πετρελαιοφόρο Μοσούλη από Οθωμανούς και Γάλλους [8], να παραδώσουν την Ανατολική Θράκη στο Μουσταφά Κεμάλ Πασά και να τον ενδυναμώσουν έναντι των Ρώσων, ώστε η κυριαρχία των Στενών να μην καταλήξει στη Μόσχα, αδιαφορώντας πλήρως για τους συμμάχους τους Έλληνες οι οποίοι είχαν πληρώσει βαρείς φόρους αίματος και ξεριζωμού για να ικανοποιηθούν οι βρετανικές πετρελαϊκές επιδιώξεις [9]. Σύμφωνα με το σκεπτικό και τις στοχεύσεις των Βρετανών, τα οποία θεωρούμε ότι γίνονται πλέον στις μέρες μας πλήρως κατανοητά, δεν υπήρχε περίπτωση αντικατάστασης αυτού του σπουδαίου αντιρωσικού φράγματος από ορθόδοξους λαούς, (Έλληνες, Αρμένιους), ούτε ο κατακερματισμός της περιοχής όπως προέβλεπε η Συνθήκη των Σεβρών [10], αφήνοντας πρόσφορο έδαφος μελλοντικά στην επίτευξη των ρωσικών αντικειμενικών σκοπών. Δυστυχώς δεν έγιναν αντιληπτά από πολλές ηγεσίες αυτά τα δολερά σχέδια, τα οποία είχαν ως αφετηρία και σκοπό την απόκτηση ενεργειακών πηγών –(Παγκόσμιος Γεωενεργειακός Ανταγωνισμός) [11].
Επιπλέον, η Γηραιά Αλβιών, με τον ύπουλο σχεδιασμό της, στόχευε στην υφαρπαγή των πετρελαίων της Μοσούλης και γενικότερα της Μεσοποταμίας καθώς και στην συγκρότηση ενός τουρκικού (κοσμικού μεν, πλην όμως μουσουλμανικού) κράτους, διαδόχου της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ως ικανού φράγματος απέναντι στην ρωσική επεκτασιμότητα [12].
Οι Άραβες αναζητώντας την απελευθέρωσή τους από την τυραννία των Νεότουρκων, κατέληξαν να υποστούν τη λεγόμενη «κατάρα του πετρελαίου» και περιήλθαν, θέλοντας και μη, στον γαλλο-βρετανικό δεσποτισμό. Οι Βρετανοί αγνόησαν τις δεσμεύσεις τους και προς το αραβικό έθνος και ξεγελώντας και τους συμμάχους τους Γάλλους πέτυχαν τον διακανονισμό του Σαν Ρέμο για τα τότε γνωστά κοιτάσματα αργού της περιοχής [13]. Η προαναφερόμενη ρύθμιση μεταξύ Βρετανίας και Γαλλίας [14], απέκλειε τις ΗΠΑ και τις πετρελαϊκές επιχειρήσεις τους από τις ενεργειακές πηγές της περιοχής.
Πριν από το τέλος του 1920, με προτροπή των εταιρειών ο αμερικανικός Τύπος κατήγγειλε την αγγλο-γαλλική συμφωνία ως «ντεμοντέ ιμπεριαλισμό». Στην Ουάσιγκτον έκαναν αναφορά σε κυρώσεις και άλλα μέτρα εναντίον των «αχάριστων» συμμάχων. Οι σχέσεις Ουάσιγκτον και Λονδίνου ψυχράνθηκαν και ένας νεαρός νομικός σύμβουλος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ (Allen Dulles) συνέταξε υπόμνημα επιμένοντας ότι η σύμβαση παραχώρησης εδαφών στην Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίου από την διαμελισμένη Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν πλέον νομικά άκυρη και δεν θα έπρεπε να αναγνωρίζεται από τις ΗΠΑ[15]. Ωστόσο, σύντομα το Λονδίνο υπέκυψε στις διατλαντικές πιέσεις και επεσήμανε ότι ήταν έτοιμο για μια συμφωνία που θα έδινε στις ΗΠΑ ένα «δίκαιο» μερίδιο, καθόσον οι Ηνωμένες Πολιτείες αποτελούσαν έναν ισχυρό παράγοντα που δεν θα μπορούσε να αγνοηθεί.
Οι διαμάχες για το πετρέλαιο τερματίστηκαν στην Μέση Ανατολή με την κατανομή του 1928. Δημιουργήθηκε πετρελαϊκή εταιρεία με την συμμετοχή Βρετανών, Γάλλων, Ολλανδών και Αμερικανών και του επιχειρηματία Γκιουλμπενκιάν ως εξής: Anglo-Persian Oil Company, Royal Dutch Shell, Compagnie Française des Pétroles (Total), Near East Development Corporation, (ένωση πέντε αμερικανικών εταιρειών) από 23,75% και ο Calouste Gulbenkian με 5%. Η σχετική συμφωνία περιελάμβανε και την ρήτρα της «Ερυθράς Γραμμής» [16]. Είχαν χαράξει στον χάρτη μια κόκκινη γραμμή στην οποία κανένας από τους συμβαλλομένους δεν είχε δικαίωμα να επιτύχει αποκλειστικές παραχωρήσεις για έρευνες και εκμετάλλευση πετρελαίου. Στην απαγορευμένη ζώνη περιλαμβανόταν όλη η Αραβική Χερσόνησος, εκτός από το Κουβέιτ και ολόκληρη η Μικρά Ασία και η Κύπρος. Η συμφωνία τηρήθηκε έως τον Β΄ ΠΠ.
