ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ ΧΑΡΙΣΤΙΚΙΑ

Μοναστήρια - Εκκλησία

Ο Αλέξιος Α’ επέφερε επίσης και ορισμένες τροποποιήσεις στο λεγόμενο χαριστίκιον, που αφορούσε τη μεταβίβαση της διοικήσεως μοναστηριών και μοναστηριακών περιουσιών σε λαϊκούς. 

Το μέτρο αυτό, που ήταν ευρύτατα διαδεδομένο ιδιαίτερα από τον ενδέκατο αιώνα και εξής, απέβλεπε στην οικονομική ανάπτυξη των μονών. Αλλά συχνά οδηγούσε σε μεγάλες καταχρήσεις, με αποτέλεσμα να προκαλεί δυσαρέσκεια σε ένα τμήμα του κλήρου. Γι’ αυτό καταδικάσθηκε επανειλημμένως από εκκλησιαστικές συνόδους. 

Ωστόσο συνέχισε να εφαρμόζεται και μάλιστα υποστηρίχθηκε από πολλούς επιφανείς εκκλησιαστικούς άνδρες. Αυτό συνέβαινε γιατί το μέτρο αποτελούσε διέξοδο για την οικονομική δραστηριότητα των μοναστηριών, η οποία είχε σημαντικά περιορισθεί εξαιτίας της αρχής του αναπολλοτρίωτου της εκκλησιαστικής περιουσίας. Βέβαια στα προηγούμενα χρόνια σε παρόμοιες εκχωρήσεις προέβαινε κυρίως η εκκλησιαστική ηγεσία, ενώ τώρα ο ίδιος ο αυτοκράτορας εκχωρούσε τις μοναστηριακές περιουσίες σαν ένα είδος προνομίου. 

Σε αντίθεση με τις προνοιακές εκχωρήσεις, τα χαριστίκια δεν υποχρέωναν τον κάτοχο να επιτελέσει κάποια δημόσια λειτουργία, εξασφάλιζαν όμως στο κράτος ένα φθηνό μέσο για την αμοιβή των υπαλλήλων του. Βέβαια δεν αποκλείεται ο αυτοκράτορας να επιθυμούσε με το μέτρο αυτό να περιορίσει την υπερβολική αύξηση της μοναστηριακής ιδιοκτησίας. Φυσικά δεν πρέπει να απορούμε, που οι εκχωρήσεις των περιουσιών αυτών από τον αυτοκράτορα προκαλούσαν τη δυσαρέσκεια των εκκλησιαστικών κύκλων.

Κατά τον ίδιο τρόπο ο Αλέξιος Α’ προσέκρουσε και στη σθεναρή αντίδραση, των εκκλησιαστικών κύκλων όταν, στη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων με τους Νορμανδούς και τους Πατζινάκες, αναγκάσθηκε να εκποιήσει εκκλησιαστικούς θησαυρούς. 

Κάτω από την πίεση της αντιδράσεως αυτής υποσχέθηκε την αποζημίωση των δημευμένων θησαυρών, το δε 1082, αναιρώντας τις ίδιες του τις πράξεις, εξέδωσε ένα διάταγμα, με το οποίο απαγόρευε για το μέλλον κάθε αυθαίρετη εκποίηση εκκλησιαστικής περιουσίας. 

Η πράξη αυτή δεν τον εμπόδισε όμως μερικά χρόνια αργότερα, όταν βρισκόταν εκ νέου σε δυσχερή θέση, να προβεί σε νέα εκποίηση εκκλησιαστικών σκευών. Πάντως, η διατάραξη αυτή ήταν προσωρινή και μεταξύ της κοσμικής και της εκκλησιαστικής ηγεσίας επικρατούσε κατά κανόνα αμοιβαία κατανόηση και συνεργασία, που στηριζόταν σε μεγάλα κοινά συμφέροντα.

 Ο αυτοκράτορας και η Εκκλησία αγωνίζονταν από κοινού εναντίον των αιρετικών κινημάτων, που απειλούσαν τόσο την κρατική όσο και την εκκλησιαστική τάξη και ο αυτοκράτορας πρωτοστατούσε στις ενέργειες αυτές. Η διδασκαλία των Βογομίλων, που είχε αναπτυχθεί στις σλαβικές χώρες της Βαλκανικής κάτω από την επίδραση διαφόρων ανατολικών αιρέσεων, είχε διαδοθεί τόσο πολύ στην εποχή του Αλεξίου Α’ και είχε αποκτήσει τόσους οπαδούς μέσα στο βυζαντινό κράτος, ακόμη και στην ίδια τη βυζαντινή πρωτεύουσα, ώστε ο αυτοκράτορας θεώρησε ως πρώτιστο καθήκον του κράτους να καταπολεμήσει την επικίνδυνη αυτή αίρεση. 

Ο ηγέτης των Βογομίλων, Βασίλειος και οι μαθητές του, που έμειναν πιστοί στις πεποιθήσεις τους, κάηκαν πάνω στην πυρά.

Ο αυτοκράτορας, με τη συνείδηση του προστάτη της Ορθοδοξίας, έλαβε δραστήρια μέρος στις διαβουλεύσεις εναντίον του «υπάτου των φιλοσόφων» Ιωάννου Ιταλού, ο οποίος, όπως και ο μεγάλος προκάτοχός του Ψελλός, ήταν θερμός υπέρμαχος του Πλάτωνα και των Νεοπλατωνικών και βαθύς γνώστης της αριστοτελικής διδασκαλίας. 

Στο πρόσωπο του Ιωάννου Ιταλού η αρχαία φιλοσοφία, που κυριαρχούσε από την εποχή του Ψελλού στην ανώτατη φιλοσοφική σχολή της αυτοκρατορίας, βρέθηκε αντιμέτωπη με τη χριστιανική δογματική διδασκαλία. Ο Ιωάννης Ιταλός αντίθετα προς τον εύστροφο Ψελλό, ξεπέρασε τα όρια που προδιέγραψε το χριστιανικό δόγμα και πλήρωσε με αφορισμό την εμμονή του στην «ανόητη ψευδοσοφία των εθνικών». 

Όπως υπεράσπισε την ακεραιότητα της δογματικής πίστεως, έτσι ο Αλέξιος αγωνίσθηκε για την εκκλησιαστική τάξη και για την καθαρότητα της χριστιανικής ζωής. Προστάτευσε τις αυστηρά ασκητικές μονές του Αγίου Όρους και ιδιαίτερα υποβοήθησε το έργο του μοναχού Χριστοδούλου, ο οποίος είχε εγκατασταθεί στη νήσο Πάτμο και εργαζόταν για την ανανέωση της μοναχικής ζωής. Η Πάτμος και τα γειτονικά νησιά εκχωρήθηκαν οριστικά σ’ αυτόν και διαμορφώθηκαν σε μοναστική πολιτεία, όπως ο Άθως, με ευρύτατα προνόμια.
http://vizantinaistorika.blogspot.com/2014/03/

www.fotavgeia.blogspot.com