Πηγή του χάρτη: Washington, U. S. Govt. Γραφείο Εκτυπώσεων, 1952, σ. 66.
------------------------------------------------------------------------
Στο πλαίσιο του σκεπτικού της συμφωνίας της Ερυθράς Γραμμής, η κυβέρνηση των ΗΠΑ, αρχικά στήριξε την δημιουργία της μεγάλης Αρμενίας, στην οποία θα ενσωματώνονταν η πετρελαιοφόρα περιοχή του Βατούμ και Μπακού (Batumi & Baku), όπως, επίσης, υποστήριξε την ίδρυση ενός κουρδικού κράτους, με σκοπό την ενσωμάτωση σε αυτό της πετρελαϊκής περιοχής της Μοσούλης (Mosul) και του Κιρκούκ (Kirkuk).
Επιπρόσθετα, η Τουρκική Εθνοσυνέλευση επικύρωσε τις τεράστιες εκχωρήσεις του Αμερικανού ναυάρχου Κόλμπι Τσέστερ (Colby Chester) [18]. Έτσι, η εκχώρηση αρκετών τουρκικών περιοχών σε αμερικανικά συμφέροντα για 99 έτη, η κατασκευή δυο λιμένων και σιδηροδρομικών γραμμών έκτασης 3.600 χλμ., δικαιώματα επί των ορυχείων σε απόσταση 20 χλμ. εκατέρωθεν της γραμμής, συμβόλαια για την ανοικοδόμηση μεταξύ 200 και 300 εκατ. δολ. καθώς και η εκμετάλλευση και άλλων ορυχείων και πηγών φυσικού πλούτου αξίας 10 δισ. δολαρίων, ήταν τα κύρια προνόμια των Αμερικανών από τις συνέπειες του τέλους του ανατολικού ζητήματος [19].
Στο πλαίσιο των διεθνών συνθηκών που επικρατούσαν μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, εκτός των Βρετανών, κερδισμένοι στην ευρύτερη περιοχή ήταν και οι Εβραίοι, στους οποίους για πρώτη φορά επίσημα με την Διακήρυξη Μπάλφουρ (Balfour Declaration) [20], όπως θα μείνει στην ιστορία, δίδεται η υπόσχεση για την εγκαθίδρυση μιας «εβραϊκής πατρίδας» στην Παλαιστίνη, με σεβασμό όμως στα δικαιώματα των λαών που ζούσαν ήδη στην περιοχή [21].
Εν κατακλείδι ο Α´ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε και εξελίχθηκε σε ένα αδυσώπητο αγώνα για την διασφάλιση επαρκών ενεργειακών πηγών υπέρ των νικητών, κυρίως, για την τότε κοσμοκράτειρα Βρετανία. Έτσι, το τέλος του ανατολικού ζητήματος κορυφώθηκε με την κατάληψη των περιοχών της Μέσης Ανατολής από δυο μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις (Γαλλία και Ηνωμένο Βασίλειο).
Εν τω μεταξύ, κατά την περίοδο μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου σημειώθηκαν σημαντικές εξελίξεις όπως οι επαναστάσεις των αραβικών λαών κατά των νέων κατακτητών εξαιτίας της κατοχής αλλά και του διαμελισμού του αραβικού κόσμου σε διάφορα κρατίδια, βασίλεια και εμιράτα. Εξίσου σημαντικό γεγονός ήταν η συστηματική μετακίνηση του εβραϊκού στοιχείου για την ανάδειξη του κράτους του Ισραήλ και το ξεκίνημα του κύκλου αίματος στο πλαίσιο της αραβοϊσραηλινής διένεξης.
Το κλίμα που διαμορφώθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έδειξε ότι υπήρχαν δυο είδη συγκρούσεων.
Η πρώτη ήταν μεταξύ Δύσης και Ανατολής, Η Βρετανία υιοθέτησε το 1950 ένα στρατιωτικό σχέδιο για την ίδρυση γραμμής άμυνας απέναντι σε μια πιθανή σοβιετική επίθεση στην Μέση Ανατολή. Τα συριακά εδάφη ήταν εντός αυτής της γραμμής [22]. Οι Δυτικές χώρες, κατά την περίοδο 1951-1953, άρχισαν συζητήσεις για την ίδρυση της Αμυντικής Οργάνωσης της Μέσης Ανατολής (Middle East Defence Organization-MEDO) [23] κατά του διεθνούς κομμουνισμού. Ωστόσο, η κρίση της διώρυγας του Σουέζ το 1956 [24] σήμαινε την οριστική αποχώρηση των δυο ιστορικών μεγάλων δυνάμεων (Γαλλία και Βρετανία) από την Μέση Ανατολή και την δυναμική είσοδο των ΗΠΑ προκειμένου να συμπληρωθεί το κενό εξουσίας που προέκυψε. Το γεγονός αυτό επέβαλε στην αμερικανική ηγεσία να ανακοινώσει το δόγμα Αϊζενχάουερ (Eisenhower) το 1957 [25] προκειμένου να διασφαλιστούν τα Δυτικά ενεργειακά συμφέροντα στην περιοχή.
Η δεύτερη σύγκρουση, αν και δεν της δόθηκε η έμφαση όπως θα έπρεπε στα ΜΜΕ, ήταν μεταξύ των ίδιων των Δυτικών χωρών, κυρίως για τον έλεγχο των ενεργειακών αγωγών-πόρων. Για παράδειγμα, η εταιρεία Aramco, αμερικανικών συμφερόντων, ήθελε να εγκαταστήσει τον αγωγό Tapline από την περιοχή αλ Ζαχράν της Σαουδικής Αραβίας μέχρι τη Μεσόγειο, μέσω Συρίας και Λιβάνου (Χάρτης 3). Ο ανταγωνιστικός αγωγός του Tapline στην Μέση Ανατολή ήταν ο αγωγός MEPL της βρετανικής εταιρείας που θα διερχόταν από το Ιράν μέχρι την Μεσόγειο. Όμως αυτός ο ενδο-Δυτικός ανταγωνισμός κρίθηκε υπέρ του Tapline και έδειξε την σύγχυση-«σύγκρουση» που υπήρχε στις βρετανο-αμερικανικές σχέσεις.
Πηγή: http://www.bibliotecapleyades.net/sociopolitica/esp_sociopol_zion42.htm
-----------------------------------------------------------------------------
Σε γενικές γραμμές, για την εξυπηρέτηση των εθνικών τους συμφερόντων, οι μεγάλες δυνάμεις δεν δίσταζαν ποτέ να υποτιμούν τους «αδύναμους συμμάχους τους». Χαρακτηριστική περίπτωση ήταν εκείνη της Βρετανίας όταν διεξήγαγε δυο σειρές διαπραγματεύσεων από τη μια με τους Άραβες και από την άλλη με τους Γάλλους για το ίδιο αντικείμενο κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Επίσης, ένα άλλο παράδειγμα προέκυψε κατά το 1941 και σχετίζεται με το τρίγωνο Βρετανίας- Ελλάδας-Τουρκίας. Γράφει ο Τσόρτσιλ (Churchill) στον αρχηγό της αεροπορίας, στρατηγό Πόρταλ (Charles Portal) ένα προσωπικό μήνυμα σημειώνοντας ότι «φοβάμαι ότι έχουμε υποσχεθεί σε δυο πελάτες να τους πουλήσουμε το ίδιο προϊόν [26]».
Σήμερα, παρατηρείται μια σοβαρή αλλαγή στην διεθνή πολιτική των μεγάλων δυνάμεων, η αλλαγή αυτή θα μπορούσε να φανεί χρήσιμη για τις μικρές χώρες όπως η Ελλάδα κυρίως στον ενεργειακό τομέα, προκειμένου να βοηθηθούν στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης.
Ο ΠΙΘΑΝΟΣ ΝΕΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΣΤΗΝ ΔΙΕΘΝΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ
Αν και η έκταση του ελληνικού εδάφους δεν υπερβαίνει τα 132.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ωστόσο, η χώρα είναι κατά μεγαλύτερη πέντε φορές θαλασσίως. Επίσης, η Ελλάδα είναι μια από τις κοντινές χώρες προς την εύφλεκτη περιοχή της Μέσης Ανατολή καθώς διατηρεί πολιτιστικούς και ιστορικούς δεσμούς με τους μεσανατολικούς λαούς, λόγω κοινής ιστορίας (π.χ. η εποχή του Μ. Αλεξάνδρου), ελληνικών κοινοτήτων και ορθόδοξων Πατριαρχείων. Όλα τα παραπάνω πλεονεκτήματα χαρίζουν την δυνατότητα στους Έλληνες να προσεγγίζουν τον χώρο εκ του ασφαλούς, προκειμένου να πετύχουν οικονομικά οφέλη και συμμάχους για την στήριξη των εθνικών τους συμφερόντων.
Στην εν λόγω περίπτωση θα αναλυθεί ένα νέο στρατηγικό σχέδιο με σκοπό την αναβάθμιση της γεωπολιτικής σημασίας της Ελλάδας στο διεθνές σύστημα, διαμέσου της ενέργειας στον αραβικό χώρο.
Αρκετοί αναλυτές, επιστήμονες και δημοσιογράφοι δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στους αγωγούς της Ρωσίας που διαπερνούν το τουρκικό έδαφος όπως ο Turkish Stream. Ενώ η Ελλάδα διαθέτει μια τέτοια δυνατότητα όπως ο προτεινόμενος, από τους συγγραφείς του άρθρου αυτού, αγωγός «Greek Stream».
ΤΟ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΣΧΕΔΙΟ GREEK STREAM
Υπάρχουν ευνοϊκοί παράγοντες που συντελούν στην δημιουργία εύφορου εδάφους και θα συνδράμουν στην κατασκευή αυτού του αγωγού:
Πρώτον, ο ακήρυκτος πόλεμος μεταξύ της Σαουδική Αραβίας και του Ιράν [27]. Οι σχέσεις των δυο χωρών είναι τεταμένες, εξαιτίας του θρησκευτικού διχασμού. Είναι γνωστό ότι η Τεχεράνη είναι έδρα των Σιιτών, ενώ το Ριάντ εκπροσωπεί τους Σουνίτες συντηρητικούς (σαλαφιστές). Αυτή η διαχρονική διαμάχη έχει προκαλέσει κλίμα αστάθειας και ανασφάλειας προς τις αραβικές μοναρχίες του Κόλπου, εξαιτίας του ανταγωνισμού για την ηγεσία του ισλαμικού κόσμου αλλά και της ιρανικής απειλής για το κλείσιμο του στενού Ορμούζ. Επιπλέον, η αναβάθμιση του ρόλου του Ιράν στην Μέση Ανατολή μετά την υπογραφή της συμφωνίας περί του πυρηνικού του προγράμματος [28] ενίσχυσε τους φόβους και την ανησυχία των Σαουδαράβων, κυρίως μετά και την απελευθέρωση δισεκατομμυρίων δολαρίων, δεσμευμένων ιρανικών χρημάτων από τις Δυτικές χώρες. Επίσης οι παρεμβάσεις του Ιράν στη Υεμένη μέσω του κινήματος Χούθι, στον Λίβανο με την στήριξη της οργάνωσης Χεσμπολάχ, στην Συρία με τη στήριξη του προέδρου Άσαντ και τέλος στο Ιράκ με την τοποθέτηση φιλοϊρανικών κυβερνήσεων, προκαλούν κενά στο σύστημα της αραβικής ασφάλειας, με αποτέλεσμα οι χώρες του Κόλπου να σκέφτονται νέες καινοτομίες για την πρόσφορη εξαγωγή των τεραστίων αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου που διαθέτουν προς την Δύση [29].
Δεύτερον, η γεωγραφία της περιοχής διευκολύνει την κατασκευή αγωγών. Συγκεκριμένα, από τις δυτικές όχθες του αραβο-περσικού κόλπου προς το τελευταίο σημείο των δυτικών συνόρων της Αιγύπτου, λαμβάνοντας υπόψη την υφιστάμενη υποδομή στην εν λόγω περιοχή.
Τρίτον, η υιοθέτηση του αγωγού αυτού θα οδηγήσει στην απελευθέρωση των χωρών του Κόλπου από τις εθνικιστικές στάσεις ορισμένων κυβερνήσεων (κυρίως της Συρίας) που δεν επέτρεψε εδώ και χρόνια το πέρασμα του πετρελαίου από συριακό έδαφος.
Τέταρτον, ο αγωγός αυτός θα περάσει κατά 100% από αραβικό έδαφος μέχρι το σημείο που θα εισχωρήσει στην ελληνική επικράτεια μέσω του λιβυκού πελάγους προς το νησί της Κρήτης ή τη νήσο Γαύδο.
Πέμπτον, ο αγωγός αυτός θα είναι ελκυστικός και για τους Λίβυους, προκειμένου να μεταφέρουν και αυτοί το πετρέλαιο σε νέες αγορές όπως στον βαλκανικό χώρο μέσω της Ελλάδας.
Έκτον, η ιδέα του αγωγού αυτού δεν πρέπει να είναι μόνο ελληνική αλλά και πανευρωπαϊκή. Η άνοδος της Ρωσίας στην διεθνή σκακιέρα προκαλεί φόβο και αμηχανία στους Ευρωπαίους, οι οποίοι θα ήθελαν να είναι ανεξάρτητοι από τις ρωσικές πηγές ενέργειας. Το γεγονός αυτό θα παρότρυνε τους Ευρωπαίους να συνδράμουν οικονομικά στην υλοποίησή του κυρίως για το υποθαλάσσιο τμήμα που θα συνδέει την Αίγυπτο με τα ελληνικά εδάφη.
Έβδομον, οι ανακαλύψεις σημαντικών πηγών φυσικού αερίου στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) της Αιγύπτου [30] θα ενθάρρυνε τους Αιγύπτιους να συνδράμουν και στην κατασκευή ενός μέρους αυτού του αγωγού και να εγγυούνται για την ασφάλεια του, προκειμένου να εξάγουν τον φυσικό τους πλούτο προς τις χώρες της ΕΕ. Εδώ θα πρέπει να αξιοποιηθεί υπέρ των ελληνικών συμφερόντων ο μελλοντικός ανταγωνισμός μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου στον τομέα της ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Όγδοον, η Ελλάδα θα αποκτούσε νέο διαπραγματευτικό χαρτί στο θέμα της οικονομικής κρίσης και του Κυπριακού ζητήματος, ελέγχοντας το πέρασμα σημαντικής ποσότητας ενέργειας προς την ΕΕ αλλά και στην βαλκανική περιφέρεια. Επιπρόσθετα, θα αποκτούσε εσωτερική ενεργειακή αυτάρκεια και μάλιστα με φθηνές τιμές.
Για να είναι η εφαρμογή της ιδέας του Greek Stream πιο εφικτή θα πρέπει να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις. Πρώτον, η θέσπιση μιας σταθερής εθνικής στρατηγικής που θα επέβαλε στα πολιτικά κόμματα να ακολουθούν μια κοινή εξωτερική πολιτική ώστε να μη κλονιστεί η εμπιστοσύνη των κρατών σε σχέση με την Αθήνα. Δεύτερον, ο απεγκλωβισμός της χώρας από τα «σαγόνια» των δανειστών: Η επικράτηση του κλίματος αβεβαιότητας περιορίζει και πνίγει τις όποιες θετικές οικονομικές συνθήκες ανάπτυξης και εξόδου της χώρας στις παγκόσμιες αγορές. Τρίτον, η ανάπτυξη της αμυντικής βιομηχανίας ώστε να είναι η κινητήρια δύναμη της εθνικής οικονομίας με σκοπό την επίτευξη γρήγορων ρυθμών ανάπτυξης. Τέταρτον, η αναζήτηση συμμάχων στον χώρο της Μέσης Ανατολή, στον αραβικό Σύνδεσμο, στον Οργανισμό της Ισλαμικής Συνεργασίας, προκειμένου να αμβλυνθούν οι όποιες ενστάσεις σχετικά με την «είσοδο» της Ελλάδας στη διεθνή ενεργειακή σκακιέρα της Μέσης Ανατολής.
Τέλος, η πραγματοποίηση της ιδέας περί Greek Stream θα μπορούσε, σε μεγάλο βαθμό, να ανατρέψει τα δεδομένα στην Ανατολική Μεσόγειο, διότι θα μετέφερε μεγάλο ποσοστό των παγκοσμίων ενεργειακών αποθεμάτων. Επίσης θα περιόριζε τις ενεργειακές φιλοδοξίες κάποιων χωρών της Μέσης Ανατολής στο ζήτημα της μεταφοράς των ενεργειακών πόρων προς την Δύση, μετατρέποντας τον ελληνικό χώρο σε ενεργειακή πύλη αλλά και σε διεθνή σταθμό υγροποιημένου φυσικού αερίου για την ΕΕ και τα Βαλκάνια. Επιπλέον θα ενίσχυε τη θέση της χώρας διεθνώς ως κύριος παίκτης στη διασφάλιση της ενεργειακής ασφάλειας
-----------------------------------------------------------------
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
[1] Ο όρος «Μέση Ανατολή» άρχισε να καθιερώνεται σταδιακά και επίσημα μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και σχετίζεται με την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ και την είσοδο των ΗΠΑ στην περιοχή.
[2] Η σοβιετική ιστοριογραφία την κατονόμασε ιμπεριαλιστική επιθετικότητα και κατοχή, από την αποστολή στο Αζερμπαϊτζάν βρετανικών δυνάμεων, υπό την ηγεσία του στρατηγού Dunsterville προς το τέλος του πολέμου και τη μετέπειτα αποστολή με επικεφαλής τον στρατηγό Thomson. Βλ.Qasimly Musa, «BRITAIN'S AZERBAIJAN POLICY (November 1917 - September 1918)», Visions of Azerbaijan, History, Spring 2006, Volume 1.1, σ. 38-43.
[3] Με την πολιτική του αυτή το Ηνωμένο Βασίλειο κατάφερε να εξασφαλίσει ήδη τα πετρέλαια της γειτονικής Περσίας αν και οι ποσότητες αυτών δεν ικανοποιούσαν τις ανάγκες του.
[4] Κατά την περίοδο 1915-1916 πραγματοποιήθηκαν οι γνωστές διαπραγματεύσεις μεταξύ Χουσεΐν (Εμίρης της Μέκκας ως εκπρόσωπος των Αράβων) και Μακμάχον (McMahon, εκπροσώπου της Βρετανίας στην Αίγυπτο και στο Σουδάν) για τον καθορισμό του τρόπου συνεργασίας και την οριοθέτηση των συνόρων του αραβικού κράτους μετά το τέλος του πολέμου Βλ. τις επιστολές Μακμάχoν – Χουσεΐν στο βιβλίο Βλ. P.M, Holt, Egypt and The Fertile Crescent 1516 –1922, A Political History, Cornell University Press, Ithaca and London, 1966, σ. 264 – 270. Βλ. G. Antonius, The Arab Awakening, The Story of the Arab National Movement, Lebanon Bookshop, Beirut, 1969, σ. 413-427. Επίσης Βλ. J. C. Hurewitz, The Middle East and North Africa in World Politics, A Documentary Record, Volume II, Yale university press, New Haven, London, 1975-1979, σ. 46-56
[5] Η συμφωνία των Σάικς (Sykes) και Πικό (Picot) ανάμεσα στην Γαλλία και στην Βρετανία θεωρείται μια από τις πιο αμφιλεγόμενες συνθήκες που συνήφθησαν ποτέ στην σύγχρονη αποικιοκρατική ιστορία. Με την συμφωνία αυτή δινόταν το επίσημο τέλος στο Ανατολικό ζήτημα, Βλ. το κείμενο της συμφωνίας Σαϊκς και Πικότ στο J. C. Hurewitz, ό.π., τόμ. II, σ. 60-64.
[6] Bierstadt Edward Hale, «Η Μεγάλη Προδοσία, Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μικρασιατική Καταστροφή και στη Συνθήκη της Λωζάννης», 1924, μετάφρ. Κασσεσιάν Γρ. Ιωσήφ, εκδόσεις Λιβάνης, 1997, σ. 145-175.
[7] Βλ. περί σύνδρομου υπεροχής στο «Ασφάλεια Ενεργειακών Δικτύων στην Ανατολική Μεσόγειο», Διδακτορική Διατριβή Ιωάννη Βιδάκη, Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών, Σχολή Επιστημών της Διοίκησης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Χίος, 2016, σ. 210.
[8] Βλ Κούτσης Αλέξανδρος Σ., «Μέση Ανατολή, Διεθνείς Σχέσεις και Πολιτική Ανάπτυξη», τόμ. Ι, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1992, σ. 95-96, 104.
[9] Το διπλωματικό έγγραφο Νο 63, που είχε συνταχθεί ως οδηγός των Βρετανών διπλωματών, οι οποίοι συμμετείχαν στην διάσκεψη της Λωζάννης, περιέχει την παρακάτω δήλωση: «Ένας Γερμανός εμπειρογνώμονας που επισκέφθηκε το 1901 τις πετρελαιοφόρες περιοχές της Μοσούλης και της Βαγδάτης ανέφερε ότι αυτές είναι από τις πλουσιότερες του κόσμου». Βλ. Bierstadt Edward Hale, ό.π., σ.186.
[10] «Η συνθήκη αυτή δεν επικυρώθηκε ποτέ, όχι μόνο γιατί συνάντησε την αντίδραση των Νεότουρκων της Άγκυρας, αλλά και γιατί αρνήθηκαν να την υπογράψουν η Γαλλία και η Ιταλία, οι οποίες θεωρούσαν την συνθήκη των Σεβρών ως διπλωματική νίκη των Άγγλων και την Ελλάδα δορυφόρο τους.
[11] Μπάλτος Γεώργιος και Βιδάκης Ιωάννης, «Ενεργειακή Ασφάλεια και Ελλάδα», εκδόσεις ΔΥΡΟΣ, 2013, σ. 20, 29.
[12] Αυτή η πολιτική συνεχίστηκε από τις ΗΠΑ και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν Ελλάδα και Τουρκία έλαβαν από κοινού βοήθεια και εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ, ως σύμμαχοι απέναντι στην Σοβιετική Ένωση, προκειμένου να εξασφαλιστούν η ροή του πετρελαίου από τη Μέση Ανατολή προς την Δύση και η απομόνωση των «κακών κομμουνιστών από τα ζεστά νερά της Μεσογείου».
[13] Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι αραβόφωνες περιοχές διατηρούσαν μια άτυπη μορφή ενότητας, παρά την ύπαρξη της οθωμανικής κυριαρχίας. Έτσι, οι Άραβες ταξίδευαν σε όλα τα μέρη της οθωμανικής αυτοκρατορίας χωρίς εμπόδια ή άδειες, ενώ όταν συμμάχησαν με τους «Χριστιανούς» Ευρωπαίους για την απελευθέρωσή τους από την μουσουλμανική Τουρκία ή το χαλιφάτο, η συνέπεια της συμμαχίας ήταν τραγική για τον αραβικό κόσμο.
[14] Το 1924 συγκροτείται η Compagnie Francaise des Petroles - Total, για να αναλάβει το γαλλικό μερίδιο στη Μεσοποταμία.
[15] Ο Λόρδος Curzon, ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών και ο Sir John Cadman διαμαρτυρήθηκαν και εξακολουθούν να διαμαρτύρονται ότι η Βρετανία πιστεύει επίσης στην πολιτική ανοικτών θυρών. Η διαμαρτυρία, βέβαια, απέτυχε να ικανοποιήσει τους Αμερικανούς και ήταν απαραίτητο να επιτραπεί στη Standard Oil να επανακτήσει μία εκχώρηση εκμετάλλευσης πετρελαίου στην Παλαιστίνη, την οποία κατείχε πριν από τον πόλεμο. Βλ. Sylvia Pankhurst, “The Truth about the Oil War”, Dreadnought Publications, 1922 http://www.marxists.org/archive/pankhurst-sylvia/1922/oil-war.htm
[16] John M. Blair, The Control of Oil, New York: Pantheon Books, 1976, σ. 31-34, https://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/Petroleum/redline.htm.
[17] Η κόκκινη γραμμή συντάχθηκε ελεύθερα χρησιμοποιώντας ως αναφορά τον χάρτη από την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου των ΗΠΑ, έκθεση με τίτλο: «το Διεθνές Καρτέλ Πετρελαίου», που υποβλήθηκε στην Υποεπιτροπή για τα Μονοπώλια της Εξεταστικής Επιτροπής για τις Μικρές Επιχειρήσεις, στην Γερουσία των Ηνωμένων Πολιτειών. Βλ. https://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/Petroleum/redline.htm
[18] Bierstadt 1997,ό. π,. σ. 187.
[19] Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι ΗΠΑ δεν κήρυξαν τον πόλεμο στους Οθωμανούς, ωστόσο, οι Τούρκοι προχώρησαν στην εν λόγω εκχώρηση 13 ημέρες πριν την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης.
[20] Sidebothan Herbert, Great Britaίn and Palestίne, London: Macmillan, 1938, σ. 50-53.
[21] Ως αντάλλαγμα, η εβραϊκή κοινότητα επρόκειτο να ενθαρρύνει τις ΗΠΑ να εισέλθουν στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, υπέρ της Αντάντ. Φυσικά, η προσδοκία της Βρετανίας ήταν ότι η Διακήρυξη Μπάλφουρ θα κινητοποιούσε τους πλούσιους και επιφανείς Αµερικανο-εβραίους να ενισχύσουν την πολεμική προσπάθεια και να πείσουν τους Εβραίους κοµµουνιστές στην Ρωσία να πιέσουν την ρωσική κυβέρνηση να µη συνάψει μονομερή ειρήνη µε την Γερµανία και επίσης να πείσουν τους Εβραίους εμπόρους στην Πολωνία και στην Ουκρανία να µην πουλήσουν σιτάρι στην Γερµανία. Τρίτον, ο φόβος της βρετανικής κυβέρνησης μήπως η γερμανική κυβέρνηση προσφέρει προστασία στους Σιωνιστές στην Παλαιστίνη µε αντάλλαγμα την δημόσια υποστήριξή τους στις Κεντρικές Δυνάμεις. Τέταρτον, η στόχευση της Βρετανίας να εξουδετερώσει την αξία της Δήλωσης Cambon της 4ης Ιουνίου 1917, µε την οποία η Γαλλία εξέφρασε την υποστήριξή της στο Σιωνιστικό Σχέδιο για ίδρυση Εβραϊκού κράτους στην Παλαιστίνη. Πέμπτον, η προσπάθεια της βρετανικής κυβέρνησης να κερδίσει την υποστήριξη του σιωνιστικού κινήματος στην επιδίωξή της να έχει τον αποκλειστικό έλεγχο της Παλαιστίνης, απορρίπτοντας κάθε ιδέα για διεθνή διακυβέρνησή της σύμφωνα µε τη συνθήκη Sykes-Picot.
[22] Βλ. Andrew Rathmell, Seceret War in the Middle East: The covert struggle for Syria, 1949-1961, Tauris Academic Studies, I.B. Tauris Publishers, New York, 1995, σ. 75.
[23] William Hale, Turkish Foreign Policy 1774-2000, Frank Cass& Co. Ltd, London, 2000-2002, σ.125.
[24] Περισσότερα για την κρίση του Σουέζ, βλ. Alobeid Aref, Εγχειρίδιο μαθήματος «Γεωστρατηγική της Μέσης Ανατολής», ΣΣΕ, Βάρη Αττικής, 2016.
[25] Για το δόγμα Αϊζενχάουερ, βλ. Paul Y. Hammond and Sidney S. Alexander, Political Dynamics In The Middle East, The Middle East: Economic and Political Problems and Prospects, The Rand Corporation, New York, 1972, σ. 78, 508-509. Επίσης βλ. Seale Patrick, The Struggle for Syria, Oxford University Press, London, 1968, σ. 285-289. Σημειώνεται ότι η αμερικανική οικονομική και στρατιωτική επιχορήγηση προς τα έθνη της περιοχής που απειλούνταν από τον διεθνή κομμουνισμό ανερχόταν στο ύψος των διακοσίων εκατομμυρίων δολαρίων.
[26] «Οι Άγγλοι είχαν υποσχεθεί στους Τούρκους δέκα μοίρες αεροσκαφών, ενώ παρόμοια υπόσχεση είχε δοθεί και στους Έλληνες». Βλ. Higham Robin, (Χάιαμ Ρόμπιν), (1996). «Ημερολόγιο μίας Καταστροφής Βρετανική Βοήθεια στην Ελλάδα, 1940-1941», (Diary of a Disaster, Lexington, Kentucky, 1986), απόδοση Υποστράτηγος ε.α. Κων. Κανακάρης, εκδ. ΓΕΣ υπ. αρ. 128. σ. 106.
[27] Alobeid Aref, University of Aegean, Department of Shipping, Trade and Transport, Laboratory Of Geographic Information Systems, Geo-Economy And Geopolitics (Geopol), Middle East Forum, «The undeclared war between Iran and Saudi Arabia», ISSUE 10, June 2012.
[28] Kenneth Katzman, Congressional Research Service, Iran Nuclear Agreement, 2016, https://fas.org/sgp/crs/nuke/R43333.pdf
[29] The International Monetary Fund, “Economic Diversification in Oil-Exporting Arab Countries”, April 2016, Manama, Bahrain, https://www.imf.org/external/np/pp/eng/2016/042916.pdf
[30] Alarabiya.net, «Αίγυπτος: η ανακάλυψη της μεγαλύτερης πηγής φυσικού αερίου στη Μεσόγειο», (31/08/2015),
http://www.alarabiya.net/ar/aswaq/2015/08/30/%D9%85%D8%B5%D8%B1-%D8%AA%D...
Stratfor, «Egypt: The Eastern Mediterranean's Next Natural Gas Hub?», (05/09/2016),
https://www.stratfor.com/analysis/egypt-eastern-mediterraneans-next-natu...
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
-Paul Y. Hammond and Sidney S. Alexander, Political Dynamics In The Middle East, The Middle East: Economic and Political Problems and Prospects, The Rand Corporation, New York, 1972
-Seale Patrick, The Struggle for Syria, Oxford University Press, London, 1968
-William Hale, Turkish Foreign Policy 1774-2000, Frank Cass& Co. Ltd, London, 2000-2002
-Andrew Rathmell, Seceret War in the Middle East: The covert struggle for Syria, 1949-1961, Tauris Academic Studies, I.B. Tauris Publishers, New York, 1995
-Alobeid Aref:
Α- Εγχειρίδιο μαθήματος «Γεωστρατηγική της Μέσης Ανατολής», ΣΣΕ, Βάρη Αττικής, 2016
Β- University of Aegean, Department of Shipping, Trade and Transport, Laboratory Of Geographic Information Systems, Geo-Economy And Geopolitics (Geopol),
Middle East Forum, «The undeclared war between Iran and Saudi Arabia», Issue 10, June 2012
-Sidebothan Herbert: Great Britaίn and Palestίne, London: Macmillan, 1938
-Κούτσης Αλέξανδρος Σ., «Μέση Αναταλή, Διεθνείς Σχέσεις και Πολιτική Ανάπτυξη», τόμ. Ι, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1992
-P.M, Holt, Egypt and The Fertile Crescent 1516 –1922, A Political History, Cornell University Press, Ithaca and London, 1966
-G. Antonius, The Arab Awakening, The Story of the Arab National Movement, Lebanon Bookshop, Beirut, 1969
-J. C. Hurewitz, The Middle East and North Africa in World Politics, A Documentary Record, Volume II, Yale university press, New Haven, London, 1975-1979
-Higham Robin, (1996). «Ημερολόγιο μίας Καταστροφής Βρετανική Βοήθεια στην Ελλάδα, 1940-1941», (Diary of a Disaster, Lexington, Kentucky, 1986), απόδοση Υποστράτηγος ε.α. Κων. Κανακάρης, εκδ. ΓΕΣ υπ. αρ. 128
-Βιδάκης Ιωάννης:
Α- «Ασφάλεια Ενεργειακών Δικτύων στην Ανατολική Μεσόγειο», Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών, Σχολή Επιστημών της
Διοίκησης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Χίος, 2016.
Β- «The Origins Of Energy Security: British Energy Policy In The Middle East (Selling the Same Horse Three Times!)», (International Congress on Energy Security in Eastern Mediterranean Region), Μερσίνα Τουρκίας, (14-16/12/2013)], «Sosyoekonomi», του «Center for Market Economics and Entrepreneurship of Hacettepe University», τ. 23(25). (2015)
-Bierstadt Edward Hale, (1997). «Η Μεγάλη Προδοσία, Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μικρασιατική Καταστροφή και στη Συνθήκη της Λωζάννης», μετάφρ. Κασσεσιάν Γρ. Ιωσήφ, εκδόσεις Λιβάνης
-Qasimly Musa, «Britain's Azerbaijan Policy (November 1917 - September 1918)», Visions of Azerbaijan, History, Spring 2006, Volume 1.1.
-World.Mic, How the British Screwed Up the Middle East, in 10 Classic Cartoons, Mideast Cartoon History, https://mic.com/articles/91071/how-the-british-screwed-up-the-middle-eas...
-Kenneth Katzman, Congressional Research Service, Iran Nuclear Agreement, 2016, https://fas.org/sgp/crs/nuke/R43333.pdf
-Μπάλτος Γεώργιος και Βιδάκης Ιωάννης, (2013). «Ενεργειακή Ασφάλεια και Ελλάδα», εκδόσεις ΔΥΡΟΣ.
Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
www.fotavgeia.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου